مركز بين المللي مطالعات صلح – IPSC
جمهوری اسلامی ایران در ۱۶ دسامبر ۱۹۹۱ قزاقستان را به رسمیت شناخت. هر چند دو کشور از همان ابتدای استقلال قزاقستان روابط پراکنده اقتصادی خود را آغاز کردند، اما در سالهاي گذشته روابط قزاقستان و ایران رو به پیشرفت بوده است و همواره از بالا بردن مبادلات اقتصادی ایران و قزاقستان صحبت می‌شود. اكنون نيز اين كشور ميزبان مذكرات هسته اي ايران و غرب است دو كشور داراي فرصت ها و بسترهاي فراواني براي همكاري، همگرايي، واگرايي و تضاد نقش هستند. در اين حال براي درك بهتري از آينده روابط دو سويه به گفتگويي با دكتر مير قاسم مومني مدير موسسه بين المللي چشم انداز ابرار نوين و رئيس انجمن دوستي ايران و قزاقستان پرداخته ايم:
كليد واژگان: ميزباني قزاقستان در مذاكرات هسته اي، نقش منطقه اي قزاقستان، نقش منطقه اي ايران، آينده روابط ايران قزاقستان، بازيگري منطقه اي ايران و قزاقستان، آسيب شناسي روابط ايران و قزاقستان
مرکز بین المللی مطالعات صلح: روابط سياسي، امنيتي و اقتصادي دو كشور ایران و قزاقستان در سالهاي گذشته با چه تحولاتي روبرو بوده است؟
قزاقستان همسايه شمالي ما در درياي خزر بوده و نقش ممتازي در معادلات سياسي، امنيتي و فرهنگي منطقه دارد. واقعيت اين است كه ايران با قزاقستان مشتركات فرهنگي، علمي و تاريخي دارد و در حقيقت قزاقستان بخشي از تمدن ايراني و در شمال مرزهاي ما بوده است. سه هزار واژه فارسي در زبان قزاقي موجود است. در ترتيبات منطقه اي در اكو و شانگهاي همكاري داريم. دو كشور در مورد رژيم حقوقي درياي خزر و ترتيبات امنيتي و حقوقي اجلاس هاي مشتركي داشته اند. يعني در حقيقت هم از نظر سياسي، امنيتي و فرهنگي روابط خوبي داشته ايم و لزوم توسعه همكاري بين دو كشور ملموس است. چنانچه رهبران دو كشور نيز به توسعه روابط بيش از ظرفيت فعلي اشاره كرده اند. در سالهاي گذشته در مورد غير نظامي كردن درياي خزر همكاري هايي بين دو كشور وجود داشته است و هر دو كشور بر غير نظامي بودن دريا تاكيد كرده اند. در مورد رياست قزاقستان بر سازمان همكاري اسلامي هم دو كشور همكاري داشته اند. در حوزه اقتصادي هم با وجود تحريم ها شاهد رشد و گسترش روابط اقتصادي دو كشور را شاهد بوده ايم. در اين بين دو كشور مشكلي سياسي با هم نداشته اند و از در دو دهه گذشته نيز مشكلي وجود نداشته است.. قزاقستان فقط بخشي از تحريم ها بر ضد ايران را به علت احترام به قوانين بين الملل و به گونه اي الزامي انجام ميدهد
مركز بين المللي مطالعات صلح: مهمترين متغيرها و بسترهاي همكاري قزاقستان و ايران در چه حوزه هايي قرار دارد؟
اولويت روابط دو كشور در حوزه بخش هاي اقتصادي و فرهنگي است. بخش سياسي هم مكمل اين است. قزاقستان از آغاز استقلال روابط خوبي با ايران داشته و ايران نيز از نخستين كشورهايي بوده كه استقلال قزاقستان را به رسميت شناخت. تاريخ تمدن و فرهنگ قزاقستان متاثر از فرهنگ ايراني است و با توجه به مشتركات موجود دو كشور بسترهاي زيادي براي گسترش روابط موجود است. چنانچه در حوزه هاي تاريخي، فرهنگي، ادبيات و … خيلي از ساختمانها و آثار گذشته قزاقستان مربوط به تمدن ايراني است. در كتابخانه ملي قزاقستان نسخ خطي بسياري به زبان فارسي است. همچنين ساير آثار هم بيانگر ايراني بودن بخشي از فرهنگ قزاقستان است. در حوزه اقتصادي هم با توجه به شرايط نفتي و انرژي قزاقستان روابط خوبي با ايران داشته است. يعني در سرمايه گذاري و مبادلات پيشرفتهاي مناسبي وجود داشته و پتانسيل هاي بيشتري نيز وجود دارد. اين امر نشانگر بسترهاي گوناگون براي رشد است. در حوزه فرهنگي نيز شخصيتي مانند فارابي براي دو كشور قابل احترام است. همچنين پتانسيل هايي براي تبادلات دانشجوبي و … وجود دارد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: به نظر شما مهم ترین موانع توسعه روابط ایران و قزاقستان چیست؟
