فرزاد رمضاني بونش
مركز بين المللي مطالعات صلح – IPSC
از دهه 1930، ترکیه همواره شریکی قابل اعتماد برای غرب در خاورمیانه بوده است، اما در طول اين دهه ها حكومت هاي تركيه همواره بر اساس رويكردي كماليستي به ناتو نگاه ميكردند. در اين بين در يك دهه اخير و با تغييرات گسترده سياست داخلي تركيه و همچنين دگرگونيهايي در سياست خارحي اين كشور پرسشي كه مطرح است آينده روابط تركيه با ناتو است. روابطي كه با توجه نوع كنش ها و رفتار اعضاي ناتو و تركيه هم ميتواند همگرايانه باشد و هم واگرايانه. در اين راستا براي بررسي بيشتر اين امر به گفتگويي با علي اكبر فرازي سفير پيشين ايران در روماني و كارشناس مسائل ناتو پرداخته ايم:
مركز بين المللي مطالعات صلح: احمد داوود اغلو وزیر امور خارجه ترکیه گفته است که آنکارا اجازه نخواهد داد ناتو از خاک این کشور برای حمله نظامی به ایران استفاده کند. در اين بين با توجه به سیستم راداری سپر موشکی ناتو در استان مالاتیای ترکیه و نوع سياست خارجي تركيه نگاه كنوني تركيه به مشاركت در فعاليت ها، كنش ها و روند عضويت در ناتو چيست ؟
اجلاس سارمان ناتو در نوامبر 2010 نقشه راه ناتو را براي ده سال آينده تصويب كرد و به گفته دبير كل ناتو تدوين اين نقشه تاريخي است. اين نقشه راه به ناتو اجازه مي هد كه فراتر از مرزهاي ناتو عمل كند. در حقيقت دبير كل ناتو صراحتا اعلام كرد كه ماموريتهاي ناتو فقط در مرزهاي اروپا محدود نخواهد بود و به خارج از مرزها تسري مي يابد.گذشته از اين بحث مهمي كه همه نشست ليسبون را تحت الشعاع خود قرار داده بود و در پايان مورد توافق قرار گرفت سپر موشكي ناتو بود. در همان اجلاس خبرهايي در مورد قطعي شدن استقرار اين موشك ها در تركيه انتشار يافت كه بحث هايي را هم موجب شد، اما ترك ها تلاش كردند با زيركي تمام و با عنوان اينكه سپر موشكي نبايد عليه كشوري همسايه به كار رود ايران و ساير همسايگان را مطمئن كنند. در اين بين تركيه با توجه به عضويت در ناتو مصوبات ناتو را ناديده نگرفت و با گذشت زمان مشخص شد كه سيستم هاي دفاع موشكي ناتو و رادارهاي هشدار دهنده در بخش هايي از خاك تركيه (از جمله دياربكر) مسقر شده اند. اين امر همزمان با هياهوي زياد تركيه درمورد تيرگي روابط با تل آويو بود. آنها با زيركي جو رسانه اي شديدي ايجاد كردند و توجهات همسايگان و مخالفان اين سپر دفاع موشكي را به حاشيه راندند تا خبر استقرار موشك ها را تحت الشعاع قرار دهند.
