مرکز بینالمللی مطالعات صلح – IPSC
علی علیزاده
بیان رخداد:
برقراری روابط خارجی با کشورها در چارچوب محدودیت‌ها و ساختار های مشخص صورت می‌گیرد و این روابط متأثر از جایگاه کشورها در نظام بینالملل و میزان قدرت آن‌ها در چگونگی آرایش قدرت در سیاست بینالملل می‌باشد. مناسبات میان افغانستان و هند، ریشهای قدیمی داشته و طی دهه اخیر به خاطر شرایط خاصی که در افغانستان حاکم بوده، منافع سیاسی و اقتصادی دو کشور را بهم نزدیک‌تر کرده است. افغانستان اكنون در مرحله حساسی قرار دارد. یکی از مهمترین دغدغههای مقامات افغانی موضوع بازسازي این کشور است و بازسازی از ايجاد ثبات و تأمین امنيت آغاز ميگردد و بدنبال خود رونق اقتصادي، ثبات سياسي و احياي ساختار اداري و آموزشي و را می‌طلبد. در اين مسئله جاي ترديد وجود ندارد كه افغانستان به تنهايي قادر به گذار از اين مرحله نمی‌باشد بنابراين همكاري سایر کشورها به ویژه کشورهای همسایه این کشور از شروط اساسي موفقيت در احياي افغانستان می‌باشد. دو کشور مهم شبه قاره که در همسایگی افغانستان هستند عبارتند از هند و پاکستان که یکی نقش مهمی در ثبات و پیش رفت اقتصادی و دیگری در برقراری امنیت در این کشور به عهده دارند. نکته مهمی که در این مقاله به آن خواهیم پرداخت طرح موضوع پاکستان و اهمیت روابط آن با افغانستان است که به عنوان عامل اساسی در نزدیکی بیشتر افغانستان به هند به شمار میرود.
واژگان کلیدی: افغانستان، رابطه با هند، تضعیف جایگاه پاکستان
تحلیل رخداد:
افغانستان به لحاظ موقعیت جغرافیایی که دارد از اهمیت زیادی برای کشورهای منطقه شبه قاره برخوردار است. هند در زمینه سرمایه گذاری در افغانستان تلاش‌هایی را انجام داده است و زمینه و ظرفیت‌های سرمایه گذاری در این کشور از سوی هندیها مورد بررسی و تاکید قرار گرفته است. هند یکی از کشورهایی است که نقش پررنگی در بازسازی افغانستان به عهده داشته و نقشی مثبت در اوضاع اقتصادی این کشور دارد. دو کشور افغانستان و هند فرصت‌های مشترکی دارند که اگر کابل طی سال‌های آینده بتواند این روابط را گرم و گسترش دهد، بدون شک برای طرفین بسیار سودآور خواهد بود. گسترش همکاری‌های اقتصادی از جمله فرصت‌های مشترک است. افغانستان کشوری توسعه نیافته بوده که به شدت نیازمند سرمایه گذاری و کار است. افغانستان معادن سرشار، ارزشمند و دست نخورده ای دارد و زیربناهای اقتصادی آن در طول سال جنگ یا به کلی نابود شده و یا به شدت آسیب دیده است. در طول 11 سال حضور جامعه جهانی نیز توسعه و پیشرفت چشمگیری در این زمینه‌ها نداشته و به ویژه گام‌های اندکی هم در راستای احیای زیرساخت‌های اقتصادی آن برداشته نشده است؛ بنابراین، این موضوعات زمینه یک تعامل فراگیر و گسترده میان افغانستان و هند را فراهم می‌سازد. سردی و تیرگی رابطه دولت افغانستان با پاکستان نیز سبب می‌شود تا زمینه های بیشتر و بهتری برای بهره‌وری هند از این فرصت فراهم باشد.
