معصومه محمدی
پژوهشگر روابط بین الملل
مرکز بین المللی مطالعات صلح-ipsc
مقدمه:
روسیه به‌عنوان یکی از قدرت‌های جهانی همواره نقش مهمی در منطقه خاورمیانه ایفا کرده است. این کشور با هر دو طرف منازعه یعنی ایران و اسرائیل روابط نزدیکی دارد، اما مواضع آن به‌طور کامل همسو با هیچ‌یک از طرفین نبوده است. رویکرد روسیه به‌گونه‌ای است که به‌جای جانب‌داری قاطعانه از یکی از طرفین، سعی در ایجاد توازن و بهره‌برداری از منافع ژئوپلیتیک خود دارد. در این یادداشت به بررسی رویکرد روسیه نسبت به تنش‌های اخیر میان ایران و اسرائیل و دلایل پشت این رویکرد پرداخته خواهد شد.
۱. روابط تاریخی روسیه با ایران و اسرائیل
روابط روسیه و ایران؛ روابط ایران و روسیه تاریخی طولانی دارد که شامل دوران همکاری‌ها و منازعات بوده است. از زمان انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۹۷۹، روسیه به‌عنوان یکی از حامیان اصلی ایران در سطح بین‌المللی شناخته‌شده است. این همکاری به‌ویژه درزمینهٔ نظامی و انرژی مشهود بوده و روسیه به ایران در پروژه‌های مختلف هسته‌ای و تسلیحاتی کمک کرده است. علاوه بر این، دو کشور در بحران سوریه به‌عنوان متحدین استراتژیک عمل کرده‌اند و در برابر مخالفان اسد ایستادگی کرده‌اند. (Katz, 2018)
روابط روسیه و اسرائیل؛ روسیه همچنین روابط پیچیده‌ای با اسرائیل دارد. پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، روابط مسکو و تل‌آویو به‌تدریج گرم‌تر شده است و روسیه نقش مؤثری در حفظ امنیت مرزهای شمالی اسرائیل ایفا کرده است. بسیاری از شهروندان اسرائیل، اصالتاً روسی‌زبان هستند و این موضوع نقش مهمی در ایجاد پیوندهای فرهنگی و دیپلماتیک میان دو کشور داشته است. (Freedman, 2020)
۲. سیاست خارجی روسیه در قبال تنش‌های ایران و اسرائیل؛ روسیه در قبال تنش‌های بین ایران و اسرائیل، رویکردی محتاطانه و متعادل را اتخاذ کرده است. سیاست خارجی روسیه در این زمینه بر سه اصل استوار است: حفظ روابط دوستانه با هر دو کشور، جلوگیری از گسترش منازعات در منطقه و بهره‌برداری از فرصت‌های ژئوپلیتیک.
حفظ روابط دوستانه، روسیه همواره تلاش کرده است روابط خود را با هر دو طرف منازعه حفظ کند. از یک‌سو، ایران به‌عنوان یکی از هم‌پیمانان نظامی و اقتصادی مهم روسیه در منطقه است و نقش اساسی در حفظ نفوذ مسکو در خاورمیانه دارد. از سوی دیگر، اسرائیل به‌عنوان یک قدرت نظامی و فناوری پیشرفته در منطقه و دارای پیوندهای مهم با جامعه روسی‌زبان برای روسیه اهمیت دارد؛ بنابراین، روسیه سعی می‌کند با حفظ توازن میان این دو کشور، منافع خود را تضمین کند. (Mamedov, 2021)
جلوگیری از گسترش منازعه؛ روسیه به‌عنوان یک بازیگر کلیدی در خاورمیانه، به‌شدت نگران گسترش تنش‌ها میان ایران و اسرائیل است. افزایش تنش‌ها میان این دو کشور می‌تواند به ناپایداری بیشتر منطقه منجر شود و موقعیت روسیه را به خطر بی اندازد. به همین دلیل، روسیه به‌صورت مداوم تلاش کرده است تا از طریق دیپلماسی و میانجی‌گری، تنش‌ها را کاهش دهد و از هرگونه درگیری نظامی مستقیم میان این دو کشور جلوگیری کند. (Trenin, 2019)
