راهبرد هاي فراروی حزب عدالت و توسعه تركيه

احمد مرجاني نژاد

پژوهشگر مسائل تركيه

حزب عدالت و توسعه تركيه و سوریه

اهداف سیاسی در بکارگیری قدرت نظامی عبارتند از : الف – حفظ وحدت ملی و تمامیت ارضی ب- کسب منافع ملی و منطقه ای

لذا راهبرد حكومت حزب عدالت و توسعه تركيه در بکارگیری قدرت نظامی برای مقابله با حزب كارگران كردستان ( پ.ك.ك ) بطور غیر مستقیم در راستای تحقق این دو هدف انجام می گیرد . ترکیه در همین راستا دو طرح اصلی را در خارج از مرزهایش مد نظر قرار داده است .

1- کسب سهم از منابع نفت و گاز مدیترانه شرقی

2- طرح خارج سازي تنگه هرمز ایران در انتقال نفت و گاز خلیج فارس؛ از طریق مدیترانه شرقی به بازار جهانی

امضاء قرار داد جولای 2010 بین چین – سوریه – ج.ا. ایران – عراق ؛ از دلايل عمده تبدیل اغتشاشات داخلي به جنگي منطقه اي در سوریه ، است . بر اساس این توافق قرار بود نفت و گاز عراق و ایران از طریق سوریه به دریای مدیترانه منتقل و به بازار جهانی عرضه شود . بدین ترتیب برای اولین بار چین حوزه فعالیت اقتصادی و تجاری خود را گسترش داده و در طرحهای سرمایه گذاری مدیترانه شرکت کرد. علاوه بر آن سوریه نیز امتیاز اکتشاف و استخراج نفت و گاز خود در دریای مدیترانه شرقی را به روسیه و اگذار کرد. هم زمان با آغاز جنگ داخلی سوریه ، این طرح تعلیق یافت . ولی بجای آن ، طرح انتقال نفت و گاز عراق و کردستان عراق از طریق تجزیه خاک سوریه و ایجاد گذرگاه شمالی سوریه به دریای مدیترانه در دستور کار قرار گرفت . قرار بود بعد از مدتی نفت و گاز کویت و امارات متحده عربی و عراق و قطر و بحرین نیز از طریق همان طرح به دریای مدیترانه منتقل و صادر شود . از علل عمده سرنگونی مرسی ؛ علاوه بر اشتباهات ناشی از مدیریت ، اعلام لغو قرار داد سهم گیری نفت و گاز دریای مدیترانه شرقی بین اسرائیل – قبرس – مصر بود .

حكومت حزب عدالت و توسعه تركيه در راستاي اميال افزايش نقش منطقه اي ؛ دانسته و یا ندانسته در ظهور و تقویت کردها نقش محوری داشته است.ترکیه برای بر هم زدن همکاری راهبردی شیعیان و کردها که از دلایل مهم تغییر معادلات قدرت در عراق بود؛ از هیچ اقدامی فرو نگذاشت. . ولي تغییرات میدانی به سود کردها ؛ سبب تهدید امنیتی برای ترکیه گرديد. این خود دلیلی دیگر است که اثبات می کند که داعش تهدیدی برای ترکیه نبوده و نیست. در واقع داعش برای آنکارا ابزاری برای سقوط بشار اسد، عاملی برای کنترل کردها و از همه مهمتر عامل تعضیف موقعیت ج.ا.ایران در منطقه است . اما کردها هم در داخل ترکیه و هم در سوریه محاسبات آنکارا را بر هم زده اند. اينك کردها نه تنها رؤیاي قديمي « برادر بزرگتر » تركيه را بلکه جغرافیای امروز ترکیه را نیز مورد سئوال قرار داده اند. از منظر تضاد اجتماعی و هویتی و از نظر سرزمینی و جمعیتی بیشترین و جدی ترین واگرایی کردهای منطقه در دهه های گذشته در ترکیه بروز یافته است. تحرکات کردهای سوری و نارضایتی آنکارا از این تحرکات نشان از آن دارد که کردها و ترک ها نه تنها به هم اعتماد ندارند، بلکه هر یک در دایره درونی خویش راهبردی خاص برای خویش تعریف کرده اند که در تضاد عمیق از دیگری است. البته در اين بين نظام سطه جهاني ؛ فارغ از موضوع کردی به این باور رسیده است که اكراد می توانند در سکولاریزه کردن منطقه نقشی اساسی تر از دیگر بازیگران ایفا نمایند.

