مریم وریج کاظمی
پژوهشگر ژئوپلیتیک
مرکز بین المللی مطالعات صلح –ipsc
حملات داعش در عراق و سوریه در سال ۲۰۲۰ به میزان قابل‌توجهی افزایش داشت که ناشی از منابع پولی کنترل نشده، سلاح، افسران با تجربه و مبارزان کهنه‌کار که پشت گذرنامه های اروپایی پنهان شدند، بوده است، که در این راستا تمایل آنها را برای بازپس گیری قلمرو، جمعیت متفرق شده و منابع مالی نشان می‌دهد. در پی عقب‌نشینی و تدافعی شدن عملیات نیروهای نظامی ایالات متحده آمریکا در نتیجه ترور ژنرال قاسم سلیمانی، همچنین پاندمی کوئید 19 شکاف‌های امنیتی عمیق تر شد و اعضای داعش را مجاز ساخت تا آزادانه تردد کنند و نیروهای داوطلب را به صورت آنلاین استخدام نمایند که اگر بدون کنترل باقی بماند شرایط می‌تواند از کنترل خارج شود و قطعا حملات تخریبی پیچیده‌تری در سطح منطقه ای و بین المللی انجام خواهد گرفت. آینده داعش همواره مورد توجه سیاست گذاران و تحلیلگران است و برداشت آنها این است که داعش نه تنها خاور نزدیک بزرگ بلکه نظم جهانی را تحت‌تاثیر قرار خواهد داد.
شکی نیست سازمان تروریستی داعش از قابلیت ارتجاعی و سازگاری شگفت‌انگیز نسبت به محیط پیرامون خود برخوردار است، از این رو می تواند به بازسازی و آماده شدن برای مرحله بعدی درگیری و بحران مبادرت ورزد. وضعیت ناپایدار در عراق و سوریه به شکلی است که حتی یک شورش در سطح پایین می تواند ائتلاف و منافع استراتژیک ملی را به هرج و مرج بکشاند و دوباره محیطی امن برای جای گیری افراط گرایان به سرکردگی داعش فراهم نماید. بی تردید داعش در لباسی دیگر همچنان به نقض فاحش و سیستماتیک حقوق بشر و نقض قوانین بین المللی از جمله کشتار بی رویه و هدف قرار دادن عمدی غیرنظامیان، اعدام های گسترده و قتل های غیرقانونی، آزار و اذیت افراد و کل جوامع بر اساس هویت ملی-مذهبی آنها، آدم ربایی غیرنظامیان، آوارگی اجباری جوامع شیعه و دیگر گروههای اقلیت، كشتار و معلول كردن كودكان، تجاوز به عنف و سایر انواع خشونت جنسی، همراه با بسیاری از جنایات دیگر ادامه می دهد.
بارزانی نخست‌وزیر کردستان عراق در مصاحبه ای با مجله آتلانتیک اظهار داشت که داعش نه تنها از بین نرفته است، بلکه بیشتر از سال‌های قبل قادر به مبارزه کردن است. موجودیت داعش کماکان دست نخورده باقی مانده اگرچه آنان رهبر و بیشتر فرماندهان ارشد خود را از دست داده اند اما موفق به کسب تجربه بیشتر و جذب افراد بیشتر شده اند بنابراین نباید کار این گروه را تمام شده به حساب آورد. تشکیلات داعش پس از دست دادن حوزه نفوذ خود شروع به شورش در زندانها و سوء استفاده از ضعف‌های موجود در محیط امنیتی عراق و سوریه کرده اند. در این راستا تحلیلگران موسسه خاورمیانه در واشنگتن دی سی به وضوح نشان می‌دهد که در طول سال گذشته زمان تشدید فعالیت داعش بوده‌است، این در حالیست که در دسامبر 2018 دونالد ترامپ اظهار داشت که داعش را شکست داده است.
همانطور که در تازه‌ترین اخبار سازمان اطلاعات و تروریسم ایالات متحده امریکا بخصوص بخش اخبار مربوط به حوزه فرات عنوان گردیده مجموعه تکنیک‌های مبارزه به کار رفته توسط تشکیلات داعش بسیار گسترده است که شامل وسایل انفجاری دست‌ساز، استفاده گسترده از تک تیرانداز، قتل‌های هدفمند،کمین و حمله به اردوگاه‌های نظامی می شود. زمانی که تروریست‌ها یک حمله مرگبار به یک پست امنیتی عراق در مرز سوریه انجام دادند حملات مشابه دیگر نیز در همان منطقه روی داد. البته زمان وقوع این حوادث تصادفی نبوده و در فضای تنش آلود بین ایران و ایالات متحده آمریکا ناشی از ترور ژنرال قاسم سلیمانی اتفاق افتاده است و بدین ترتیب تروریست‌ها کاملاً از دوره تعلیق عملیات بر علیه خود در منطقه بهره برده‌اند.
