طالبان و رویکرد بازیگران به مشروعیت و عادی سازی روابط خارجی

فاطمه خادم شیرازی

پژوهشگر و مدرس دانشگاه

مرکز بین‌المللی مطالعات صلح IPSC-

 

اخیراً مقامات طالبان از بازگشایی سفارت‌ها در افغانستان خبر داده‌اند و تلاش کرده‌اند پذیرش دیپلمات‌های خود از سوی برخی کشورها از جمله ایران، چین، روسیه و کشورهای آسیای میانه و اخیراً عربستان سعودی، را به‌عنوان به‌رسمیت‌شناختن عملی دولت طالبان نشان دهند. اما این که به‌رسمیت‌شناختن این کشورها تلاشی برای یارگیری در قطبی‌سازی دارد یا ندارد؟  توجه تحلیل‌گران سیاسی را باتوجه‌به عدم مشروعیت سیاسی طالبان با سوالاتی روبرو ساخته است، از جمله: چه فرصت بزرگی با به‌رسمیت‌شناختن حکومت طالبان از جانب کشورها برای افغانستان و بازیگران خارجی ایجاد خواهد شد؟  بازگشایی سفارت عربستان، چه تحول چشمگیری در چشم‌انداز دیپلماتیک منطقه خواهد داشت؟ آیا طالبان در صورت بازگشایی سفارت از بن‌بست عدم مشروعیت سیاسی خارج خواهد شد؟

 

– علل عدم مشروعیت طالبان

عدم مشروعیت داخلی و به رسمیت شناختن بین المللی دو بن بست اصلی پیش روی طالبان است. این دو بن بست متوالی هستند و عدم مشروعیت داخلی راه را برای عدم به رسمیت شناختن بین المللی هموار می کند. (1)یکی از مشکلات مهم رژیم کنونی طالبان در ساختار قدرت معیوب آن نهفته است. با وجود این که طالبان توانسته است اقتدار دولتی را پس بگیرد ، همچنان با مخالفت های قابل توجهی در داخل و جهان مواجه است. حکومت موقت طالبان که در انزوا و بدون جلب اعتماد همه اقوام در افغانستان عمل می کند، اشتباهات گذشته خود را تکرار می کند. از میان این جمعیت متنوع 41 میلیونی کشور، پشتون‌ها عمدتاً در دولت طالبان خدمت می‌کنند، در حالی که گروه‌های دیگر کم‌نمایش و به حاشیه رانده شده‌اند. اختلافات سیاسی و فرهنگی در افغانستان اخیراً به دلیل چنین عدم حضور و عدم مشارکت افزایش یافته است. نبود ملی گرایی مانع از اتحاد افغانستان می شود. 

دوشاخه شدن قدرت سیاسی افغانستان (کابل)   نیروگاه ایدئولوژیک (قندهار) یک معضل ایجاد می کند.افغانستان یک جامعه ناهمگون با شکاف های قومی متعدد است .نقاط مختلف جغرافیایی قومیتی به عنوان کانون های بالقوه شورش در حال ظهور هستند که می توانند با طالبان مقابله کرده و آنها را سرنگون کنند و منطقه را بار دیگر بی ثبات کنند. (2) 

رد قوانین بین‌المللی حقوق بشر توسط طالبان ناشی از تصور آنها از “دولت اسلامی” است.  رهبر عالی طالبان اظهار داشت که آژانس بین‌المللی انرژی همواره آنچه را که در اسلام اجباری و ممنوع شده است، اجرا خواهد کرد. آنچه در این میان قرار می‌گیرد، اختیار حاکم اسلامی است که با مشورت طبقه روحانیت قانون‌گذاری کند. باید در نظر داشت که اسلام به‌عنوان یک دین، نه یک آیین‌نامه قانونی که توسط دولت اجرا می‌شود، همه جنبه‌های زندگی یک مؤمن را پوشش می‌دهد. طالبان کلیت آموزه‌های اسلامی را دارای ویژگی قانونی می‌دانند که می‌تواند/باید توسط دولت اجرا شود. (3) اما کشورها اعلام کردند که از به‌رسمیت‌شناختن هر دولتی که از طریق زور به قدرت برسد، خودداری می‌کنند. اروپا، سازمان ملل و ایالات متحده، همه به‌رسمیت‌شناختن را مشروط به رعایت حقوق بشر، احترام به زنان و دختران و یک دولت فراگیر کرده‌اند. چین و روسیه به‌صورت دیپلماتیک با طالبان درگیر شده‌اند. (4)

