نجمیه پوراسمعیلی
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
بیان رخداد
اتحادیه اروپا به عنوان قدرتی نرم یا هنجاری در نظام بین الملل، هنجارها و ارزش های مد نظر خود را نه بر اساس توانمندی های نظامی بلکه از طریق همکاری ، مشارکت و کمک های مسالمت آمیز فرهنگی، اقتصادی و… با سایر کشور ها گسترش می بخشد. یکی از کشورهایی که در این مسیر از کمک های اتحادیه اروپا بهره مند گشته، کشور عراق می باشد. میزان زیادی از کمک ها و تلاش های این اتحادیه صرف بازسازی فرهنگی در منطقه کردستان عراق می شود. در این مقاله استدلال می گردد که تمایل به همکاری فرهنگی اروپا و کردستان عراق تمایلی دو سویه می باشد بدین معنا که کردستان عراق و اتحادیه اروپا هر دو خواهان همکاری و مشارکت در حوزه فرهنگی در کنار حوزه های دیگر از جمله حوزه اقتصادی می باشند. همچنین استدلال می شود که هدف اتحادیه اروپا از فعالیت، همکاری و ایجاد توسعه در حوزه فرهنگی، در جهت اشاعه هنجارها و ارزش های خود، توسعه ی کشورهای پیرامونی، افزایش و تثبیت قدرت نرم و هنجاری اتحادیه اروپا در محیط پیرامونی و در نهایت، ایجاد منطقه ای مبتنی بر صلح و ثبات در محیط اطراف خود می باشد. در این راستا، نوشتار در 3 بخش سازمان دهی می شود؛ در بخش اول به نقش دیپلماسی فرهنگی اروپا در تقویت قدرت هنجاری این اتحادیه پرداخته می شود. در بخش دوم تمایلات فرهنگی دو سویه کردستان عراق و اروپا مورد بررسی قرار می گیرد و در بخش سوم ابزارهای سیاست فرهنگی اتحادیه اروپا در منطقه کردستان عراق مورد واکاوی قرار می گیرد و در نهایت نویسنده نتیجه گیری خود را از بحث ارائه می دهد.
دیپلماسی فرهنگی گامی در جهت تقویت قدرت هنجاری اروپا
یکی از حوزه هایی که همواره مورد توجه اتحادیه اروپا بوده است و این اتحادیه سعی کرده است از طریق آن نفوذ خود را گسترش دهد، حوزه فرهنگی می باشد. توسعه فرهنگی مناطق پیرامونی دور و نزدیک اروپا مطابق با استانداردهای این اتحادیه یکی از اهداف مهم سیاست خارجی و امنیتی مشترک اروپا بوده است. فعالیت، همکاری و ایجاد توسعه در این حوزه در کنار حوزه اقتصادی، در جهت افزایش و تقویت قدرت نرم و هنجاری اتحادیه اروپا قابل توجیه است.
در تعریف قدرت نرم باید ،کوهن و نای در کتاب( soft power ) بیان می دارند که قدرت نرم عبارت است از توانایی شکل دادن به آنچه که دیگران می خواهند و نیاز دارند که این قدرت از طریق جذابیت فرهنگی، ایدئولوژیکی، اقتصادی و غیره فراهم می گردد. در این نوع قدرت، قدرت نظامی و نظامی گری، موضوعیت ندارد. یکی از منابع قدرت نرم، فرهنگ می باشد. بدین معنی که هر گاه عناصر فرهنگی یک کشور توسط دیگر کشورها مورد پذیرش قرار گیرد این خود به منبع قدرتی برای آن کشور تبدیل می شود. اهمیت فرهنگ در شکل دهی به قدرت نرم باعث شده است که اتحادیه اروپا همواره تلاش کند که به اشاعه هنجارها و ارزش های فرهنگی خود، از جمله حقوق بشر، دموکراسی، آزادی های مدنی، فردگرایی، تساهل و تسامح و … بپردازد، تا از این طریق، بر دامنه ی و گستره قدرت هنجاری و نرم خود بیفزاید و بدین طریق بتواند به بازیگری فعال در عرصه بین المللی تبدیل شود.
