فرزاد رمضانی بونش
مرکز بین المللی مطالعات صلح-IPSC
مقدمه: چندی پیش وزیران خارجه کشورهای عضو سازمان کنفرانس اسلامی در نشست خود در آستانه، پایتخت قزاقستان نام این سازمان را به “سازمان همکاری اسلامی” تغییر دادند . در این بین با توجه به تولد سازمان جدید سازمان همکاری اسلامی و با نظر به اهمیت موضوع کوشیدیم تا در گفتگویی با دکتر بهشتی پور مدیر سابق شبکه العالم و کارشناس روابط بین الملل نگاهی به نقش این سازمان ،روند تغییرات ، گذشته و آینده آن داشته باشیم :
مرکز بین المللی مطالعات صلح : اگر نگاهی به چندین دهه فعالیت سازمان کنفرانس اسلامی به عنوان سازمانی متشکل از کشورهای اسلامی داشته باشیم به نگاه شما این سازمان دارای چه نقشی در جهان اسلام بوده است؟
واقعیت آن است که سازمان کنفرانس اسلامی برای همتی جمعی علیه تل آویو در مراکش بوجود آمد. اما این انگیزه در شروع منجر به تشکیل سازمان شد، سازمانی که چون هم سازمان بود و هم کنفرانس به نظر ترکیبی غیر منطقی به نظر می رسید . در این بین اعضای این سازمان الزاما همه مسلمان نیستند بلکه برخی کشورها نظیر سورینام که (مسلمانان نسبت به گروه های دینی دیگر در آن در اکثریت هستند) عضو این سازمان هستند .در این حال این سازمان مصوبات خوبی مثل صندوق توسعه و پارلمان مشترک یا بین المجالس اسلامی هم داشته واقداماتی هم انجام داده، اما باید گفت که مهمترین مشکل این سازمان این است که رهبری دقیقی ندارد و مشخص نیست کدام یک از 57 کشور می تواند نقش رهبر را داشته باشد لذا چون مجموعه ای از کشورها این نقش را ایفا می کنند که خود دارای اهداف سیاست ها و آرمان های متفاوت اند، نتوانسته اند رهبری واحدی را ایجاد کنند و عملا مصوبات سطح سران و وزیران خارجه اجرایی نمی شود یا کمتر اجرا میگردد و حتی برخی از مصوبات غیر قابل اجرا و یا رها شده است که خود ضعف عمده چند دهه گذشته این سازمان بوده. مثلا در مقابله با سیاست های اسرائیل که مهمترین انگیزه تشکیل سازمان بود خود مراکش که از بنیانگذاران سازمان بود روابط پنهانی با رژیم صهیونیستی دارد و سازمان هم واکنشی نشان نداده است
مرکز بین المللی مطالعات صلح :با توجه اهداف در منشور این سازمان و نحوه ی عملکرد آن در واقع چه موانعی در دستیابی و تحقق اهداف سازمان وجود داشته است ؟
گذشته از نبود رهبری واحد که اشاره شد، کشورهای عضو آرمان های مختلفی دارند و منافع مشترکی را تعریف نکرده اند .گذشته از این این سازمان برداشت واحدی را از اسلام ارائه نداده است و اعضای این سازمان هر چند همه مسلمانند ولی برداشت آنان از اسلام متفاوت است مثلا اسلام ترکیه (حداقل در بخش دولت )با نمادهای غربی کنار می آید و تحت تاثیر مستقیم فرهنگ غرب قراردارد و در طرف دیگر اسلامی قشری و سطحی (مثل عربستان ) را هم شاهدیم در این بین باید گفت هویت یگانه هنوز در سازمان بوجود نیامده است.
مرکز بین المللی مطالعات صلح :با توجه به اینکه اعضای سازمان همکاری اسلامی از 22 کشور در سال 1969 به 57 کشور رسیده و این سازمان نیز تعدادی زیادی نهاد،سازمان تابعه، وابسته و تخصصی در حوزه های مختلف اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، علمی و تحقیقاتی ایجاد کرده است و در اجلاس آستانه هم تغییراتی در ساختار، اساسنامه، آرم و نام سازمان كنفرانس اسلامی به سازمان همکاری اسلامی صورت گرفت آینده این تغییرات را چگونه مورد بررسی و پیش بینی قرار می دهید ؟
اجلاس اخیر آستانه در واقع حرکت جدیدی بود که بیشتر خود قزاقستان مبدع آن بود . در این بین اعضا تغییر را از اسم شروع کرده اند چه اینکه نام جدید همکاری اسلامی هم منطقی تر هم با واقعیات مناسب تر است . در این میان در این اجلاس فقط تغییر در نام را مد نظر نداشتند بلکه با نگاه به آینده به دنبال تصمیماتی هستند که سازمان بتواند انجام دهد. مثلا نظربایف پیشنهاد کرده که نماینده این سازمان در اجلاس جی بیست شرکت ورزد و انعکاس دهنده خواسته های کشورهای عضو باشد. چنانچه سازمان آ. سه .آن نیز این رویکرد را در سال گذشته برگزید .گذشته از این قرار است همکاری ها متنوع تر شود . ایران هم قبلا پیشنهاد کرده بود که نماینده ای از این سازمان در شورای امنیت سازمان ملل وجود داشته باشد که همچون تشکیل پول واحد متکی بر بانک توسعه اسلامی پیگیری نشد . مثلا پول واحد می توانست از کشورهای اسلامی در برابر کاهش شدید ارزش دلار حمایت کند.