مریم خالقی نژاد
پژوهشگر روابط بین الملل
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
در سال گذشته روسیه به عنوان یکی از قدرت های بزرگ جهان و منطقه با فرصت ها و چالش های زیادی در عرصه منطقه ای و جهانی رو به رو بوده است که برخی از آنها باعث افزایش قدرت این کشور و برخی باعث به خطر انداختن موقعیت آن یا تراشیدن موانع جدید برای آن شده است که در ادامه به صورت مختصر اتفاقات و رویدادهای مهم تاثیرگذار بر آن بیان می شود. در ابتدا برخی از مهمترین مواردی که به رشد منطقه ای و جهانی روسیه کمک کرده است و تاثیرگذاشته است بیان میشود .
بحران قره باغ و باز شدن درهای این منطقه به روی روسیه و متحدانش: مهمترین و صدرنشین این اتفاقات اختلاف میان آذربایجان- ارمنستان است که زمینه های مناسبی را برای حضور پررنگ تر روسیه فراهم کرد با اختلافات میان دو کشور بر سر مساله قره باغ، تلاش برای حل و فصل این اختلافات توسط روسیه و به دست گرفتن مدیریت مذاکرات و توافقات در آتش بس، بهترین موقعیت را به جهت تاثیر گذاری بر جایگاه روسیه در این کشورها و باز شدن بیشتر پای روس به منطقه و قفقاز جنوبی در اختیار آن قرار داد.
دومین طیف از اتفاقات مهم در سال گذشته برای این کشور برخی اقدامات در کشور سوریه و لیبی است که منجر به برخی فروکش کردن های آتش و گلوله های جنگی در خاک این کشورها شده است که البته در برخی موارد با همکاری کشورهایی مثل ترکیه بوده است. در این بین همکاری ها با ترکیه در سوریه و لیبی و یا مساله قره باغ نیز تاثیرات و فرصت های خاص خود را برای روسیه داشته است که در این مورد باید گفت شاید ترکیه در این مسائل علاوه بر همکاری و شراکت به مثابه رقیبی برای روسیه در منطق نام برده بوده است.
سومین گروه از اتفاقات سال قبل که می توان از آن به مثابه فرصتی برای روس نام برد در زمینه نظامی و تسلیحاتی است. از آنجایی که روس قدرت خود را بیش از هر عامل دیگری مدیون تسلیحات نظامی اش است لذا تاسیسات مختلف در کشورهای مختلف مانند سودان در سال گذشته باعث پررنگ شدن مُهر حضور روسیه در آفریقا شده است.
برخی روابط مناسب و تقریبا به دور از چالش جدی با کشورهای مختلف نیز عامل دیگر تاثیرگذار برای روسیه در سال گذشته محسوب می شود. برای مثال تقویت روابط سه جانبه روسیه با چین و هند و برخی پروژه های اقتصادی، نظامی و فنی یکی از مهمترین عوامل در سال گذشته بوده است که تاثیر زیادی بر نقش روسیه در بسیاری از سازمانهای منطقه ای و جهانی را خواهد داشت همچنین در این روابط تلاش برای همکاری با هند در زمینه بومی سازی برخی تجهیزات نظامی نیز جای تامل دارد. در منطقه خاورمیانه هم شاهد برقراری روابط گذشته و عدم چالش جدی با ایران به عنوان یکی از مهمترین قدرتهای منطقه ای بوده ایم. همچنین در کشورهایی مانند آرژانتین و بولیوی نیز با روی کار آمدن دولت جدید برخی تمایلات برای ارتباطات بهتر نیز برای روس خوشایند بوده است.
قبل از هر چیز از نظر داخلی تمدید قانون روسیه و باز شدن مسیر دوباره برای تمدید ریاست جمهوری ولادیمیر پوتین در روسیه یکی از مهمترین اتفاقات داخلی روسیه می باشد که به نظر باید از آن به عنوان فرصت های مناسب یاد کرد. چرا که با برگزاری همه پرسی و رای اکثریت مردم و رضایت آنها این اتفاق رخ داده است.
از نظر اقتصادی نیز شاید بهترین فرصت روسیه را ساخت واکسن کرونا دانست که منجر به قوت بخشیدن به چهره روس در جهان و گرایش برای خرید واکسن روسی شده است. همچنین فرصت دیگر مناسب برای روس فروش تسلیحات و تجهیزات نظامی به کشورهای مختلف بوده است.
از نظر خارجی و سپس داخلی برخی موارد تهدیدزا و تنش زا عبارتند از :
رقابت های نظامی و تسلیحاتی : در وهله اول باید از قدرت نظامی و تسلیحاتی و هسته ای روسیه نام برد که به عنوان مهمترین وزنه قدرت این کشور محسوب می شود. در سال گذشته نیز این کشور با قدرت رقیب خود یعنی امریکا همچنان در حال ادامه رقابت های گذشته بوده است. از طرفی اختلافات با ناتو و تاکید بر عدم حمایت روسیه از طالبان و باز پس دادن شبه جزیره کریمه عامل دیگری در این زمینه بوده است که اقداماتی مانند افزایش گردان های نظامی برای استقرار در مرزهای مختلف جهت بیشتر کردن ائتلاف ضد روسی نمونه بارز این اختلافات است تا روسیه را به کسب قدرت نظامی و تسلیحاتی بیشتر سوق دهد و لذا شاهد برخی اقدامات موشکی و رونمایی های مختلف از تجهیزات جدید نظامی مانند زیردریایی های این کشور بوده ایم که واکنش های خاص و دوباره ناتو و کشورهای دیگر را به همراه داشته است.