بعدها خبرهاييي (كه توسط مسئولان ترك هم تكذيب نشد) استقراراين سيستمها را در تركيه تاييد كرد. در اين راستا بايد گفت اظهارات ديپلماتيك ترك ها درمورد عدم به كارگيري اين سيستم ها بر عليه همسايگان در حقيقت صرفا اظهارات دهن پركن ديپلماتيك بوده است و واقعيت آن است كه تركيه با توجه به عضويت در ناتو، ساختار دفاعي و نظامي و سياسي كشور نمي تواند موضع مخالفي در مورد استقرار سپر موشكي داشته باشد. در اين ميان هر چند ناتو كوشيد با تغيير مكان سپر موشكي و رادارهاي از شرزق اروپا به تركيه، روماني و مديترانه تا حدي نگراني روسيه را كاهش دهد، اما نگراني براي ايران همچنان پابرجا است و دستگاه ديپلماسي ما هم نبايد به تعارفات ديپلماتيك ترك ها قانع شود و واكنش مناسبي نشان دهد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: در ماه هاي گذشته ترکیه بر خلاف گذشته مانع از حضور اسرائیل در تمرینات نظامی ناتو در خاک خود شد و دعوت ناتو از اسرائیل برای شرکت در این تمرینات از سوی ترکیه پس گرفته شد. در اين حال آيا دگرگونی هاي اخير در عرصه حکومت در ترکیه، در تضاد با ارزش‌های بنیادین و زیربنایی ناتو و رعایت اصول مندرج در منشور سال 1949 این سازمان قراردارد؟
دولتمردان و مسئولان تركيه به واكنش ها و حساسيتهاي مذهبي مردم مسلمان تركيه واقف هستند، اما در واقع اينگونه از مانورها و مخالفت ها تغييري در سياستهاي استراتژيك تركيه نسبت به ناتو و اسرائيل ايجاد نميكند. بلكه براي مدت كوتاهي مانع از جلوگيري از بازتاب منفي انعكاس برخي از خبرها در بين مردم تركيه مي شود. به نظر من دولتمردان تركيه در استراتژي درازمدت همكاري خود با ناتو كوچكترين تغييري (به منظور استقلال عمل در خارج از حيطه ناتو ) به وجود نمي آورند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: چندي پيش یکی رئیس حزب آزادی هلند به عنوان یکی از سه حزب مهم هلند از وزارت خارجه و دفاع این کشور خواست تا عضویت ترکیه در این سازمان نظامی را مورد تجدید نظر قرار دهد. در اين بين نيز برخي از طرف ها و كشورها در اروپا چنين اظهاراتي را درمورد عضويت تركيه در ناتو ايراد كرده اند. در اين ميان به نگاه شما اعضاي ناتو در اروپا چه نگاهي به تداوم و يا خروج تركيه از ناتو دارند؟
واقعيت آن است كه نبايد اظهارات احزاب تندرو در هلند و هر كشور ديگر بر ضد تركيه را خيلي جدي تلقي و به حساب آورد. بايد به اين سخنان از منظر اظهارنظر يك حزب نگاه كرد و نه استراتژي مدون از سوي كشورهاي اروپايي عضو ناتو . از سوي ديگر با رشد افراط گراي در اروپا ما شاهد برخوردهاي ضد مسلمانان به نام هاي مختلف هستيم. برخورد ضد تركي در كشورهاي غربي به خاطر مسلمان بودن مردم اين كشور است.
آنچه مشخص است اعضاي ناتو با تصميمي دسته جمعي نه تنها موافق محدود كردن حوزه عمل تركيه در ناتو نيستند بلكه روز به روز وجود و حضور تركيه اي كه مي تواند منافع آنها را در بخش مهمي از جهان تامين و پوشش دهد به ديده مثبت مينگرند. يعني سياست گزاران ناتو در مورد گسترش ناتو به هر سمت از اروپا و خارج از اروپا نياز استراتژيكي به تركيه دارند. بنابراين بايد اظهار نظر افراد و احزاب تندرو اروپايي را بيشتر در راستاي نگاه هاي ضد اسلامي آنان تفسير كرد تا نگاه هاي ضد تركيه اي آنان.
مركز بين المللي مطالعات صلح: در يك سال گذشته ترکیه همواره تنش هايي را در رابطه خود با کشورهای عضو ناتو مانند يونان و همچنين اسرائیل و فرانسه داشته است. آيا اين امر می‌توانند در ميان مدت و بلند مدت بين اعضاي ناتو و تركيه واگرايي اي را موجب شود؟
طبيعي است كه تركيه در وهله نخست به دنبال حفظ منافع خود و گسترش آن است. تنش هاي اخير اين كشور با فرانسه بيشتر به خاطر طرح و لايحه نژادكشي و كشتار ارامنه كه اقدامي سياسي از طرف ساركوزي براي جلب آراي ارمنيان فرانسه نه بيشتر از آن بود . در اين بين اينگونه اقدامات مقطعي است و در همان مقطع واكنش ها تندي را در پي دارد، اما هيچ گونه از اين واكنش ها باعث نميشود كه تركيه با برگ ناتو بر عليه منافع خود بازي كند. لذا تركيه معتقد است حضور هر چه بيشتر اين كشور در ناتو امتيازي دو جانبه براي اين كشور داشته باشد. يعني امتيازي از غربي ها و امتيازي از همسايگان خود مي گيرد و تنشهاي مقطعي تركيه با اعضاي ناتو هم چالشي براي نقش تركيه در ناتو ندارد.