– چگونگی مشروعیت سیاسی طالبان

هرگاه دولت جدیدي در صحنه روابط بین‌المللی پایه عرصه وجود می‌گذارد دولت‌های ثالث مختارند دولت مزبور را به رسمیت شناخته یا از شناسایی آن امتناع ورزند. (5)در قواعد جامعه بین‌المللی، حداقل چهار اصل به‌عنوان مبنای مشروعیت سیاسی پذیرفته شده است که عبارت‌اند از: انتقال مسالمت‌آمیز قدرت سیاسی؛ حکم قانون؛ فراگیر بودن نظام سیاسی؛ و احترام به حقوق اساسی اقلیت‌های اجتماعی و مذهبی و زنان. همسایگان، کشورهای منطقه و جامعه بین‌المللی به‌نوعی این اصول اساسی را به‌عنوان خواسته‌های اصلی خود از طالبان مطرح کرده‌اند و همچنان مصمم به انجام آن هستند. طالبان موضوع مشروعیت سیاسی را امری ایدئولوژیک و درونی، و بر اساس موازین و اعتقادات خود آن را یک واقعیت قطعی می‌دانند. به دلیل این نوع دیدگاه است که طالبان از جامعه جهانی انتظار دارند به هنجارها و اعتقادات آنها احترام بگذارد.
اما واقعیت این است که دولت‌ها به‌عنوان اعضای جامعه بین‌المللی نمی‌توانند موضوع مشروعیت سیاسی را یک امر کاملاً داخلی بدانند. درست است که مشروعیت یک نظام سیاسی مبتنی بر هنجارها و باورهای داخلی است، اما این هرگز به معنای نادیده‌گرفتن اصول پذیرفته شده بین‌المللی مشروعیت سیاسی به دولت‌ها نیست؛ بنابراین، ضرورت و خرد سیاسی ایجاب می‌کند که رهبری طالبان از تجارب سیاسی گذشته افغانستان استفاده کند و چالش عدم مشروعیت سیاسی خود را از راه‌های سیاسی حل کند. به نظر می‌رسد که نگاه طالبان به پدیده حکومت و روابط بین‌دولتی همچنان نگاه نظامی است. اگر این نگاه به‌زودی تغییر نکند و به نگاه سیاسی تبدیل نشود، بن‌بست و سرخوردگی بیشتری را به دنبال خواهد داشت. (6)

– منافع بازیگران خارجی در به‌رسمیت‌شناختن عملی دولت طالبان

علیرغم محکومیت عمومی استفاده طالبان از خشونت و سرکوب زنان در افغانستان، تعدادی از کشورها ترجیح داده‌اند به تعامل با طالبان ادامه دهند. سه مجموعه از بازیگران خارجی نسبت به میزان تعامل به سمت عادی‌سازی روابط با طالبان پیش می‌رود. آمریکا، چین و روسیه نسبت به طالبان و توانایی آنها برای تضمین ثبات در افغانستان محتاط هستند، اما درعین‌حال فرصت‌هایی را برای پیشبرد اهداف خود در جایی که منافع راهبُردی هم‌پوشانی دارند، دنبال کرده‌اند.

در 30 ژانویه 2024، رئیس جمهور چین شواهد بیشتری ارائه کرد مبنی بر این که کشورش رسما طالبان را به عنوان دولت قانونی افغانستان به رسمیت می شناسد.