همکاری فرهنگی کردستان عراق و اتحادیه اروپا، تمایلی دو سویه
یکی از مناطقی که در سالیان اخیر به لحاظ فرهنگی مورد توجه اتحادیه اروپا قرار گرفته است منطقه کردستان عراق می باشد. در این راستا، اتحادیه اروپا جهت ایجاد تعامل و گفت و گوهای میان فرهنگی و اشاعه ارزش ها و هنجارهای مد نظر خود به همکاری در امور اجتماعی و فرهنگی با عراق و به ویژه منطقه کردستان عراق پرداخته است. از طرف دیگر، یکی از حوزه هایی که حکومت منطقه ای کردستان بدون هیچ گونه محدودیت و چالشی تمایل به ارتباط با دنیای خارج دارد، حوزه همکاری های فرهنگی و آموزش است. بر اساس بند 4 ماده 121 قانون اساسی کشور عراق، حکومت منطقه ای کردستان عراق این اجازه را دارد که در حوزه های فرهنگی، آموزشی، اقتصادی و توسعه اجتماعی با کشورهای خارجی ارتباط برقرار نماید. در همین راستا، حکومت منطقه ای کردستان در یادداشت تفاهم های خود با کشور های خارجی بر روابط فرهنگی و آموزشی توجه ویژه ای دارد. در حوزه روابط فرهنگی، در روابط حکومت منطقه ای کردستان با کشورهای عضو اتحادیه اروپا، نکات زیر از اهمیت زیادی برخوردارند، به گونه ای که در عمده تفاهم نامه های طرفین، این نکات دیده می شوند:
-همکاری های دانشگاهی با کمک های فنی و علمی به دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی کردستان
-تشویق دانشگاه های اروپایی به حضور در کردستان
-ایجاد بورس های تحصیلی برای دانشجویان کردستان
-تبادل استاد و دانشجو
-ایجاد مدارس اروپایی در سطوح ابتدایی و متوسط در کردستان
-همکاری های باستان شناسی
– نظارت و حمایت اروپایی ها از رعایت موازین حقوق بشر، حقوق زنان و کودکان در کردستان
ابزارهای سیاست فرهنگی اتحادیه اروپا در منطقه کردستان عراق
اتحادیه اروپا به عنوان یک بازیگر فراملی با رویکردی نرم افزارانه و از طریق گسترش نهادهای خود خصوصاً در حوزه های فرهنگی و اجتماعی به دیگر کشورها از یک سو در صدد این است که جبران ضعف خود در حوزه های سخت افزاری را بنماید و از سوی دیگر حضور خود را به عنوان یک قدرت نرم و هنجاری درکشورهای مقصد به اثبات برساند. در این راستا نهادها، سازمان ها و مؤسسات اروپایی بهترین ابزار برای نیل به چنین سیاست هایی هستند.
سابقه حضور نهادهای اروپایی در کردستان به طور کلی و در کردستان عراق بالاخص نوید دهنده یک فضای تعامل بین کشورهای اتحادیه اروپا و حکومت منطقه ای کردستان می باشد. می توان اذعان کرد که حضور فرهنگی اتحادیه اروپا خصوصاً برخی کشورهای عضو اتحادیه اروپا همچون فرانسه و انگلستان در منطقه کردستان عراق بسیار بیشتر از حضور نظامی- سیاسی و حتی اقتصادی آنان و همچنین بیشتر از هر کشور و یا قدرت دیگری است. عمده حضور فرهنگی و اجتماعی نهادهای اروپایی در منطقه کردستان عراق در حوزه های آموزش ابتدایی و عالی، برندهای اروپایی، باستان شناسی، حقوق بشر، پزشکی و … می باشد که در ادامه به برخی از این فعالیت ها اشاره می شود.
-کنسول بریتانیا[1]: کنسول بریتانیا نهادی نیمه دولتی و نیمه مستقل بریتانیایی است که در حوزه های فرهنگی و آموزشی، در عمده مناطق دنیا فعالیت دارد. یکی از مهمترین اقدامات کنسول انگلستان در کردستان و در عراق اختصاص بودجه 5 میلیون دلاری از سوی وزارت توسعه بین الملل انگلستان می باشد که تحت عنوان برنامه سه ساله جهت تقویت بنیه های آموزش عالی در کردستان عراق است.
-کنسرسیوم دانشگاه های عراق و انگلستان[2]: یکی دیگر از اقدامات کنسول بریتانیا در کردستان و عراق ایجاد کنسرسیوم دانشگاه های عراق و انگلستان می باشد. این کنسرسیوم متشکل از دانشگاه های انگلیس است که در حوزه های کردستان و عراق و همچنین خاورمیانه شناسی فعالیت دارند.
