دیدگاه‌ها و سیاست خارجی عمران خان در پاکستان

احمد مرجانی نژاد

کارشناس فرهنگی سرکنسولگری ج.ا.ایران در لاهور

مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC

واژگان کلیدی: سیاست خارجی، عمران خان، انتخابات پاکستان

 هر کشوری دارای ارتش است، اما در پاکستان ارتش صاحب کشوری است

نتایج رسمی منتشر شده توسط کمیسیون نظارت بر انتخابات پاکستان (ECP)، در 251 منطقه انتخابات پارلمان ملی پاکستان که مورد تأیید ناظران سازمان ملل نیز قرار گرفته است، روز جمعه پنجم مرداد 1397، اعلام کرد که حزب تحریک انصاف پاکستان (PTI) به رهبری عمران خان 115 کرسی مجلس ملی این کشور را به دست آورد. حزب مسلم لیگ شاخه نواز شریف (PML-N) به عنوان رقیب اصلی، تاکنون 62 و حزب مردم پاکستان (PPP) به عنوان حزب چپ میانه نیز تاکنون 43 کرسی این مجلس را از آن خود کرده‌اند، لذا حزب تحریک و انصاف به رهبری عمران احمد خان نیازی با کسب 115 کرسی از مجموع 270 کرسی مجلس ملی، برنده این انتخابات است و احزاب، مسلم لیگ (شاخه نواز) و مردم، به ترتیب در رده‌های دوم و سوم قرار دارند.

طی سوم مرداد ماه سالجاری انتخابات سراسری جاری پاکستان برگزار شد. در تاریخ هفتاد ساله این کشور برای دومین بار یک دولت غیر نظامی (حکومت خاندان نواز سریف) توانسته بود، دوره خود را به طور کامل، بدون مداخله نظامیان به پایان برساند. این انتخابات چه در جریان مبارزات نامزدها و چه در زمان رأی گیری با خشونت همراه بود، طی ایام رأی‌گیری، بیش از ۳۵۰ هزار تن نظامی، همراه با ۴۰۰ هزار مأمور پلیس، امنیت این انتخابات را برعهده داشتند. با وجود این، انفجار انتحاری در کویته، مرکز ایالت بلوچستان، دست‌کم ۳۱ کشته و ۲۸ زخمی برجای گذاشت. براساس آمارها، از حدود 106 میلیون واجد شرایط رأی در پاکستان، میزان مشارکت مردم 55% بوده است.

 معرفی صدر اعظم جدید پاکستان

 چند صباحی است سیاست پاکستان توسط چند خانواده بزرگ هدایت می‌گردد، ولی عمران احمدخان نیازی یک چهره جدید، خارج از دایره سنتی قدرت خانوادگی در پاکستان است. کاپیتان اسبق تیم ملی کریکت پاکستان (۱۹۹۲)، پشتون‌تبار، تحصیل‌کرده آکسفورد،65 ساله (متولد پنجم اکتبر 1952) از شهر” میانوالی”در ایالت پنجاب پاکستان، 22 سال قبل (1996) با پیام‌های”جنبش عدالت”و تأسیس حزب تحریک و انصاف، با شعار «مبارزه با فساد» وارد عرصه سیاسی شد. اعیان زاده‌ای که مدت‌ها بحث خوشگذرانی هایش در کلوب های شبانه لندن مطرح بود، در قامت یک پوپولیست واصلاح طلبی که با فقر وبی عدالتی مبارزه می‌کند ظاهر شدو توانست در اکتبر سال 2002 از شهر میانوالی، زادگاه خود به عنوان نماینده به مجلس ملی راه پیدا کند. وی به دلیل پیوستن به ائتلاف حزبی” نهضت دموکراتیک”که گفته می‌شد از سوی پرویز مشرف، حاکم نظامی وقت، هدایت می‌شود، در انتخابات سال 2008 که حزب مردم پیروزگردید، خودداری کرد. اما پس از انتخابات عمومی سال 2013، که حزب اش به عنوان بازیگری جدی در صحنه سیاسی پاکستان ظاهر شد. در آن سال حزب تحریک انصاف توانست به عنوان دومین حزب بزرگ مطرح گردد، عمران خان، حزب مسلم لیگ نواز به رهبری نواز شریف را متهم به تقلب در انتخابات کرد و درست یک سال پس از این انتخابات در اسلام آباد به گردهمایی اعتراض آمیز دست زد و اعلام کرد که برای رسیدن به حق خود، دست به تظاهرات می زند. عمران خان به همراه حزب عوامی تحریک (به رهبری طاهر القادری) از لاهور به سمت اسلام آباد تظاهرات کردند و چالش جدی را برای دولت وقت نواز شریف به وجود آورند. عمران خان نزدیک به 120 روز در پایتخت پاکستان تحصن کرد، خواسته اصلی‌اش این بود که دولت نواز شریف استعفا ءدهد با این حال حمله تروریستی به مدرسه پیشاور در اواخر سال 2014 باعث شد تا عمران خان به خاطر اوضاع امنیتی کشور و اعلام همبستگی برای غلبه بر مشکلات کشور، دست از تحصن بردارد.