یعنی در حالی که در چند سال گذشته بیش از 40 درصد از قدرت خرید دلار کاسته شده و منابع صادراتی کشورهای اسلامی هم همین حدود کم شده است پول واحد می توانست به کاهش مشکلات ، راحت تر شدن رفت وآمد اتباع و جهانگردان و.. یاری رساند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح :با توجه به اینکه یک سازمان بین المللی از خود اراده‌ای برای ایفای نقش ندارد و کشورها و بازیگران اصلی (موسسان، پرداخت کننده های حق سهم بیشتر و کشور مقر سازمان) و در مواردی شخص دبیرکل و… در هدایت مسیر این سازمان نقش موثری دارند آیا می توان همگرایی بیشتری میان اعضا و قدرت های اصلی جهان اسلام برای ایفای نقش پویاتر سازمان همکاری اسلامی متصور شد ؟
هر چند این امر را می توان تصور کرد اما در عمل سازمان همکاری اسلامی وقتی با اندیشه ای لیبرالیستی بررسی شود می تواند به توسعه دمکراسی، همگرایی بیشتر و..کمک کنندو اختلافات را کاهش دهند اما در اندیشه ی رئالیسم این امر پذیرفته شده است که سازمانهای بین المللی خود آلت دست کشورها ی قدرتمند هستند و نمی توانند هویت مستقل داشته باشند. چرا که نظام بین المللی بر اساس قدرت است. در این بین سازمان همکاری اسلامی اگر منافع جمعی اکثریت مسلمانان را در نظر گیرد دارای یک هویت است ولی زمانی که تحت تاثیر رقابت های عربستان، ترکیه، ایران، مالزی و.. قرار می گیرد خود به خود هویتش تحت تاثیر بازیگران قرار می گیرد .در این بین اگر واقع بین باشیم این سازمان حتی نتوانسته از حقوق اقلیت های مسلمان در کشورهای دیگر دفاع کند و تبدیل به مرکزی برای رقابت بازیگرانی مثل مالزی، مصر، پاکستان، ایران و عربستان و ترکیه به عنوان کشورهای تاثیر گذار و مهم در این سازمان شده است . در این حال نوع توزیع قدرت و تعریف منافع مشترک و ایجاد زمینه برای همکاری بیشتر هنوز نیازمند کار زیادی است.
مرکز بین المللی مطالعات صلح :ایران در كنار برخی كشورهای عضو از جمله تركیه در تلاش برای كسب ریاست آتی سازمان همكاری اسلامی و همچنین در جهت بدست آوردن مقر استقرار كمیسیون حقوق بشر اسلامی است. در این بین به نگاه شما ایران با توجه به اختلافات با عربستان سعودی در جستجوی چه نقشی در سازمان همکاری اسلامی است ؟
اختلافات در این سازمان خود مخل همکاری در سازمان همکاری اسلامی است، لذا ما باید به دنبال آن باشیم که چگونه می توان این سازمان را تبدیل به همکاری اسلامی کنیم نه سازمان رقابتهای اسلامی. در این بین نیاز به اعتماد سازی بین کشور ها لازم است یعنی اگر واقع بین باشیم اکنون بین قدرت هایی مثل ایران ،ترکیه ،عربستان، مصرو حتی بقیه رقابت هایی وجود دارد. دبیر خانه سازمان همکاری اسلامی در عربستان سعودی است ، دبیر خانه سازمان بین المجالس اسلامی در تهران. در این حال اینکه مکان استقرار كمیسیون حقوق بشر اسلامی کجا باشد خیلی مهم نیست، بلکه مهم ماهیت آن است که مثلا می تواند کمکی به بهبود حقوق بشر و افزایش همکاری های اقتصادی کند (اکنون کشورهای عضو زیر 7 درصد با همدیگر مبادله دارند بیشتر مبادلات آنان با کشور های غیر مسلمان است) .ایران در سالهای اخیر به این سازمان کم توجهی کرده و باید بیشتر بر روی این سازمان سرمایه گذاری کند. چه اینکه این سازمان می تواند بستری برای همکاری های بیشتر باشد و باید ایدهایی هم چون پول واحد و نماینده در شورای امنیت را بیشتر مورد توجه قرار دهد.در این بین باید گفت حرف خوب زدن و آرمانگرایی در روابط بین الملل کفایت نمی کند و لذا ما می توانیم واقعگر باشیم و واقعیت ها را هم مبتی بر آرمان های خود کنیم .
مرکز بین المللی مطالعات صلح :با توجه به نگاه بیشتر کشورهایی نظیر ترکیه به سازمان همکاری اسلامی آیا می توان متصور شد این سازمان تا حد زیادی از سایه ریاض خارج شود؟
نه الزاما .چه اینکه بیشترین بخش بودجه این سازمان را عربستان تامین می کند و دبیر خانه آن هم در جده مستقر است. در این حال چون دبیر کل کنونی ترکیه ای است مقداری نفوذ گسترده پیشین عربستان را در این سازمان کاهش داده است ولی همچنان سایه عربستان بر روی سازمان همکاری اسلامی به عنوان یک واقعیت وجود دارد و آینده این امر نیز بسته به تلاش کشورها ی اسلامی است.
