طهمورث غلامی
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
بیان رخداد
به دنبال توافق ژنو و طبق یکی از بندهای آن، دولت ایالات متحده متعد شده است در چارخوب اختیارات خود از اعمال تحریم های جدید علیه ایران خوداری کند. اما در کنگره ایالات متحده( مجلس سنا و نمایندگان)، برخی از نمایندگان به دنبال اعمال تحریم های جدید علیه ایران از طریق وضع قوانین تحریم کننده جدید هستند. برای جلوگیری از وقوع این امر، جان کری وزیر خارجه آمریکا با حضور در کنگره و کمیته روابط خارجی تلاش کرده است که نمایندگان را قانع کند که تحریم جدیدی را مصوب نکنند. اما با این حال برخی از سناتورها به تلاش های خود برای اعمال تحریم های جدید ادامه می دهند که در آخرین اظهار نظر اوباما اقدام آنها را انتخاباتی دانست و کاخ سفید تهدید کرد که اوباما از اختیارات خود برای وتوی هرگونه تحریم جدید علیه ایران خوداری می کند. سوال از واقعی بودن این اختلاف نظر میان کنگره و کاخ سفید و نیز میزان آن، مسئله ای است که باید مورد توجه قرار گیرد. به نظر می رسد یکدست دانستن کنگره و کاخ سفید و به زبانی دیگر یکی دانستن آنها و بازی زرگری خواندن این اختلاف ساده انگاری و راحت ترین کار ممکن باشد. در این نوشتار، استدلال می گردد که دولت اوباما به دلیل ملاحظات راهبردی مخالف وضع تحریم های جدید علیه ایران است و لذا نگاه آن به این موضوع با نگاه نمایندگان هوادر تحریم کاملا متفاوت است.
کلیدواژگان: تحریم، کنگره، اوباما، ایران
تحلیل رخداد
نگاه دولت اوباما به تحریم ایران
اوباما در کارزار انتخاباتی خود در سال 2008 و 2012، اعلام کرد که قائل به شیوه نظامی نیست، زیرا می توان از طریق اعمال تحریم های اقتصادی، سیاسی و نظامی ، رفتار جمهوری اسلامی را تغییر داد. بر این اساس تغییر رفتار جمهوری اسلامی ایران در همه ی حوزه ها هدف اصلی اوباما در سیاست خارجی شد و تحریم های مداوم، تدریجی و فرایند محور به عنوان ابزار آن در نظر گرفته شد.
در تحریم های فرایند محور، اعتقاد این است که یک رفتار به ناگهانی تغییر نمی کند بلکه باید در گذر زمان و در اثر اقداماتی که در این مدت انجام می شود، کاری کرد که رفتار بازیگر هدف، به تدریج تغییر کند. در این شرایط باید به تأثیرگذاری فرایند فرصت داد و صبر و حوصله داشت. به دلیل نگرش فرایند محور اوباما، بسیاری از کارشناسان معتقد هستند که اوباما برخلاف بوش به لحاظ روانشناختی صبر زیادی دارد و قائل به این است که باید فرایند یا مراحلی طی شود تا نتیجه مطلوب حاصل گردد. تلاش اوباما برای اعمال تحریم های مداوم چند جانبه و همراه کردن دیگر کشورها برای تحریم ایران ناشی از نگرش فرایند محور اوباما است.
برخلاف بوش که تمایل به یکجانبه گرایی داشت، اوباما چندجانبه گرایی را ابزاری موفق تر و کارامدتر می داند و از این رو تلاش کرده است در ارتباط با ایران از این مشی پیروی کند. به این خاطر او موفق شده است یک اجماع نسبی میان کشورهای نسبتاً توسعه یافته مبنی بر ضرورت تحریم ایران فراهم کند. وجود یک اجماع نوشته شده یا حتی نانوشته میان ایالات متحده از یک سو و متحدین اروپایی و آسیایی اش از سوی دیگر در موفقیت نسبی تحریم ها تأثیرگذار بوده است.
اوباما امروزه با تحریم های جدید علیه ایران مخالف است چون به دنبال آن است که رویکرد فرایند محور و چندجانبه او در قبال ایران حفظ گردد. مذاکره بخشی از فرایند کار است. اگر مذاکره به شکست منجر شود توجیه تحریم های جدید آسان تر است. توجه به مذاکره در فرایند تحریم، تا حدود زیادی تحریم را مشروع می کند. از طرفی حفظ همراهی دیگر کشورها برای ادامه تحریم ایران، شرط موفقیت رویکرد اوباما است. اوباما موفق به ایجاد یک اجماع نسبی میان دولت های مهم علیه ایران شده است. اما نکته ای که باید به آن توجه کرد این است که وجود اجماع به معنی تضمین تداوم آن نیست.