 عمران خان در سال ۱۹۹۵، درسن ۴۳ سالگی با “جمیما گلداسمیت” ۲۱ ساله، دختر سرجیمز گلد اسمیت از ثروتمندان بریتانیایی ازدواج کرد، حاصل این ازدواج که در سال ۲۰۰۴ به جدایی انجامید دو پسر است. وی در سال ۲۰۱۵ با ریحام خان، روزنامه نگار، از مجریان سابق هواشناسی بی‌بی‌سی، ازدواج کرد. این ازدواج کمتر از یک سال دوام داشت. ریحان خان مدعی شد که پس از نوشتن خاطراتش توسط هواداران عمران خان تهدید شده است. عمران خان در سال ۲۰۱۸ در لاهور برای سومین بار ازدواج کرد. بشرا واتو، همسر سوم او، محجبه و مقید، مادر پنج فرزند است که در ضمن مشاورت معنوی عمران خان را نیز بعهده دارد، گفته می‌شود این زوج در انظار عمومی، چهره‌ای از اعتقاد به اسلام را نشان می‌دهند!

 دیدگاه‌های عمران خان

دیدگاه‌های وی به عنوان یک سیاستمداراغلب متغیر، مبهم بوده است، بسیاری او را به ایجاد تغییرات اساسی در نگرشش متهم می‌کنند. در واقع آن چه که او قصد دارد در زمان به قدرت رسیدن انجام دهد، برای خیلی از مردم نامشخص است. وی از لیبرالیسم حمایت می‌کند و در عین حال از ارزش‌های اسلامی و احساسات ضد غرب سخن میرند، بویژه زمانی که پای دخالت در امورداخلی پاکستان به میان می‌آید.

دعواهای سیاسی و حقوقی وی علیه دولت‌های حاکم باعث جلب نظر مردم شد و مردم پاکستان به وعده‌های عمران خان برای مبارزه بی امان علیه فساد و تبعیض در جامعه امید بستند. عمران خان در سخنانی که در جمع هواداران خود ایراد کرد گفت: ” این یک انتخابات تاریخی بود، در کشوری که نیمی از جمعیت آن زیر خط فقر زندگی می‌کنند، نمی‌توانیم بگوییم، رؤیایی که هنگام تأسیس کشور پاکستان داشتیم تحقق یافته است، مبنای سیاست ما، بهبود شرایط طبقات فقیر جامعه است.”

عمران‌خان در امور خیریه فعال بود، بیمارستان‌های مدرنی در کراچی و پیشاور ساخت و حزب تحریک انصاف توانست در انتخابات ۲۰۱۳ کنترل ایالت خیبر پختونخواه را در دست گیرد، طی این مدت توانست طرح نهایی پیوستن مناطق قبایلی را به این ایالت از پارلمان فدرال بگذراند و در این ایالت نظم و قانون‌گرایی را رواج دهد. عمران‌خان با آن‌که پشتون‌تبار است، برخلاف رهبران احزاب ملی‌گرای پشتون که در انتخابات اخیر نیز کرسی‌های‌شان را بیشتر از دست دادند، خود را یک پاکستانی می‌داند و داعیه تغییر جغرافیای منطقه‌ای را ندارد، او می‌خواهد «پاکستان نوین» را بسازد. بنابراین از این زاویه به قدرت رسیدن عمران‌خان به‌مفهوم فروکشی ناسیونالیست‌گرایی قومی در پاکستان نیز خواهد بود.

قابل ذکر است سال گذشته حزب او در ایالت خیبر پختونخوا مبلغ ۳ میلیون دلار به دارالعلوم حقانی کمک کرد، مکانی که از مولانا سمیع الحق به عنوان “پدر طالبان” نام برده می‌شود.!

 او در بین طبقه متوسط شهری و رأی دهندگان جوان موج اطلاح طلبی را ایجاد کرده است، در بین کسانی که از زندگی درپاکستان درگیر با فساد، معضلات اقتصادی، بیکاری، بحران دائمی سوخت، کمبود آب و برق، بهداشت و درمان، و…. مواجه و ناراضی هستند، محبوب گردید، شعار وی مبارزه با فساد و هدف اش، شکست دادن رقیب اصلی، نواز شریف بود.

عمران‌خان امور زیربنایی مانند آموزش را در اولویت برنامه‌های خود قرار داده است. از جمله برداشتن دوگانگی سیستم آموزش عصری (مدرن) و مدارس مذهبی را در برنامه خود دارد.