مقامات افغانی در هر دیداری که با سرمایه گذاران و تاجران هندی دارند، از آنان برای سرمایه گذاری در افغانستان دعوت میکنند. فرصت‌های خوب سرمایه گذاری در افغانستان در زمینههای زیرساختها ارتباطی و الکترونیکی، سلامت و کشاورزی وجود دارد. اهمیت سرمایهگذاری در افغانستان تا به آن حد است که آقای کرزی به تاجران هندی گفته بود که “فرش قرمز” سرمایه گذاری زیر پای آنان در افغانستان پهن خواهد شد. در شرایط حاضر با توجه به نیاز افغانستان به ادامه سرمایه گذاری هندیها در بخش‌های مختلف اقتصادی به ویژه در بخش معادن و صنایع این کشور و با توجه به تحولات رخ داده در پاکستان، کرزی رویکرد نزدیکی بیشتر به هند را در پیش گرفته است و این امکان وجود دارد که رئیس جمهور افغانستان تمایل داشته باشد از حضور هند در این کشور به نفع برقراری موازنه در رابطه با پاکستان استفاده نماید. موازنهای که بیشتر در زمینه امنیتی و سپس اقتصادی مورد نیاز شدید افغان‌ها است تا از بحرانهایی که چه در حال و چه در آینده با آن روبرو خواهند بود عبور نمایند. به واقع کرزی پیشتر اشاره داشته که قصدی برای ادامه حضور در قدرت را ندارد و در این واپسین زمانهایی که البته به سرعت نیز می‌گذرد و به زودی مجبور خواهد شد انتخابات 2014 را برگزار نماید، تمایل دارد تا تکلیف برخی موضوعات در افغانستان را روشن نماید. از جمله مهمترین این مسایل بحث امنیت در افغانستان است که با افزایش حملات بهاره طالبان میتوان ادعا کرد که دولت، موفقیتی در زمینه مبارزه موثر با طالبان و سایر گروههای دهشت افکن بدست نیاورده است. بسیاری در افغانستان بر این باورند که طالبان بدون حمایتهای پاکستان توان زیادی برای ادامه فعالیتهای خود و مقابله با دولت مرکزی را ندارد و کرزی تلاش می‌کند در مدت باقی مانده از دوران ریاست جمهوری خود، به هر طریق ممکن پاکستان را مجاب نماید تا طالبان را به میز مذاکره آورده و در این راه از رابطه با هند برای ایجاد حساسیت بیشتر در دولت رقیب یعنی پاکستان استفاده می‌نماید که اگر کمکی به حل این موضوع نکنند دولت افغانستان اجازه نفوذ بیشتری به هندیها خواهند داد و این به هیچ وجه خوشایند پاکستان نخواهد بود. به عقیده صاحبنظران سیاسی، پاکستان نیز در افغانستان، اهرم‌های خاص خود را در اختیار دارد و تا زمانی که دولت افغانستان نتواند بر سر مسایل اختلافی با پاکستان به تفاهم جامعی دست یابد، بسیار بعید به نظر میرسد چشم انداز همکاری‌های اقتصادی با سایر کشورها در افغانستان، بتواند روند موفقیت آمیزی را تجربه کند. از جمله اینکه در سال‌های گذشته، برخی مراکز تجاری و سیاسی هند در افغانستان، آماج حملات انتحاری قرار گرفته است.
