کامران کرمی
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
بیان رخداد
توقف حملات هوایی عربستان در قالب ائتلاف عربی و تحت عنوان طوفان اراده و آغاز عملیات بازگشت امید که بر فرآیندهای سیاسی تمرکز دارد را می توان از دو منظر سعودی و حوثی مورد تحلیل قرار داد و دستاوردهای طرفین در این روند را مورد ارزیابی قرار داد. بی شک تهاجم عربستان به مواضع انصارالله و ارتش نزدیک به علی عبدالله صالح را می توان نقطه عطفی در رفتار سیاست خارجی عربستان در شبه جزیره عرب و همچنین در روابط با یمن دانست و از سوی دیگر، تثبیت قدرت انصارالله به عنوان یک جنبش سیاسی-اجتماعی با قابلیت های نظامی در معادلات داخلی یمن و در همسایگی عربستان. در این نوشتار، دستاوردهای عربستان و جنبش انصارالله در روند جنگ یمن مورد برسی قرار گرفته است.
واژگان کلیدی: عربستان، یمن، انصارالله، تهاجم نظامی، دستاوردها، موازنه منطقه ای، امنیت منطقه ای
تحلیل رخداد
حملات هوایی 28 روزه عربستان سعودی به مواضع شیعیان حوثی در یمن که حاکی از شکل بندی رفتار جدید سیاست خارجی عربستان سعودی در یک محیط در حال تغییر است، را می توان ناشی از ادراک تصمیم گیرندگان آل سعود از روند معادلات منطقه ای دانست. رفتار صریحی که سابقه ای در سیاست های امنیتی-سیاسی عربستان در منطقه نداشته است. این رفتار شکل گرفته ناشی از روند تغییرات تصاعدیابنده خاورمیانه است که با موج خیزش های عربی در سال 2011 آغاز شد و همچنان با صورت بندی های مختلف در جریان است.
سرایت موج تحولات عربی به محیط پیرامونی عربستان و انتقال آن به داخل بحرین و یمن باعث واکنش سعودی ها شد. در هر دو فضا، عربستان با مداخله نظامی در صدد قرار گرفت تا در مقابل امواج تغییر که نظام های طرفدار آل سعود را نشانه گرفته بود، با قاطعیت بایستد و از منافع پادشاهی دفاع کند. بنابراین حملات هوایی عربستان در قالب ائتلاف شکننده عربی را می توان در این چارچوب درک کرد. توقف حملات سعودی ها و زمزمه های آتش بس و آغاز فرآیند سیاسی را می توان از دو منظر سعودی و حوثی مورد نظر قرار داد و دستاوردهای حاصل شده را با نگاه به روندهای موجود و آتی مورد تحلیل قرار داد. ذکر این نکته نیز لازم است که سردرگمی عربستان در کنار اختلاف نظرات در داخل خاندان سعودی در تهاجم نظامی علیه یمن امری مشهود در روند شروع و توقف آن بوده است.
دستاوردهای عربستان
در خصوص دستاوردهای عربستان از جنگ یمن ضمن اینکه می توان به موارد زیر اشاره کرد، ذکر این نکته هم ضروری است که برخی از این دستاوردها خود شمشیر دولبه برای سعودی هاست و منجر به ناامن تر شدن مرزهای عربستان با یمن خواهد شد. در سال های گذشته و با وجود حاکم بودن فضای آرام بر مرز دو کشور شاهد نگرانی های سعودی ها از همسایگی یمن بودیم، که با توجه به جنگ کنونی و فعال شدن خطوط گسل، بیش از پیش شاهد نگرانی سعودی ها خواهیم بود.
- تضعیف زیرساخت های انصارالله و ارتش نزدیک به علی عبدالله صالح در پروسه ضعیف نگاه داشتن یمن
- تشدید شکاف های داخلی و گسترش فرقه گرایی در روند رشد رادیکالیزم در درون مرزهای یمن بخصوص میدان دادن به القاعده
- کند کردن مسیر تکاملی انقلاب مردمی یمن بخصوص با کشتار غیرنظامیان
- فعال کردن جنبش جدایی طلبان الحراک جنوب
- توجه دادن بیشتر آمریکا به رشد افراط گرایی در حیاتی ترین شاهراه بین المللی
- تصویب قطعنامه 2216 شورای امنیت تحت فصل هفتم منشور علیه یمن
در کنار این دستاوردهای شکننده که قابلیت تغییر جهت پیدا کردن علیه منافع سعودی ها را دارد، می توان به موارد زیادی از نقض حقوق انسانی در یمن، کشتار غیرنظامیان، مخدوش شدن چهره میان افکار عمومی، جنگ غیرمشروع و عدم همراهی تمام قد ائتلاف بخصوص ضربه ای که مصر و پاکستان به سعودی ها وارد کردند، هم اشاره کرد.