تغییر در برخی روابط با غرب به خصوص امریکا و اروپا : روی کار آمدن جو بایدن در امریکا که به عنوان قطب مقابل روسیه می باشد نیز باعث تغییر برخی رویه های گذشته شده است برای مثال تاکید جو بایدن بر مساله شبه جزیره و بازپس گیری آن از روسیه، و یا مسمومیت یکی از منتقدان اروپایی این مساله یعنی ناوالنی باعث کمرنگ شدن روابط روسیه با امریکا و اروپا شده است. از موارد دیگر که در سال گذشته برای کشور روسیه اتفاق افتاده است و منجر به ایجاد برخی موانع شده است یکی تحریم های غرب علیه آن و همراهی اروپا با این بسته های تحریمی و دومی ادعای امریکا در خصوص دخالت روسیه در انتخابات سال گذشته می باشد که می تواند منجر به افزایش اختلافات میان دو کشور گردد و سرانجام در روزهای پایانی سال گذشته فراخواندن سفیر روسی از امریکا به جهت برخی اختلافات سیاسی نیز تازه ترین اختلافات و چالشهای میان دو قدرت را نشان می دهد اما این اختلافات همه جوانب روابط میان روسیه و امریکا و غرب نیست بلکه مواردی وجود دارد که ممکن است باعث برخی همکاری ها و کاستن از شدت این تنش های نرم و سخت در بین طرفین شود که نمونه بارز آن برخی منافع و علایق مشترک مانند مسئله قطب شمال و گرم تر شدن آن و امثالهم است که شاید باعث کاهش این روند تنش زا بخصوص میان دو قدرت رقیب و همکاری های دیگر شود.
برخی از مسائل داخلی نیز مانند فقر، معضل زباله که مسئله ای جدی و چندین ساله در روسیه است و یا کاهش جمعیت آن را میتوان نام برد که در سال گذشته ادامه داشته است و برخی نگرانی ها را برای سیاستمداران روسی ایجاد کرده اند. از نظر اقتصادی اگرچه تغییرات خاصی در روسیه اتفاق نیفتاده است اما در یک برهه شاهد کاهش تولید نفت این کشور بعد از سالهای طولانی بودیم و عده ای با استناد به برخی موارد دیگر از بحران اقتصادی روسیه نام بردند اگرچه این بحران ها منجر به فروپاشی اقتصاد روسیه و یا مشکلات جدی اقتصادی که بر دیگر جوانب این کشور تاثیر بگذارد نشد است اما نباید از شوک های اقتصادی سال گذشته آن غافل شد که ویروس ناشناخته کرونا یکی از مهمترین عامل های آن می باشد و منجر به کاهش فعالیت اقتصادی، بحران تولید ناخالص داخلی، کاهش قیمت نفت و تورم را شامل شده است که علاوه بر بحران کرونا باید از تاثیر تحریم ها نیز در این زمینه چشم پوشی نکرد.
در یک جمع بندی در سال گذشته پر رنگ ترین اتفاقات در مسائل مختلف سیاسی و اقتصادی و نظامی روسیه از نظر خارجی افزایش برخی تنش ها میان آمریکا و اروپا با روسیه و نگرانی روسیه از تعامل برخی کشورهای منطقه که منجر به کاهش نقش منطقه ای آن می شود می باشد در مقابل برخی فرصت های طلایی مانند مساله قره باغ، لیبی و سوریه، پایگاههای نظامی در آفریقا نیز وجود داشته است که فرصت هایی را در اختیار آن قرار داده است . از نظر داخلی نیز هر کشوری مشکلات و معضلات خاص خود را دارد که در روسیه مشکلاتی مانند کاهش جمعیت و افزایش فقر و یا مشکلات زیست محیطی مانند گرمای زمین و یا زباله های زیاد در این کشور معضلات مهم آن به شمار می روند ولی تا کنون صدمات خاصی مبنی بر تغییر حکومت و یا نارضایتی از آن را ایجاد نکرده است و همانند کشورهای دیگر وجود مشکلات متعدد در هر کشوری طبیعی به نظر می رسد از نظر سیاسی و سیاست خارجی در یک جمله حرکت روسیه در سال گذشته به دلیل اختلافات بیشتر با غرب چرخشی به سمت شرق داشته است.
واژگان كليدي: روسیه , سالي كه گذشت, روابط خارجي, سياست داخلي, اقتصاد ,سياست خارجي, امنيت ملي, كرملين ,مریم خالقی نژاد
