سید علی قائم مقامی
کارشناس ترکیه
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
وضعیت کنونی افراط گرایی در ترکیه
قانون اساسی فعلی برگرفته از نظام لائیک آتاتورک است، اما اکثریت مردم این کشور مسلمان هستند و از این بین نیز بیشتر جمعیت اهل سنت حنفی ترک و شافعی کرد هستند. علاوه بر این نیز باید گفت اقلیت علوی که شامل علویان ترک و کرد نیز در این کشور زندگی میکنند. در این بین اکثریت علویان کرد هستند. علاوه بر این نیز علویان عرب در این کشور زندگی میکنند. در واقع آوارگان و پناهندگان سوریه ای حاضر در سوریه نیز موجب شده است جمعیت اعراب در ترکیه بیشتر شود.
با بحران سوریه، ترکیه دچار مخمصه شدیدی شده است. در ترکیه افراط گرایی افزایش داشته است و از دلیل اصلی آن مسئله بحران سوریه و به نوعی مسئله بحران عراق است. در بعد دیگری حزب عدالت و توسعه و رهبر این حزب یعنی اردوغان نیز به افراط گرایی دامن زده و میزند، یعنی به نوعی مذهب گرایی سنی را در ترکیه، به خصوص در مسئله عراق و مسائل سوریه به شدت دامن می زند. در واقع حزب عدالت و توسعه ابتدا گروه های مختلف تندرو را تحت حمایت خود قرار داد در حالی که اکثر این گروه ها با عربستان سعودی ، قطر و امارات متحده عربی ارتباط داشتند. این گروه ها جریان هایی افراطی سنی و سلفی- وهابی بودند که هم در عراق و در سوریه سازمان دهی شدند و در ترکیه نیز نفوذ آن ها افزایش پیدا کرد. به عنوان مثال طارق الهاشمی معاون قبلی نخست وزیر و برادران النجیفی به عنوان نیروهای افراطی شد شیعه در ترکیه پایگاه داشته اند. در کنار این امر گروه های افراطی سنی مذهب ضد تشیع دیگر و یا گروه های افراطی تکفیری که در سوریه در حال حاضر در ترکیه قرار دارند و یا فعال هستند، یا در ترکیه سازماندهی شده اند. به علاوه اردوغان تا کنون چهار بار کنفرانس علمای اهل سنت کشورهای اسلامی و سایر کشورها را در ترکیه و خصوصا استانبول تشکیل داده است که آخرین آن در شانلی اورفای ترکیه برگزار شد و بسیاری از رهبران کشورهای عربی در این اجلاس حضور یابند. ثمره این اقدامات موجب شده چنانچه جبهه النصره، داعش، ارتش فتح، جیش الاسلام، احرار الشام، جبهه اسلام و تعداد زیادی از گروه های تکفیری و سلفی- وهابی در ترکیه سازماندهی شده ، آموزش دیده و به عراق و سوریه فرستاده شده اند.
در بعد دیگری بعد از این که داعش در عراق ظهور کرد، طارق الهاشمی و بخش هایی از عشایر سنی عرب عراق، داعش را مجاهدینی در راه خدا اعلام کردند که از ظلم شیعیان قیام هایی را شروع کرده اند. در این راستا در واقع اردوغان معتقد است که شیعیان در عراق و سوریه و … اهل سنت را قتل عام می کنند و باید جلوی آن ها را در عراق و در سوریه بگیریم. لذا اردوغان از این گروه ها در رویکردهای سیاسی و غیر علنی حمایت کرد و آنها را مسلمان دانستند. همچنین احمد داوود اوغلو، نخست وزیر ترکیه، عشایر عرب سنی عراق را نیز که تحت حمایت ترکیه بودند را به عنوان مجاهد اعلام کرد. علاوه بر این نیز اکنون (جبهه النصره و احرار الشام و جیش الاسلام که وهابیان وابسته به عربستان سعودی و قطر و امارات هستند، در ترکیه پایگاه هایی دارند ) تحت حمایت اردوغان هستند. چنانچه بنا به درخواست اردوغان، جبهه النصره در چند ماه گذشته از حلب عقب نشینی کرد، در نتیجه حلب به دست ارتش سوریه و متحدین او افتاد.
وضعیت کنونی افراط گرایی در ترکیه چه تاثیرات و پیامدهایی در داخل جامعه ترکیه
در واقع پیامد همه این رویکردهای دولت ترکیه موجب بروز موج تندروی مذهبی در داخل ترکیه شده است. در واقع اردوغان مذهب گرایی افراطی سنی را در عراق و سوریه و همچنین در داخل ترکیه پمپاژ می کند. چنانچه در ترکیه جریانات افراط گرا که با عربستان سعودی ارتباط بسیار نزدیکی برقرار کرده اند حضور فعال دارند و به نوعی علویان و شیعیان ترکیه و منطقه را تهدید می کنند. گذشته از این افراط گرایی در جامعه ترکیه موجب شده است جبهه النصره و داعش و احزاب دیگر تندرو نیز در داخل ترکیه سازماندهی شوند، چنانچه کمال قلیچدار اوغلو رهبر حزب جمهوری خلق چند بار اعلام کرد که گروه های داعش در بیش از هفتاد و یک استان ترکیه سازماندهی شده اند. در واقع این ها تهدید بسیار بزرگی هم برای اهل سنت ضد وهابی ترکیه هستند و هم دشمن خونی علویان و شیعیان در ترکیه هستند که باعث تهدیدهای امنیتی در ترکیه خواهد بود. در بعد دیگری تاثیرات اجتماعی آن، تشدید جنگ مذهبی در کل منطقه و در داخل ترکیه است، یعنی تهدیدی وجود دارد که عامل اصلی آن تفکرات اردوغان و حزب عدالت و توسعه است که به این مذهب گرایی افراطی دامن می زند.
آینده افراط گرایی در ترکیه
در حال حاضر افراط گرایی در ترکیه به مرحله خطرناکی رسیده و تعداد زیادی از روزنامه ها، مجلات، نویسندگان، به افراط گرایی تکفیری – مذهبی دامن می زنند. این موضوع تهدید بزرگی برای جامعه ترکیه و کشورهای همسایه است. در واقع افراط گرایی در ترکیه افزایش پیدا کرده است و نسبت به گروه ها و جریان های مخالف حزب عدالت و توسعه، تهدید بزرگی برای ترکیه به حساب می آید. چنانچه احزاب مخالفت تر نسبت به این امر اعتراض داشته و نسبت به آینده این امر اعتراض داشته اند.