وعده چین برای حمایت اقتصادی و توسعه‌ای از طالبان، در ازای تضمین‌های امنیتی، منعکس‌کننده یک رویکرد راهبُردی است که ثبات منابع و سرکوب ستیزه‌جویان اویغور را در اولویت قرار می‌دهد. در این راستا، سیاست چین در قبال افغانستان را می‌توان روشن و منطبق با رویکرد این کشور در قبال هر کشوری با تأکید بر عدم مداخله و احترام به حاکمیت توصیف کرد. (7)

ثروت منابع طبیعی توسعه نیافته افغانستان برای جاه طلبی های بلندمدت اقتصادی و استراتژیک چین جذاب است. چین بیشتر کمک به شرکت های دولتی و سایر مشاغل چینی علاقه مند است تا حقوق دسترسی را قفل ، و سایر رقبا را حذف کند.چین سعی دارد بیشتر سرمایه گذاری قابل توجه کوتاه مدت در صنایع استخراجی در مقیاس بزرگ را در این کشور توسعه دهد.چین برای ایجاد رابطه با طالبان، پیوند افغانستان را به پروژه شاخص سیاست خارجی خود، ابتکار کمربند و جاده (BRI)، به عنوان توسعه دهلیز اقتصادی چین و پاکستان (CPEC) آویزان کرده است. لذا رهبران طالبان را به مجمع کمربند و جاده به مناسبت دهمین سالگرد این پروژه جهانی که در اکتبر 2023 در پکن برگزار شد دعوت کرد . چین سفارت خود را در کابل حفظ کرده و حتی یک سفیر جدید را در سپتامبر 2023 منصوب ، وهم چنین به عنوان اولین کشور در دسامبر 2023 سفیر تعیین شده توسط طالبان را در سفارت افغانستان پذیرفت. چین معتقد است که افغانستان نباید از جامعه بین‌المللی کنار گذاشته شود.(8)

کرملین نیز از سال 2017 مجموعه ای از پنج جلسه رایزنی در قالب مسکو را برای قرار دادن منافع اصلی روسیه در مرکز گفت وگوها با دیگر بازیگران کلیدی منطقه در مورد ایجاد ثبات در افغانستان به کار گرفت. چین، هند، ایران، قزاقستان، قرقیزستان، پاکستان، ترکمنستان و ازبکستان از جمله این کشورها هستند.روسیه طالبان را به دو جلسه از سه گردهمایی که پس از بازپس گیری قدرت در افغانستان برگزار شد، دعوت کرد.در بیانیه‌های عمومی، مسکو نشان داده است که مایل است نسبت به سایر اعضای جامعه بین‌المللی برای به رسمیت شناختن رسمی طالبان به عنوان رهبران دولت افغانستان، نوار پایین‌تری تعیین کند. کرملین و طالبان هر دو در تضعیف یکپارچگی آمریکا و سایر کشورهای غربی که مشروعیت خود را به چالش می کشند، علاقه مشترک دارند. (9) پوتین علناً اظهار داشت که «طالبان کسانی هستند که کشور را اداره می کنند. آن ها امروز در افغانستان قدرت دارند. ما باید واقعیت ها را دنبال کنیم و روابط خود را بر اساس آن برقرار کنیم.»(10) 

فرستاده آمریکا نیز توماس وست، از وزارت امور خارجه برای افغانستان، در جلسه همایش در ژانویه 2024 شهادت داد، ایالات متحده به تک تک درخواست های معافیت ممنوعیت سفر رای داده است. سراج الدین حقوقی سرپرست وزارت کشور طالبان و سه تن دیگر از رهبران ارشد تحریم شده طالبان در ماه جاری به دلیل معافیت های ممنوعیت سفر توسط شورای امنیت برای مراسم حج، زیارت مردم به مکه، در عربستان سعودی بودند. اما این یک عمل مذهبی برای حقانی و همکارانش نبود. این یک کودتای تبلیغاتی بود که پیامدهایی بر وضعیت داخلی حقانی در درون طالبان و جایگاه طالبان در جهان بود. (11)

قدرت‌های منطقه‌ای، قطر، امارات متحده عربی و ترکیه از وضعیت ناشناخته طالبان استفاده می‌کنند تا موقعیتی را به‌عنوان میانجی و گفتگو بین غرب و طالبان به دست آورند. (12)