عدم شناخت از پتانسيلهاي دو كشور مهمترين مانع توسعه روابط است. متاسفانه شناخت كاملي از پتانسيل هاي ايران چه در بخش هاي اقتصادي، فني، علمي و.. وجود ندارد. همچنين در ايران نيز اينگونه است. مثلا گردشگران بسياري از ايران به ديگر كشورها مي روند، اما به قزاقستان نمي روند همچنين ورود گردشگران قزاقستان به ايران بسيار پايين است. يعني شناختي وجود ندارد. در حالي كه جدا از پتانسيلهاي گردشگري بايد تاريخ و تمدن ايران شناسايي شود و تبليغات دقيقي در اين حوزه انجام شود. اكنون نيز جدا از تلاشهاي موردي رايزني ايران در اين كشور تبليغات گسترده اي انجام نشده است. در حالي كه تبليغات فرهنگي هزينه بر است. در ايران نيز هنوز بسياري قزاقستان را نمي شناسند و نمي دانند اين كشور در كجاست و با قرقيزستان و … اشتباه مي گيرند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: به نگاه شما نقش و نگاه روسيه و آمريكا در روابط كنوني قزاقستان و ايران چيست؟
با وجود فشارهاي موجود از سور اتحاديه اروپا، امريكا و حتي گاه روسيه قزاقستان تلاش كرده است روابط خود با ايران را نگه دارد و حفظ كند. روسيه دوست دارد كه كشورهاي منطقه با كشورهاي ديگر روابط عميقي نداشته باشند و تلاش كرده است هژموني سياسي و امنيتي خود را در قزاقستان داشته باشد. با توجه به نقش ممتاز و تاريخي حضور ايران در منطقه ملموس است و به راحتي مي توان نقش روسيه را در حوزه هاي گوناگون تضعيف كند. لذا روس ها مخالف حضور قدرتمند ايران در قزاقستان هستند. همچنين با توجه به بحث رژيم حقوقي درياي خزر روسيه نمي خواهد ايران با قزاقستان به طور گسترده اي روابط داشته باشد و روابط بعدي استراتژيك يابد. اما واقعيت آن است كه آستانه سياست مستقلي در پيش گرفته و تلاش كرده ضمن حفظ روابط خود با امريكا و روسيه روابط با ايران را نيز حفظ كند. سياست اعمالي و اعلاني امريكا هم محدود سازي روابط ايران با كشورهاي منطقه است. چرا كه توسعه روابط ايران به عنوان زنگ خطري براي منافع امريكا ديده مي شود و حضور ايران در اين كشورها به ضرر منافع امريكا تلقي ميشود. امريكا تلاش دارد با كاهش گسترده روابط ايران با قزاقستان به گسترش روابط تركيه با قزاقستان و حضور همه جانبه تركيه و الگو سازي اسلام تركيه اي به جاي اسلام ايراني در منطقه توجه كند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: نقش ايران را در هر گونه همگرايي و يا واگرايي با قزاقستان چگونه قابل تحليل و بررسي قرار مي دهيد؟
اين امر دو جانبه است. در حال حاضر دو كشور به گسترش روابط نياز دارند. از نظر امنيتي و سياسي دو كشور در يك حوزه هستند و به ناچار بايد در حوزه امنيت، تروريسم، مواد مخدر و … همكاري كنند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: آيا ميتوان روابط ايران با جمهوري قزاقستان را به سوي روابطي استراتژيك و راهبردي رهنمون كرد؟
هيچ چيزي غير ممكن نيست. به نظر من اين ظرفيت وجود دارد. چرا كه قزاقستان و ايران تمام بسترهاي مورد نياز براي گسترش روابط به حد استراتژيك را دارند. ولي اين مقدمه بسترسازي ميخواهد و در دو دهه گذشته توجهي به اين امر نشده است. روابط دو سويه بيشتر به نيازهاي دو طرف بر ميگشته است و سرمايه گذاري لازم انجام نشده است. يعني با وجود سرمايه گذاري گسترده چين، امريكا، روسيه، چين ، تركيه و … اگر مسئولان ايراني بخواهند ميتوانند نقش برجسته اي در روابط با اين كشور باشند. يعني پتانسيل بالقوه براي گسترش روابط وجود دارد و نياز به فعليت است.