سیاست دولت آقای روحانی مبنی بر اعتمادسازی بیشتر توسط ایران برای جامعه ی جهانی و نیز نشان دادن شفافیت بیشتر در برنامه های هسته ای، با استقبال دیگر کشورها مواجه شده است که اگر آمریکا به این استقبال بی توجه باشد ممکن است همراهی دیگر کشورها با ایالات متحده برای تداوم تحریم ها دچار تردید و چالش شود. زیرا در این صورت استدلال ها و سیاست های ایالات متحده مبنی بر خطرناک جلوه دادن برنامه های هسته ای ایران دیگر مانند گذشته تأثیرگذار و تعیین کننده نیست. وقتی متحدین ایالات متحده همکاری ایران را ملاحظه کنند کمتر حاضر به پذیرش تداوم تحریم ها هستند. اگر متحدین آمریکا بر مذاکره و گفتگو تاکید کنند اما دولت آمریکا به دنبال تحریم و فشار باشد، این بازگشت به یکجانبه گرایی است که مطلوب اوباما نیست. توافق ژنو تجلی چندجانبه گرایی آمریکا بود. اگر توافق ژنو توسط ایران به شکست بینجامد در این صورت متحدین آمریکا همانند سالیان گذشته این کشور را برای تحریم های جدید علیه ایران همراهی می کنند. اما اگر علت شکست احتمالی توافق ژنو آمریکا باشد، همراهی آنها با آمریکا برای تداوم تحریم ایران در معرض تردید جدی قرار می گیرد. اوبا با تحریم جدید ایران مخالف است چون نمی خواهد چنین اتفاقی بیقتد و اجماع موجود از بین برود.
نگاه دولت آمریکا این است که یا توافق ژنو به حل مطلوب مسئله هسته ایران منجر می شود که در این صورت، رویکرد فرایند محور و چندجانبه آمریکا در مواجه با مسئله هسته ایران موفق بوده است و افتخاری برای دولت اوباما محسوب می شود. یا اینکه مذاکرات و توافق به خاطر نقش ایران به شکست منجر می شود. در این صورت متحدین آمریکا با اطمینان بیشتری به تداوم تحریم ها و وضع تحریم ها جدید علیه ایران می پردازند و بدین ترتیب رویکرد تحریم فرایند محور و چندجانبه علیه ایران تا زمان تغییر رفتار ایران ادامه می یابد.
نگاه کنگره به تحریم ایران
کنگره آمریکا مرکب از مجلس نمایندگان و مجلس سنای این کشور است. اکثریت مجلس سنا در اختیار حزب دموکرات و اکثریت مجلس نمایندگان در اختیار حزب جمهوری خواه است. طبق قانون اساسی آمریکا، هر قانونی باید به تصویب هر دو مجلس برسد.
نگاه جمهوری خواهان به مسئله هسته ایران کاملا متفاوت از نگاه دولت اوباما است. جمهوری خواهان معتقدند که تنها راه بازداشتن جمهوری اسلامی ایران از تداوم فعالیت های هسته ای اش، تعریف کردن خط قرمز برای ایران و آمادگی برای استفاده از توان نظامی در صورت عبور از آن خط قرمز می باشد. بر اساس این نگاه، در صورت جدی نبودن بحث حمله ی نظامی،جمهوری اسلامی با قدرت فعالیت های هسته ای خود را پیش می برد. این نگاه که در کارزار انتخابات ریاست جمهوری سال 2012 توسط میت رامنی هدایت می شد، معتقد است که زمان حمله به تأسیسات هسته ای ایران فرا رسیده است و می بایست با تخریب تأسیسات هسته ای ایران فعالیت های هسته ای این کشور را برای مدت زیادی به تأخیر انداخت. به خاطر این نگاه، اسرائیل و لابی یهود در آمریکا از میت رامنی حمایت کردند.
امروزه چون جمهوری خواهان قوه مجریه را در اختیار ندارند و فقط در مجلس نمایندگان اکثریت را در اختیار دارند، ناچارند در حدود اختیاراتی که دارند به دنبال تقابل با جمهوری اسلامی ایران باشند. وقتی امکان استفاده از گزینه نظامی برای آنها وجود ندارد لذا به دنبال آن هستند که به وضع قوانینی برای تحریم ایران بپردازند. آنها معتقدند بایستی از طریق تحریم های اقتصادی جدیدتر و روزافزون نه تنها منابع مادی مورد نیاز برای تداوم فعالیت های هسته ای ایران متوقف شود، بلکه می بایست از دست یابی ایران به تکنولوژی هایی که در فعالیت های هسته ای مورد استفاده قرار می گیرد، جلوگیری کرد. از طرفی باید با بالا بردن هزینه های اقتصادی و سیاسی فعالیت های هسته ای ایران، این نکته را به دولتمردان جمهوری اسلامی گوشزد کرد که مسیر در پیش گرفته برای آنها مخاطره آمیز خواهد بود. بر این مبنا، مجلس نمایندگان مصوبه ای را به تصویب رساند که طبق آن صادرات نفت ایران می بایست تا پایان سال 2014 به صر برسد که چون به تصویب سنا نرسید به قانون تبدیل نشده است. از طرفی برخی از نمایندگان جمهوری خواه نیز در سنا به دنبال تصویب قوانینی هستند. اما با توجه عدم همراهی کامل نمایندگان و نیز احتمال وتوی رئیس جمهور تلاش برای وضع تحریم جدید در کنگره دشوار شده است. لابی های طرفدار اسرائیل به دنبال آن هستند از طریق وضع تحریم های جدید موجب شکست رویکرد اوباما به نفع جمهوری خواهان شوند.