هند برای افغانستان اهمیت حیاتی دارد و این امر را میتوان در امضای قرارداد همكاری استراتژیك بین دو كشور مشاهده كرد. هند اولین كشور آسیایی بود كه با افغانستان قرارداد همكاری استراتژیك امضا كرد. اما اهمیت هند برای افغانستان با توجه به نزدیكی زمان خروج نیروهای امریكایی از كشور در اواخر سال ۲۰۱۴ دو چندان شده است. غالباً در افغانستان نگاه مثبتی نسبت به هندیها وجود دارد و هر چند تاكنون نسبت به حضور نیروهای غربی در افغانستان و انعقاد قرارداد همكاری استراتژیك افغانستان برای مثال امریكا و دیگر كشورهای غربی اعتراضات حزبی بروز یافته اما تا كنون هیچ گروهی دستكم به طور فعال نسبت به همكاری هند با افغانستان و قرارداد همكاری استراتژیك دو كشور اعتراض نكرده است. افغانستان و هند در یك مجموعه امنیتی بسیط قرار می‌گیرند به طوری كه امنیت، اقتصاد و توسعه دو كشور با هم ادغام شده است. اگر در این شرایط پاکستان برای تأمین انرژی مورد نیاز خویش به مسیر افغانستان نیاز داشت معادلات بسیار متفاوتتر از امروز میشد اما به نظر میرسد که با تمدید خط لوله گاز از طریق ایران، این نیاز پاکستان نیز کاهش یافته است، بنابراین یگانه راه فشار بر پاکستان از جانب افغانستان، تأمین رابطه نزدیک‌تر با هندوستان است که عکس‌العمل های پیدا و پنهان پاکستان را در قبال خواهد داشت. از طرف دیگر، با توجه به رقابت پاکستان با هند، ایجاد شبکه‌های قوی از هم پیمانان منطقه‌های در برابر هند از دیگر محورهای جدی در سیاست خارجی پاکستان محسوب می‌گردد.
دورنمای رخداد:
افغانستان در سال‌های اخیر همزمان با بسیاری از کشورهای مختلف ارتباط نزدیک سیاسی دارد که بسیاری از این کشورها با توجه به تضاد منافعی که دارند برای افغانستان مشکل سازند. علاوه بر قدرت‌های منطقه، قدرت‌های فرا منطقه ای دیگری که در تحولات افغانستان دخیل اند، عملا دارای تضاد منافع جدی‌اند و این مسئله باعث می‌شود که افغانستان نتواند یک تعادل منطقی در روابط خود با این کشورها در جهت منافع خود به وجود آورد. از زمانی که کرزی قدرت را در افغانستان بدست گرفته است همواره هشدارهایی به دولتهای مختلفی که در پاکستان بر سر قدرت بودهاند داده است تا دست از حمایت گروههای تروریستی در افغانستان بردارند. اگرچه پاکستان همواره از دخالت در امور داخلی افغانستان خود را مبرا دانسته ولی دولت‌مردان افغانی تلاش دارند تا با توجه به نقش پاکستان در ناامنیهای افغانستان، بازیگری جدید را وارد معادله بازی در افغانستان نمایند که هم باعث تحریک پاکستان شوند تا این کشور را مجبور به تغییر در سیاستهای خود نمایند و هم اینکه با استفاده از پتانسیلهای این بازیگر بتوانند بر مشکلات اقتصادی و امنیتی خود فائق آیند. با توجه به کمک‌ها و روابط هند در طول ده سال گذشته میتوان هند را یکی از حامیان و کشور نزدیک به افغانستان به حساب آورد که افغانستان می‌تواند با برقراری روابط سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی منافع ملی خود را در خارج از افغانستان تأمین نماید و به توسعه و نوسازی در داخل دست یابد. از طرف دیگر روابط خارجی با هند محدودیت‌ها و هزینه های نیز دارد. پاکستان به عنوان کشور همسایه از زمان شکل گیری تاکنون روابط خوبی با هند نداشته است. به همین خاطر پاکستان نزدیکی افغانستان به هند را تهدید برای منافع و امنیت خود میداند و احتمال سرد شدن روابط میان افغانستان و پاکستان را بیشتر می‌کند. برخی از تحلیلگران امور افغانستان بر این باورند که با روی کار آمدن نواز شریف نیز تغییر چندانی در سیاست این کشور در مورد افغانستان صورت نخواهد گرفت و همچنان اختلافهای بین این دو کشور باقی خواهد ماند. در این صورت و با توجه به نزدیکی افغانستان به رقیب سنتی پاکستان در منطقه یعنی هند، میتوان روابط پرفراز و نشیبی را برای این دو کشور پیشبینی کرد.