پس از آزادسازی موصل – دومین شهر بزرگ عراق- بود که داعش برای به دست آوردن هزاران جنگجو از سراسر جهان حتی به شبه قاره هند رفت و با حملات از بنگلادش تا بروکسل نام خود را برای تبدیل شدن به یک سازمان تروریستی جهانی پذیرفت. پس از ناکامی در عراق و سوریه، داعش موفق شد تا شاخه‌های ایدئولوژیکی خود را به هر گوشه‌ای از جهان بخصوص جنوب آسیا که مدت‌ها گرفتار تروریسم، خشونت سیاسی و افراط‌گرایی مذهبی است گسترش دهد. داعش ابتدا خود را به منطقه جنوب آسیا با عنوان استان خراسان بزرگ در سال 2010 رسما معرفی نمود. بی تردید افغانستان کشوری جنگ زده دارای حاکمیت ضعیف، شورش‌های مداوم و دخالت مستقیم ایالات‌متحده آمریکا و ناتو، جای پای مناسب برای داعش است، بخصوص شرق افغانستان یک مکان استراتژیک برای همکاری فی مابین گروههای افراطی است تا از آنجا که مرز قابل‌نفوذ میان افغانستان و پاکستان از نظر تاریخی اجازه دهد برای قاچاق مواد مخدر (منبع درآمد) فعالیت نمایند. افسران مرزی اظهار داشتند که هر چه بیشتر افراطی ها را می کشیم، آنها بیشتر از طرف خط دیوراند در پاکستان می‌آیند. بنابراین این مناطق از صحنه های مهم عملیات نظامی ارتش ایالات‌متحده امریکا و نیروهای مسلح افغان محسوب می شود.
آنچه مسلم است تشکیلات داعش ممکن است پراکنده و حتی به کُما رفته باشند اما بدان معنا نیست که این گروه دست از اجرای مانیفست خونین خود کشیده باشد. داعش خود را بسیار انعطاف‌پذیر می‌داند و اعتقاد دارد که می‌تواند استراتژی‌های خود را در مواجهه با ناملایمات عملیاتی نماید. داعش در لباس های مختلفی ظاهر می شود گاهی در قامت شبکه حقانی یا جنبش طالبان افغانستان و گاهی در سایه تحریک طالبان پاکستان، سپاه صحابه و جماعت احرار و دیگر گروههای افراط گرای اسلامی؛ و این بدان معناست که حضور در افغانستان و پاکستان و ادامه جریانات و فعالیت‌های تروریستی، اجرای قرارداد صلح ایالات‌متحده امریکا- طالبان را پیچیده می‌کند. با این اوصاف بعید به نظر می رسد نیروهای خارجی از افغانستان عقب‌نشینی کنند در حالی که تشکیلات داعش همچنان تهدیدزا عمل می کنند.
از سوی دیگر مقامات افغان این نگرانی را مطرح کرده‌اند که تصمیم طالبان برای مذاکره مستقیم با ایالات‌متحده به یک فرصت برای دیگر گروههای افراط‌گرا تبدیل خواهد شد. اعضای تندرو طالبان ممکن است مذاکرات با ایالات‌متحده را به عنوان خیانت به ایدئولوژی طالبان در نظر بگیرند، از این روی مشروعیت طالبان نزد هوادارانشان از دست برود و تصمیم بگیرند که جهاد علیه کفار را با گروههای نظیر داعش و گروههای حامی آن دنبال نمایند.
به نظر می رسد داعش دیگر قادر به تشکیل یک خلافت به صورت فیزیکی نباشد اما از تمام ابزار برای بیدار نگه داشتن حامیان خود استفاده می کند. آینده داعش بر یک زمین بازی پر از مبارزان متخصص در فضای مجازی در جهت جذب جنگجویان جوان کشورهای همسایه تکیه دارد، از سوی دیگر کنترل مدارس مذهبی بخصوص در مناطق فقیرنشین پاکستان که توسط گروههای افراط گرای اداره می شود، تضمینی برای پایداری ایدئولوژی شان خواهد بود. ضمن اینکه هرچه مناطق توسعه نیافته از نظر اقتصادی و بی ثبات از نظر مذهبی و قومی باشند شستشوی مغزی موثرتر خواهد بود و می توانند در برابر داعش و دیگر گروههای افراطی آسیب پذیر شوند.
کلید واژگان: داعش، تروریسم، افغانستان، عراق-سوریه، مریم وریج کاظمی.