گذشته از اين تنش هاي تركيه با يونان و قبرس تنشهايي تاريخي است و به ريشه هاي تضاد ترك يوناني و مسائل سرزميني و.. برميگرد. در اين بين در گذشته كه هر دو عضو ناتو يعني يونان و تركيه اختلافات شديدي داشتند به صرف آنكه تركيه با يونان و قبرس اختلاف داشت عضويت تركيه در ناتو تحت تاثير قرار نمي گرفت. اكنون اختلاف ها به نحو مطلوبي كاهش يافته است و توسط دولت اردوغان مديريت شده است. در اين بين اعضاي ناتو در دورن سازمان مسئوليت تعريف شده خود را دارند و اختلاف اعضاي در ناتو منجر به خروج از چتر واحد ناتو نشده است و اين امر در بحراني ترين حالات يعني افزايش تنش تركيه با اسرائيل، يونان و قبرس منجر به خرج تركيه از ناتو نميشود.
مركز بين المللي مطالعات صلح: نگاه جريانهاي سياسي آمريكا به عضويت و همكاري تركيه با ناتو را با توجه به سخنان پيشين ریک پری نامزد پيشين جمهوری خواه انتخابات ریاست جمهوری آمریکا ( ترکیه را باید از ناتو اخراج کرد) را چگونه مورد بررسي و تحليل قرار مي دهيد ؟
سخنراني هاي انتخاباتي بويژه درامريكا بيشتر از منظر مصرف داخلي مطرح ميشود و نامزدهاي رياست جمهوري در كمپين ها تلاش ميكنند تا حساسيت هاي مردم خود را بشناسند و بر روي اين حساسيت ها انگشت گذارند. لذا اظهاراتي مانند اخراج تركيه از ناتو از يك سو بيشتر وجهه ضد تركيه اي و ضد اسلامي و براي جمع كردن راي افراطيان است و از سويي هم محلي از اعراب ندارد. يعني اينگونه نيست كه اين اظهارات به خطي سياسي بدل شود و ناتو به دنبال محدود كردن حوزه عمل تركيه باشد. به اعتقاد من ناتو با بازتعريف حوزه عمل جدييد خود به گسترش نقش و حوزه عمل تركيه نيازدارد و اين نقش را با استقرار سپر موشكي به تركيه داده است و در آينده نيز اين نقش را بيشتر به تركيه واگذار ميكند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: به نگاه شما آیا آنکارا در ميان مدت و بلند مدت همچنان بخشی از ساختار دفاعی جهان غرب (ناتو) باقی مي ماند؟
دولتمردان اين كشور در كوتاه مدت هنوز براين نظرند كه منافع خود را همچنان مي توان در راستاي عضويت در ناتو تعريف كرد. در ميان مدت هم قطعا اينگونه خواهد بود. اما در بلند مدت اين امر بستگي به شرايط داخلي و خارجي در منطقه خاورميانه دارد. از سوي ديگر نيز نبايد فراموش كرد كه دولت آنكارا دولتي بسيار خردورز و زيرك است و به راي مردم خود توجه ميكند، لذا از آنجا كه روز به روز دامنه توجه و گسترش اسلام در تركيه بيشتر مي شود اگر در دراز مدت رشد اسلام خواهي در تركيه به همين شيوه ادامه داشته باشد شايد تركيه براي بودن و نبودن در ناتو تصميم گيري نويني اتخاذ كند.