در جریان انتخابات هفتم ژوئن 2015 ، بخشي از آراي حزب عدالت و توسعه به نفع یکی از نهادهای اقماری حزب كارگران كردستان( پ.ک.ک ) به نام حزب دموکراتیک خلق‌ها (HDP) به صندوق ها ریخته شد و موجب آن گرديد که حزب عدالت و توسعه در شرایط دشواری قرار بگیرد و نتواند همچون دوره‌های پیشین کابینه را به تنهایی تشکیل دهد. لذا پس از آن كه یکی دیگر از نهادهای اقماری« پ.ک.ک » به نام حزب اتحاد دموکراتیک (PYD) در سوريه قدرت را در اختیار گرفت؛ معادلات سوریه – ترکیه را تحت تاثیر قرار داد و به یک باره رسانه‌های ترکیه به شکل گسترده اي به طرح موضوع «کریدور کُردی» در مرز 900 کیلومتری ترکیه – سوریه پرداختند و از نگرانی‌های عمیق آنکارا سخن به میان آوردند.

مدتی پس از این رویداد، در شهر کردنشین سوروچ (پرسوس) واقع در استان شانلی اورفای ترکیه در جمع جوانان سوسیالیست هوادار« پ.ک.ک» عملیاتي انتحاری روی داد و 32 نفر جان خود را از دست دادند.کردها این بار نیز ترکیه را به دست داشتن در این اقدامات متهم کرده و حزب عدالت و توسعه را مهم‌ترین حامی و هدایت گر داعش دانستند. شاخه ی نظامی «پ.ک.ک» یک روز پس از این واقعه به عمليات انتقامي پرداخت و جمیل بایک، رئیس شورای رهبری پ.ک.ک اعلام کرد :   ديگر چیزی به نام مصالحه و آتش بس وجود ندارد.

منويات اوليه آنكارا تحقق يافت و فرصت پاسخ به قدرت نمایی‌های «پ.ک.ک» را بدست آورد و چنین شد که طي روزهاي نخست حمله هوايي تركيه ؛ چهارصد نقطه از محل اجتماع نیروهای «پ.ک.ک » و نيز سه محل احتمالي نيروهاي داعش در شمال عراق و شمال سوریه بمباران گرديد. علي رغم آن كه در ماه اکتبر، پارلمان ترکیه موافقت کرد که ارتش این کشور در نبرد علیه دولت اسلامی شام و عراق (داعش) مشارکت داشته باشد، ولي اتفاقی رخ نداد. تا آن كه ناگهان یک اسکادران از جنگنده های اف-16 ترکیه به مواضع داعش در داخل سوریه حمله کردند. این تغییر سریع و چشمگیری در رابطه ترکیه با داعش بود. در واقع ترکیه با یک تیر دو نشان را هدف قرار داد

1- منطقه پرواز ممنوع را که خواسته اصلی خود بود محقق کرد (هر چند با شعاع محدود 50 کیلومتر) و قطعا در ادامه درگیری‌ها به دنبال گسترش این منطقه خواهد بود.

2- ترکیه تبعات حمله انتحاری در سوروچ را که در کمتر از چند ساعت در حال تبدیل شدن به بحران ملی و شورش گسترده کردها بود را با حمله به داعش خنثی نمود. این شورش بالقوه به خصوص پس از ناکامی نسبی حزب عدالت و توسعه در انتخابات پارلماني در صورت عدم مهار به بحران امنیت ملی جدی تبدیل می‌شد. لذا ترکیه هم از بروز یک بحران داخلی جلوگیری کرد ؛ هم زمینه را ‌برای سرنگونی حکومت بشار اسد مهيا تر نمود و هم به سركوب اكراد مسلح پرداخت .

راهكار هاي حزب عدالت و توسعه در مواجهه با کردها

الف : تحديد و تهديد اكراد

پس از انتخابات پارلمانی 2015 .م ؛ جمعیت 20% کردها در ترکیه؛ دولت حزب عدالت و توسعه را وادار نمود تا بپذیرد که جامعه سیاسی ترکیه به سمت تکثرگرایی پیش مي رود و حزب عدالت و توسعه بايد کرسی‌های بیشتری را به کردها و یا دیگر اقلیت‌ها واگذار کند. لذا حزب عدالت و توسعه با طرح ایجاد درگیری مجدد با کردها قصد دارد كرد ها را دوباره از فعالیت‌های سیاسی و مدنی به سمت کوهها و جنگ‌های چریکی و ترورها سوق دهد و همانند گذشته به جای اینکه کردها به فعالیت حزبی و پارلمان فکر کنند؛ سلاح در دست بگیرند؛ در این صورت حزب اردوعان برای سال ها می‌تواند جلوی نهادسازی کردها را بگیرد و اکثریت پارلمان و نهادهای قدرت را نیز در اختیار داشته باشد.