-مدارس فرانسوی میسون لیکدر در دو سطح ابتدایی و متوسطه که به خدمات آموزشی می پردازند.
-مدرسه بین المللی شویفات، مدرسه ای انگلیسی-لبنانی است و جزو مدارس بین المللی سابیس می باشد.این مدرسه در سطوح ابتدایی و متوسطه فعالیت دارد.
-مدرسه آلمانی اربیل که در سطوح ابتدایی و متوسطه فعالیت دارد.
-مدرسه سوئدی که در سطوح ابتدایی و متوسطه فعالیت دارد.
-دانشگاه کردستان- اربیل که نظام آموزشی، منابع درسی و بیشتر اساتید آن انگلیسی و یا تحصیل کرده دانشگاه های انگلیس می باشند.
-فروشگاه های زنجیره ای کارفور فرانسه.
-دانشکده کشاورزی و نفت فرانسوی.
-آموزش پرسنل حکومت منطقه ای کردستان: بر اساس تفاهم نامه همکاری مسعود بارزانی رئیس منطقه کردستان با دولت فرانسه در ماه ژوئن 2010 فرانسویان متعهد می شوند که تعدادی از کارمندان رده های میانی و بالای وزارت خانه های اقتصاد و دارایی وزارت برنامه ریزی حکومت منطقه ای کردستان عراق را آموزش داده و تا یک سال هم پس از آموزش بر کارهای آنان نظارت داشته باشند. این آموزش ها در قالب اعزام افراد از منطقه کردستان عراق به فرانسه و همچنین اعزام هیئت های آموزشی تخصصی از فرانسه به منطقه کردستان خواهد بود.
-فعالیت های باستان شناسی فرانسوی ها، ایتالیایی ها و بلژیکی ها.
-فعالیت آلمانی ها در حوزه های حقوق بشری، حقوق زنان و کودکان.
همچنین عمده فعالیت های فرهنگی دولت آلمان در منطقه کردستان عراق، در حوزه های زیر است:
-کمک های فنی و علمی در جهت قانون گذاری در کردستان عراق و چگونگی اجرای آن: با توجه به اینکه کشور آلمان کشوری فدرال است، چگونگی ارتباط و تعامل دولت مرکزی و دولت فدرال از جمله مواردی بودندکه دولت آلمان درتدوین و اجرای قانون اساسی حکومت منطقه های کردستان به آنها کمک نمود.
– تلاش در جهت گنجاندن اصول حقوق بشری، بندهای رفع تبعیض علیه زنان و حمایت از کودکان در قانون اساسی حکومت منطقه ای کردستان.
جمع بندی و دورنما
به نظر می رسد کردهای عراق بیش از هر گروه عراقی دیگر پذیرای ارزش های چون دموکراسی،آزادی،حق تعیین سرنوشت و… باشند.زیرا بر اساس تجارب تاریخی اقلیت های قومی و مذهبی تنها در سایه وجود چنین ارزش های است که قادرند نسبت به دیگر شیوه ها بقای خود را تضمیین کنند. از این رو دیپلماسی فرهنگی اتحادیه اروپا در کردستان عراق به ویژه در عرصه آموزشی بیش از پیش این منطقه را پذیرای ارزش های غربی می کند.دیپلماسی فرهنگی اتحادیه اروپا در آینده دارای تاثیری دوگانه است: اولا حاکم شدن وپذیرش هنجارهای غربی در این منطقه نه تنها تا حدودی دامنه قدرت هنجاری اتحادیه اروپا را گسترش می دهد بلکه خود بهترین زمینه و امکان را برای تهیه منافع سیاسی و اقتصادی اتحادیه اروپا فراهم می آورد.زیرا منافع سیاسی و اقتصادی یک کشور در کشور دیگر زمانی به راحتی امکان پذیر می شود که حداقلی از اشتراکات میان آن دو وجود داشته باشد.ثانیا موفقیت دیپلماسی فرهنگی اروپا در منطقه کردستان عراق باعث متفاوت شدن و متمایز شدن کردهای عراق از دیگر مردم عراق به لحاظ فرهنگی می شود که این تفاوت خود ممکن است زمینه ای برای اختلافات بعدی در عراق باشد.
