مركز بين المللي مطالعات صلح- IPSC
در چند ماه گذشته روابط ايران و عربستان همچنان با چالشهايي روبرو بوده است. در اين حال هر چند دولت آقاي روحاني تلاش هايي را براي كاهش تنش در روابط با عربستان برداشته است، اما روابط رياض و تهران همچنان با چالشهايي روبرو است. در همين راستا براي بررسي روابط و چالش ها و راهكارهاي برون رفت از آن گفتگويي با دكتر افشار سلیمانی داشته ايم:
واژگان كليدي: روابط ایران و عربستان، آينده روابط ایران و عربستان، چالشهاي روابط ایران و عربستان، راهكارهاي برون رفت از تنش در روابط ایران و عربستان، روابط رياض و تهران
مركز بين المللي مطالعات صلح: اگر به چند ماه گذشته روابط ايران و عربستان نگاهی داشته باشيم اين روابط چه تفاوتي با گذشته دارد؟
عربستان با ایران از گذشته مسائلی داشته اند. یعنی در دولت های مختلفی چالش وجود داشته و این امر دارای شدت و ضعف هایی داشته است. مثلا در دوره آقای هاشمی این روابط بهتر شده و در دوره آقای احمدی نژاد روابط سردتر شده است. همچنین در دوره گذشت هلال شیعی نمود بیشتری داشت و موضوع شیعه هراسی و ایران هراسی نیز محوریت عربستان در شورای همکاری خلیج فارس وجود داشت.
مركز بين المللي مطالعات صلح: مهمترين متغيرهاي دیگر منطقه اي و بين المللي در افزايش تنش بين ايران و عربستان چه بوده است؟
بیشتر اختلافات ایران و عربستان در موضوعات منطقه ای است است تا بین المللی . یعنی اختلاف کلان به نوع نگاه عربستان و هابیت و نگاه رادیکال در اصولا جهان اسلام بر میگردد. در واقع نمود اختلافات ایران و عربستان در این مساله است. اکنون اختلافاتی که در بین ایران و عربستان وجود دارد بیشتر در سوریه و مباحث منطقه ای است. در دو سال اخیر نوع نگرش عربستان به سوریه با نگاه ایران متفاوت بوده است . جدا از این موضوع شیعیان عربستان هم باعث جلب توجهاتی داشته است. در مورد یمن دیدگاه های دو کشور همسو نیست و در عراق نیز اینگونه است. از سوی دیگر هم حضور نظامی عربستان در بحرین و حاکمیت اقلیت سنی بر اکثریت شیعه و عدم رعایت خصوص شیعیان نیز مطرح است .در کل شورای همکاری خلیج فارس دارای موضع خوبی نسبت به ایران نداشته و عربستان در واقع اداره کننده این تشکیلات است. یعنی اخلافات ایران و عربستان حجم گسترده ای را شامل میشود جدا از نیز در مناسبات ترکیه در عراق و عربستان ترکیه در برخی مسائل همسوتر شده اند و حتی در موضوع مصر ما مشکلاتی در مصر داشته ایم. اخیرا موضوع نفت بیشتر شده و سیاسی شده است و با توجه به پایین تر آمدن قیمت نفت موضوع هماهنگ تر شدن امریکا و عربستان برای فشار بر ایران و روسیه مطرح شده است.
مركز بين المللي مطالعات صلح: در شرايط كنوني پرونده هسته اي چه نقشي در تنش ايران و عربستان داشته است؟
موضوع هسته ای تاثیرگذار است. در واقع سایر اختلافات ایران و عربستان درکنار موضوع هسته ای معنا پیدا میکند. یعنی اگر عربستان و ایران اگر اختلافاتی در حوزه های دیگر نداشتند در موضوع هسته ای ایران هم حساسیت کمتری وجود داشت. در این حال نگرانی هایی عربستان در این حوزه و ترس از دست یابی ایران به سلاح هسته ای وجود دارد. این نگاه اسرائیل و برخی از کشورهای عربی نیز هست. آنها احساس میکنند اگر توافق جمع بندی شده به امضا رسد ایران غنی سازی خود را حفظ میکند و این امر نگران کننده است. در واقع به رغم همه تعهدات ایران عربستان نگران مساله هسته ای ایران و غنی سازی و سانتریفیوژهایی است. از این نگاه احتمال ایران هسته ای وجود دارد عربستان حداقل از این امر به عنوان بهانه ای استفاده میکند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: نگاه کنونی دو کشور به داعش چیست؟
گفته شده که موجدین داعش کشورهای غربی و عربی اند . در واقع ایران از قبل مخالف داعش بود اما این کشورهای چون عربستان خود ایجاد کننده داعش هستند. اکنون نیز ایران در ائتلاف علیه داعش هم حضور ندارد و این همسویی احساس نمی گردد. لذا اختلاف بین دو سو گسترده است. گذشته از این ایران به دعوت عراق به رفع شر داعش کمک میکند. بنابراین هر چند اکنون ایران و عربستان برضد داعش هستند اما این به معنی هماهنگ و همکار بودن بر ضد داعش نیست.