بهره‌برداری از فرصت‌های ژئوپلیتیک؛ روسیه از تنش‌های بین ایران و اسرائیل به‌عنوان فرصتی برای تقویت موقعیت خود در منطقه استفاده می‌کند. با ایجاد توازن در روابط خود با هر دو کشور، مسکو توانسته است نقش یک میانجی مؤثر را در مسائل خاورمیانه بازی کند و از این طریق نفوذ خود را افزایش دهد. این راهبرد به‌ویژه در بحران سوریه مشهود است، جایی که روسیه توانسته است هم‌زمان با ایران و اسرائیل تعامل داشته باشد و از طریق دیپلماسی چندجانبه، موقعیت خود را بهبود بخشد. (Kozhanov, 2020)
۳. تأثیر تنش‌های اخیر بر رویکرد روسیه؛ تنش‌های اخیر میان ایران و اسرائیل، به‌ویژه در زمینه حملات هوایی و مقابله‌های امنیتی در سوریه و نقاط دیگر، روسیه را در موقعیت دشواری قرار داده است. از یک‌سو، روسیه نمی‌خواهد روابط خود را با ایران که یک شریک استراتژیک مهم است، به خطر بیندازد. از سوی دیگر، مسکو باید از نظر سیاسی و نظامی با اسرائیل همکاری کند تا از بروز هرگونه بحران بزرگ‌تر در منطقه جلوگیری کند. (Miller, 2022)
نقش روسیه در سوریه؛ روسیه به‌عنوان یکی از بازیگران اصلی در جنگ داخلی سوریه، نقش مهمی در مدیریت تنش‌های ایران و اسرائیل ایفا کرده است. مسکو با ایجاد کانال‌های ارتباطی میان نیروهای ایرانی و اسرائیلی در سوریه سعی در جلوگیری از برخوردهای مستقیم و حفظ ثبات نسبی در منطقه داشته است (Rumer, 2021).
دیپلماسی روسیه؛ روسیه همواره به دنبال آن بوده است که از طریق دیپلماسی چندجانبه، تنش‌های میان ایران و اسرائیل را کاهش دهد. مسکو در سال‌های اخیر تلاش کرده است تا با سازمان‌دهی مذاکرات و نشست‌های دیپلماتیک، هر دو طرف را به خویشتن‌داری و کاهش تنش‌ها ترغیب کند. این دیپلماسی، نقش روسیه را به‌عنوان یک میانجی قابل‌اعتماد در منطقه تقویت کرده است. (Tsygankov, 2020)
نتیجه‌گیری:
رویکرد روسیه نسبت به تنش‌های اخیر میان ایران و اسرائیل به‌شدت تحت تأثیر منافع ژئوپلیتیک این کشور در منطقه است. مسکو با ایجاد توازن در روابط خود با هر دو کشور و بهره‌برداری از فرصت‌های دیپلماتیک، تلاش کرده است تا نفوذ خود را در خاورمیانه افزایش دهد. این سیاست باعث شده است که روسیه به‌عنوان یک بازیگر کلیدی در مدیریت تنش‌های منطقه‌ای و حفظ ثبات نسبی در خاورمیانه ایفای نقش کند.
منابع
– Freedman, R. (2020). “Russia and Israel: Historical Relations and Current Dynamics”. Journal of Israeli Affairs.
– Katz, M. (2018). “Russia-Iran Relations in the 21st Century: Strategic or Tactical?”. International Affairs Review.
– Kozhanov, N. (2020). “Russia’s Foreign Policy in the Middle East: A Strategy of Balancing”. Middle Eastern Studies.
– Mamedov, A. (2021). “Russia’s Role in the Israeli-Iranian Tensions in Syria”. Middle East Policy Journal.
– Miller, A. (2022). “Navigating the Iran-Israel Conflict: Russia’s Middle East Strategy”. Foreign Affairs.
– Rumer, E. (2021). “Russia in the Middle East: Balancing Act between Iran and Israel”. Carnegie Endowment for International Peace.
– Trenin, D. (2019). “Russia’s Strategy in the Middle East: A Decade of Engagement”. Russian International Affairs Council.
– Tsygankov, A. (2020). “Russia’s Diplomacy in the Middle East: Challenges and Opportunities”. Journal of Strategic Studies.