ب: ايجاد هراس از تشكيل مناطق خود مختار اكراد در تركيه

کردهای سوریه توانسته‌اند در نوار مرزی با ترکیه تکفیری‌های داعش را به عقب برانند و تا نزدیکی «الرقه» پیش روند و این امر موجب هراس ترکیه شده است. اردوعان و داود اوعلو بارها گفته‌اند که با تشکیل دولت خودمختار کرد در شمال سوریه به شدت برخورد خواهند کرد . زيرا چنين وضعيتي بسان قدرت یابی کردها در شمال عراق نیست؛ چرا که کردهای سوریه رابطه نزدیکتری با « پ ک ک » دارند و بر خلاف «بارزانی » در شمال عراق، جزء جناح چپ نیروهای کرد محسوب می‌شوند و این برای ترکیه خطر جدي محسوب می‌شود.بنابراین حال که کردها توانسته‌اند جا پای محکمی برای خود در شمال سوریه ایجاد کنند؛ نظام تركيه نمی‌تواند هراسان منتظر و شاهد قدرت یابی کردها در ترکیه شود. لذا با ترفند هاي ملي گرايانه نزد افكار عمومي جامعه چنين وانمود مي نمايد كه جهت جلوگيري از تجزيه تركيه مجبور به مقابله نظامي است .

رويكرد حزب عدالت و توسعه در انتخابات زود هنگام

آقاي رجب طيب اردوعان در مراسم تحليف رياست جمهوري به اعتقادات و شرف خود سوگند ياد نمود كه قانون اساسي موجود را حفظ و به آن وفادار خواهد ماند . اما ديري نگذشت كه بار ها اعلام كرد: وي رئيس جمهور نمادين نيست و با قدرت بالفعل عمل خواهد كرد و خواهان تغيير قانون اساسي و خواستار نظام رياستي است . پس از نمايش هاي سياسي مذاكره با احزاب جهت تشكيل دولت ائتلافي ؛ حزب عدالت و توسعه مسائلي بشرح ذيل را موجبات كاهش آراي حزب مذكور در انتخابات زود هنگام ارزيابي كرد .

• حذف برخي از ياران سابق ؛ در راس ؛ عبدالله گول

– طرد فتح الله گولن و جماعت نفوذي مقتدرش

– كنار ه گيري اجباري برخي از سردمداران حزب در انتخابات زود هنگام

– عدم راي دهي بسياري از نخبگان و فعالين اجتماعي – اكراد – علويان – بي طرف ها – و حتي برخي نظاميان ؛ به حزب مذكور

– وضعيت نا مطلوب امنيتي  

– معضلات گسترده اقتصادي

– تغيير سوق حمايت هاي غرب

لذا اينك وضعيتي حادث گرديده است كه حزب عدالت و توسعه ؛ در يكپارچه سازي ساختار قدرت داخلي ؛ تشكيل دولت ائتلافي را به مثابه ضربه سنگين به موقعيت آتي خود ارزيابي مي كند . در واقع نقشه راه حزب عدالت و توسعه براي انتخابات زود هنگام ؛ تخريب چهره حزب دموكراتيك خلق ها ؛ در نقش ياران سياسي تروريستهاي جدايي طلب ؛ از طريق برافروختن آتش جنگ داخلي و ايجاد فضاي امنيتي؛ است . حزب مذكور طي هم سويي رسانه هاي گروهي مقتدرش ؛ با ادبيات ملي گرايانه افراطي و خشن ؛ سوء استفاده از احساسات ديني و ملي افكار عمومي جامعه ؛ در پي جذب آراي طيف هاي اسلامگرا – ملي گرا – طريقت ها – انجمن هاي صنفي ؛ است .

شرايط و نحوه تامين امنيت براي تبليغات و برگزاري انتخابات زود هنگام براي همه احزاب در همه نقاط تركيه ؛ مسئله اي بس مهم است كه مسلما با چالشهايي مواجه خواهد شد. سناريو هاي : تعويق مجدد انتخابات و يا طرح تشكيل دولت ائتلافي؛ مشورتي – مشاركتي ؛ مسلما هزينه هاي سنگيني متوجه نظام جمهوري تركيه خواهد ساخت ؛ اگر چه حكومت سيزده ساله حزب عدالت و توسعه ؛ تا كنون هزينه هاي بين المللي توسعه اقتصادي اش را نپرداخته است . اما اينك اين سئوال مطرح مي گردد كه حزب عدالت و توسعه و شخص آقاي اردوعان ؛ طي اقدامات اخير ؛ با لحاظ وضعيت جاري منطقه و معادلات بين المللي ؛ آيا قصد كودتا عليه خود و يا عليه مردم تركيه را دارند ؟

واژگان کلیدی: راهبرد هاي حزب عدالت و توسعه تركيه، راهبرد هاي حزب عدالت و توسعه تركيه، راهبرد هاي حزب عدالت و توسعه تركيه، راهبرد هاي حزب عدالت و توسعه تركيه