مركز بين المللي مطالعات صلح: نگاه بازیگران منطقه ای و بین الملی به روابط کنونی ایران و عربستان چیست؟
بازیگران منطقه ای و بین اللمللی همیشه از اختلاف بین عربستان نان خورده اند . از مسائلی که باید همه کشورهای منطقه باید بدان توجه کند این است که بازیگران مطرح نظام بین المل چند مساله را در منطقه دنبال می کنند. نخست نگاه ابزاری به کشورهای منطقه دارند دوم رویکرد تفرقه انداختن و حکومت کردن از سوی کشوری چون امریکا و.. دنبال می شود. همچنین موضوع اسرائیل مطرح است و برخی قدرت ها یکی از راههای تامین امنیت اسرائیل علاوه بر کمک های نظامی و معنوی اختلاف در بین کشورهای اسلامی است.لذا بسیاری از کشورها هر چند ممکن است در ظاهر از همکاری ایران و عربستان استقبال کنند اما در عمل دوست ندارند ایران و عربستان وحدت نظری و جهانی داشته باشد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: قبلا ایران برای برقراری بهترین روابط با عربستان در سطح روابط دوجانبه تاکید کرده بود.در اين حال راهكارهاي برون رفت از وضعیت موجود در روابط ايران و عربستان چيست؟
هر چند دیدار ظریف با سعود الفیصل در نیویورک انجام شد اما همانند دیدار روحانی با کامرون با اظهارات تند بعدی بر ضد ایران مواجه شد. یعنی بعد از دیدار سعود الفیصل با ظریف سخن از سفر وزیر خارجه ایران به عربستان وجود داشت اما اظهارت تند فیصل در مورد نقش ایران در سوریه ( همچون سخنان اردوغان و اماراتی ها) هر چند دور از انتظار نبود اما از نزاکت دیپلماتیک به دور بود.. یعنی انتظار میرفت مذاکرات سومی در ریاض صورت گیرد اما رخداد اخیر موجب شده است تا روند مذاکارت دو کشور در کوتاه مدت سخت تر گردد . در این بین من فکر میکنم به رغم همه حوادث رخ داده باز هم مذاکره در عالم دیپلماتیک مهم است. یعنی مذاکره باید انجام گردد و با شرایطی که انجام گرفت (حداقل سفر ظریف اکنون جالب نیست) قبلا معاون وزیر خارجه ملاقات وجود داشت. گذشته از این اکنون حکم اعدام آیت اله النمر هم به اختلافات افزوده و آقای هاشمی در این حوزه به ملک عبداله پیام داده است. لذا در مراحل بعدی استفاده از وجود آقای هاشمی و خاتمی میتواند در کاهش تنش استفاده کرد. اما به رغم همه اینها در جلسات بین المللی میتوان دیدارهایی در سطوح پایین صورت گیرد و مذاکرات رودرو رو شفافی در مورد اعتماد سازی انجام گیرد. در واقع مذاکره زمانی به شکل میخورد و به نتیجه نمیرسد که رودررو شفاف نباشد. لذا مذاکرات باید منجر به اعتماد باشد. یعنی حل مسائل اختلافی بین دو سو با رفع مسمومیت از جو فضای دو کشور و توجه به موضوعات سوریه، داعش و.. می تواند در مذاکرات انجام گیرد.