دستاوردهای انصارالله
شاید در کنار تنگناهایی که جنبش انصارالله در یمن به خود دیده، اما تجربه یک جنگ منطقه ای در کنار دستاوردهای پیشین این جنبش بخصوص جنگ های شش گانه داخلی با رژیم علی عبدالله صالح را بتوان نقطه عطف این جریان سیاسی-نظامی که در بعد اجتماعی هم پیش قراول تغییر در صحنه میدانی یمن بوده است، نامید. روند جهش این جنبش بخصوص در 4 سال گذشته باعث شده تا امروز شیعیان زیدی در قالب یک سازمان به نام انصارالله بخش جدایی ناپذیری از معادلات داخلی یمن باشند.
- تثبیت جنبش انصارالله به عنوان یک جریان سیاسی- اجتماعی با قابلیت های نظامی در روند داخلی یمن بخصوص در فرآیند گفت وگوهای ملی
- تقویت تجربه های دفاعی در رهگذر جنگ های داخلی گذشته و اخیرا در جنگ منطقه ای
- مهارت در حملات آفندی و الحاق مناطق مهم و استراتژیک در روند حرکت به سمت عدن و همچنین مناطق مرزی در استان های نجران و جازان عربستان
- درایت سیاسی و بهره گیری از عقلانیت راهبردی-محاسباتی بخصوص در پذیرش تاکتیکی خواسته های ارتش و جریان نزدیک به علی عبدالله صالح و تشکیل یک ائتلاف سه گانه بهمراه کمیته های مردمی
- همراه نمودن بخش قابل توجهی از افکار عمومی منطقه و همچنین در داخل یمن بخصوص جلب نظر شافعی های یمن که این روند از زمان خیزش های سال 2011 بدین سو همواره رو به فزونی بوده است
- جلب حمایت های منطقه ای در صف دولت های بی طرف در رهگذر کمک های بشر دوستانه و همچنین جلب حمایت های سیاسی از سوی برخی دولت های حامی و گروه های غیردولتی همچون حزب الله لبنان
دورنمای رخداد
تهاجم هوایی عربستان به مواضع حوثی ها و ارتش نزدیک به علی عبدالله صالح، در ظهور سه متغیر مهم منطقه ای و زیرمنطقه ای اثرگذار است. متغیر اول شکل بندی رفتار جدید سیاست خارجی عربستان سعودی در یک محیط مستعد بحران و چالش زا، ظهور انصارالله به عنوان یک جریان سیاسی-اجتماعی با توانمندی های نظامی در داخل یمن و در همسایگی عربستان و سوم ورود یمن به چرخه بحران و گسترش نا آرامی ها و درگیری های سیاسی- نظامی. این فرآیندهای شکل یابنده بر محیط شبه جزیره عرب و همچنین در سطح منطقه ای هم بسیار تاثیرگذار بوده و به ماهیت رقابتی روابط ایران و عربستان در خلیج عدن و تنگه استراتژیک باب المندب شکل تازه ای خواهد داد. در واقع می توان هشدار برخی مقامات کهنه کار سعودی مبنی بر ورود به جنگ یمن و عواقب آن را از این منظر درک کرد که روندهای موجود در منطقه جنوب غربی آسیا به سمتی خواهد رفت که هیمنه عربستان سعودی مواجه با چالش های تصاعدیابنده ای خواهد شد که ضمن در خطر انداختن محیط پیرامونی عربستان با قابلیت سرایت به درون مرزهای سعودی، آل سعود را وارد تصمیم گیری هایی با تکیه بر ظرفیت های بومی و نه همراهی آمریکا خواهد کرد. از این زاویه است که شاهد صراحت عربستان در تنظیم سیاست خارجی جدید با رفتارهای واکنشی-هیجانی و ترک رویه محتاط و کند پیشین هستیم.