مركز بين المللي مطالعات صلح: در سالهاي گذشته حجم مبادلات تجاری میان ایران و قزاقستان چند برابر افزایش يافته است. متغير اقتصاد چه نقشي در روابط كنوني ايران و قزاقستان دارد؟
وقتي روابط اقتصادي دو كشور گسترش مي يابد روابط سياسي و فرهنگي هم تاثير مي پذيرد. در سايه روابط سياسي هم روابط اقتصادي گسترش مي يابد. در سالهاي گذشته كالاها و محصولات ايراني بسيار با كيفيت بهتر و قيمت هاي مناسب تر وارد قزاقستان شده است. محصولات قزاقستان هم بيشتر وارد كشور ما شده است. چنانچه جدا از صدور خدمات فني مهندسي يا تامين برخي از نيازهاي وارداتي ايران اكنون نيازهاي دو كشور افزايش يافته است و در سايه آن كميسون هاي دو جانبه، همايش ها و … نيز انجام گرفته است. اكنون افق روشني در بخش اقتصاد براي دو كشور وجود دارد و قزاق ها تلاش ميكنند در ايران سرمايه گذاري كنند. يعني شرايط اگر مناسب گردد قزاق ها با توجه به درآمدهاي نفتي خود به گسترش روابط اقتصادي با ايران مي انديشند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: شما چه پیشنهادی برای رفع موانع و توسعه بایسته روابط ایران و قزاقستان دارید و دو كشور براي افزايش مناسبات با ايران بايد چه رويكردهايي را مورد توجه قرار دهند؟
ما مشكلي در روابط سياسي نداريم و آنچه كه هست پيگيري توافقنامه هاي قبلي است. ما يك سري توافقنامه هايي بين مقامات دو كشور در بيست سال گذشته داريم، اما بسياري از آنها اجرايي نشده است. اگر دو كشور گروه هايي تشكل دهند و اين موافقتنامه ها اجرايي گردد روابط گسترده مي شود. همچنين اگر اتاق مشترك بازرگاني بين دو كشور ايجاد گردد روابط گسترش مي يابد. اگر اين نقطه ضعف اصلاح گردد روابط بيشتر ميشود. چنانچه در گذشته شركت هاي ايراني با حضور در قزاقشتان بدون سازماندهي مشخص موفق نشده اند. همچنين بايد بخش خصوصي ايران با بخش خصوصي اين كشور ارتباط بيشتري يابد. مثلا بارزگانان ايران چرا بايد از واسطه هاي تركيه اي و عربي براي حضور در قزاقستان بهره برند در حالي كه مي توان اتاق بازرگاني مشترك ايجاد كرد؟ همچنين اگر روابط فرهنگي دانشگاهي گسترس يابد و واقعيات ايران منعكس گردد مي توان از فرصت هاي خوبي بهره برداري كرد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: نقش موضوع هسته ای ایران و تعيين قزاقستان به عنوان ميزبان مذاكرات هسته اي در هر گونه افزايش روابط ايران و جمهوري قزاقستان تا چه اندازه است؟
بايد گفت ميزبان مذاكرات بايد تا حدي بيطرف باشد. با توجه به روابط خوب دو كشور ايران نيز در سالهاي گذشته نسبت به قزاقستان موضع مناسبي داشته است. در اين بين ميزباني مذاكرات در اين كشور به عنوان يكي از همسايگان دريايي ايران مي تواند فرصتي براي جهش روابط دو كشور باشد. همچنين اين امر موجب خواهد شد كه توجه رسانه ها و بخشهاي مختلف اين كشور به ايران بيشتر گردد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: آينده روابط ايران و قزاقستان را با توجه به متغيرهاي دخيل در روابط بين دو كشور با چه سناريوهايي مورد بررسي قرار مي دهيد؟
در شرايط كنوني ما مشكلي در روابط دو جانبه نداريم و اگر به خوبي به روابط بپردازيم روابط گسترس خواهد يافت. در اين حال هم بايد توجه داشت كه كشورهاي ديگري ممكن است چالش هايي براي توسعه روابط دو جانبه بين ما ايجاد كنند. اين سناريو هم ممكن است در مورد قزاقستان اجرا گردد. به نظر من به شرطي كه برنامه ريزي كلاني براي روابط با قزاقستان تدوين كنيم روابط دو كشور رو به توسعه خواهد رفت.
گفتگو از: فرزاد رمضاني بونش