اما اخیرا افغانستان اعلام کرده  ، عربستان سعودی خواهان تعامل خوب با افغانستان است و افغانستان عربستان سعودی را کشوری مهم می بیند.به دنبال تغییر در اداره افغانستان در 15 اوت 2021، بسیاری از کشورها سفارت های خود را در کابل بسته بودند. بازگشایی سفارت عربستان، تحولی چشمگیر در چشم انداز دیپلماتیک منطقه خواهد بود.(13) به رسمیت شناختن حکومت طالبان توسط عربستان سعودی، امارات متحده عربی و پاکستان در دهه 1990 دیگر کشورها را تشویق به به رسمیت شناختن طالبان نکرد، زیرا این کشورها قدرت چندانی در فضای منطقه ای و بین المللی نداشتند. برعکس، اگر ایران، چین، هند یا روسیه حکومت طالبان را به رسمیت بشناسند، طالبان فرصت بزرگی برای به رسمیت شناختن سایر کشورهای منطقه ای و فرامنطقه ای خواهند داشت.(14)
مسئله به رسمیت شناختن دولت طالبان را نمی توان از تمایل طالبان برای انطباق با قوانین بین المللی مدرن و مؤلفه حقوق بشر آن جدا کرد.تبعیض مبتنی بر جنسیت بدون حکومت قانونی، افغانستان در مواجهه با بحران های متعدد همپوشانی اش، ناشی از تغییرات آب و هوا یا فروپاشی اقتصادی، به طور جدی در مضیقه خواهد بود. با این حال، ناشناخته ماندن یا غیرقابل تشخیص بودن مقامات فعلی در افغانستان را از تعهدات خود تحت قوانین بین المللی حقوق بشر و بین المللی بشردوستانه مبرا نمی کند، زیرا این تعهدات ناشی از کنترل است و نه وضعیت دولتی.(15)

– چشم‌انداز

امنیت، ثبات و رفاه در افغانستان برای اقتصاد منطقه ضروری است. ابتکارات اقتصادی بزرگی که در افغانستان اجرا می شود، از جمله طرح کمربند و جاده چین و خط لوله گاز ترکمنستان – افغانستان – پاکستان – هند ، افغانستان را از اهمیت منطقه ای بزرگی برخوردار می کند . دولت کنونی طالبان نیاز به تغییر ساختار تقسیم قدرت برای تقویت امنیت، ثبات و رفاه در منطقه دارد. با توجه به معضل مشروعیت طالبان، باید حمایت گروه‌های قومی مختلف را برای تقویت ملی‌گرایی افغانی و هویت مشترک به دست آورد. طالبان باید به جای ترویج ناسیونالیسم پشتون که در حال حاضر توسط رژیم طالبان تبلیغ می شود، اقلیت های قومی را در نهادهای سیاسی ادغام کنند.

اگر طالبان نتواند بر اساس کثرت‌گرایی، نسبیت فرهنگی، و تقسیم قدرت متناسب حکومت کند مشروعیت و به رسمیت شناخته‌شدن داخلی و بین‌المللی را به دست نخواهد آورد. 

Refrences

1.https://www.iess.ir/en/analysis/3139/

2.https://gjia.georgetown.edu/2024/04/17/factoring-ethnicity-in-talibans-quest-for-legitimacy-an-anthropological-rewiring-of-the-power-structure/

3.https://www.jurist.org/commentary/2024/02/the-talibans-approach-to-international-law-could-determine-the-legal-status-of-their-regime/

4.https://www.brookings.edu/articles/recognition-and-the-taliban-2/

5.https://arab.news/cfb6m

6.https://www.iess.ir/en/analysis/3139/

7.https://www.aspistrategist.org.au/chinas-recognition-of-the-taliban-sets-a-dangerous-precedent/

8.https://www.bushcenter.org/publications/foreign-enablers-perpetuating-taliban-corruption-afghanistan

9.https://www.bushcenter.org/publications/foreign-enablers-perpetuating-taliban-corruption-afghanistan

10.https://www.bushcenter.org/publications/we-must-hold-a-firm-line-w ith-the-taliban

11.https://www.bushcenter.org/publications/we-must-hold-a-firm-line-with-the-taliban

12.https://www.bushcenter.org/publications/foreign-enablers-perpetuating-taliban-corruption-afghanistan

13.https://www.yenisafak.com/en/news/afghanistan-confirms-plans-by-saudi-arabia-to-reopen-kabul-embassy-3686849

14.https://www.iess.ir/en/analysis/3139/

15.https://www.jurist.org/commentary/2024/02/the-talibans-approach-to-international-law-could-determine-the-legal-status-of-their-regime/