سیاست خارجی عمران خان

 عمران خان به عنوان صدراعظم پاکستان و مجری طرح «پاکستان نوین»، در نخستین گام با خوشبینی های همسایگان مواجه گردید. عمران خان در سیاست خارجی، ناگزیر متکی به ارتش پاکستان خواهد بود. وی در خصوص روابط پاکستان با آمریکا نیز نگاه متفاوتی نسبت به دیگر سیاستمداران پاکستانی دارد، او در اعتراض به حملات پهپادهای آمریکا، دست به تظاهرات زد و در سال 2012 به همراه هزاران نفر از حامیان خود به طرف وزیرستان شمالی (واقع در شمال غرب پاکستان، منطقه‌ای که همواره مورد هدف حملات پهپادهای آمریکا قرار می‌گرفت) تظاهرات کرد. وی حتی در تحصن سال 2014 در اسلام آباد خطاب به سفیر وقت آمریکا علناً اعلام کردکه دست از دخالت در امور داخلی پاکستان بردارد. او مخالف حملات آمریکا به پیکارجویان در مناطق قبیله‌ای پاکستان، تحت عنوان “جنگ علیه تروریسم” است، اما هم زمان برخی از سیاست‌های خشونت آمیز طالبان را نیز مورد انتقاد قرار داده است. وی می‌خواهد که پاکستان با ائتلاف شمال در افغانستان نیز وارد مذاکره گردد. بنابراین به قدرت رسیدن عمران‌خان بازار آتش‌بس و مذاکره با طالبان را گرم‌تر می‌سازد. وی معتقد است: مردم افغانستان با مشکلات زیادی روبه رو هستند. دستیابی به صلح در افغانستان مستلزم تلاش دائمی و جمعی است، او می‌خواهد بین افغانستان و پاکستان مرزهای باز (همانند کشورهای اروپایی) برقرار سازد.

عمران‌خان ایران را همسایه مهم پاکستان توصیف کردوگفت: برای روابط بهتر با تهران تلاش می‌کند. حزب تحریک انصاف از حامیان اصلی تکمیل پروژه انتقال گاز ایران به پاکستان بوده و حتی در منشورهای سیاسی خود به ویژه در سال 2013 بر تکمیل هر چه سریعتر این طرح عظیم تاکید کرده است. عمران خان همواره سیاست‌های جنگ طلبانه آمریکا در منطقه از جمله رویکرد منفی آن نسبت به ایران را مورد انتقاد قرار داده است. پس از سفر سال گذشته دونالد ترامپ به ریاض و سخنرانی تبلیغاتی وی علیه ایران، عمران خان ضمن سرزنش سخنان ترامپ، گفت: نواز شریف باید علیه سخنان ترامپ موضع گیری می‌کرد زیرا این وظیفه نخست وزیر پاکستان است که مواضع این کشور درخصوص مخالفت با انزوای ایران را برجسته کند.

اما اینک در مقام صدراعظم جدید پاکستان دلیل زیادی برای مخالفت با آمریکا ندارد، او معتقد به مذاکره است، خواستار گسترش روابط با آمریکا بر اساس گسترش منافع متقابل شده است و از تلاش برای کاهش تنش با هندوستان، دشمن سنتی پاکستان، سخن گفته است.

با اعلام پیروزی حزب تحریک انصاف در انتخابات سراسری پاکستان، کشورهای بسیاری از جمله: عربستان- چین- افغانستان- ج.ا.ایران- و… با انتشار پیام یا دیدار حضوری، پیروزی عمران خان را به وی تبریک گفتند.

جمع بندی:

 هر کشوری دارای ارتش است ولی گفته می‌شود که ارتش در پاکستان صاحب کشوری است. عمران خان با اتهاماتی روبرو است، گفته می‌شود که او کاندیدای مد نظر نظامیان در پاکستان است و سرویس اطلاعاتی این کشورپشت صحنه، فعالیت‌هایی را علیه رقبای کلیدی او (خاندان نواز شریف) انجام می‌دهد، البته وی در ماه مه 2018 در مصاحبه‌ای به بی‌بی‌سی گفت:” ژنرال باجوا (فرمانده فعلی ارتش پاکستان) احتمالاً از جمله افراد طرفدار دموکراسی است که پاکستان تاکنون دیده است.”

عمران خان و مسئولان حزب تحریک انصاف، اراده قوی برای تأسیس پاکستان جدید دارند، با پیروزی قاطع در انتخابات، راه تشکیل دولت آتی برای آنان هموارترگردید. کسب بیشترین تعداد کرسی‌های مجلس ملی پاکستان از سوی حزب تحریک و انصاف، نشان می‌دهد که مردم پاکستان به این حزب امیدوارند وخواهانند که دولت عمران خان به مسائل و معضلات طولانی مدت پاکستان پایان دهند.

البته سئوالی که وجود دارد، نحوه برخورد او در قدرت، با ارتش در درازمدت است، اگر او واقعاً بخواهد با برخی از مشکلات ریشه‌ای پاکستان مقابله کند، احتمالاً با برخی از نهادها در این کشور مواجه خواهد شد، مسئله‌ای که دولت‌های قبلی هم با آن درگیر بودند.

در شرایط جاری پس از اعلام نتایج انتخابات، علی رغم ادعاهای تقلب در انتخابات که زیاد جدی نیست، اوضاع امنیتی آرام وعادی است، ارزش روپیه پاکستان در قبال ارزهای خارجی، در مقایسه با چند روز قبل، افزایش یافته است.