خروج امن آمریکا از خاورمیانه

فاطمه خادم شيرازي

پژوهشگر، مدرس دانشگاه

مرکز بین المللی مطالعات صلح -ipsc

دیپلماسی در سیاست ، فرایند ارتباط بین بازیگرانی است، که قصد دارند از طریق مذاکره، تعارض را بدون جنگ حل و فصل نمایند. مذاکره یکی از ابزارهای کلیدی در دیپلماسی سیاسی است، که برای چانه زنی ، بحث و توافق در سیاست خارجی کشورها مورد استفاده قرار می گیرد.مذاکره یک بخش مهمی از فرایند حل تعارض است،و معمولا دوجانبه و گاهی چند جانبه است.در دیپلماسی طرفین بیشتر برای حل تعارض ها و رسیدن به همکاری تلاش می کنند و سلطه گری در مذاکره محو می شود. مذاکره چون ابزاری اساسی برای سیاست خارجی کشورها محسوب می شود،توانسته در برقراری ارتباط میان کشورها دگرگونی های اساسی ایجاد کند.

بنظر می رسد دولت بایدن یک مذاکره همه جانبه ای با ایران شروع کرده که مرکز اصلی آن وین، و یکی ازمرکز فرعی آن عراق است.آمریکا تلاش دارد با برگشت به برجام و برداشتن تحریم ها،مواضع ایران را در مقابل عربستان و ترکیه، تقویت کند.این مذاکرات رکن اساسی استراتژی آمریکا برای خروج امن از خاورمیانه است.

تغییر سیاست در آمریکا سبب تغییر مواضع  عربستان، که از حمایت‌های چند جانبه دولت ترامپ برخوردار بوده،شده است. پیروزی در یمن باعث تسلط عربستان به تنگه باب المندب می شد، واز طرفی سیاست‌ها و فشارهای آمریکا به ایران ، جایگاه عربستان را در منطقه تقویت کرده بود.نگاه بایدن به وضعیت حقوق بشر ، قتل قاشقچی و عدم تروریستی خواندن انصارالله علاوه بر سوزاندن برگ برنده عربستان ، مجبور به تغییر رویکرد غیرمترقبه عربستان با قطر و ایران شد.

با تصدی دولت بایدن تصمیمات مهمی برای عربستان اتخاذ گردید،و اخیرا مجلس نمایندگان آمریکا لایحه‌ای را تصویب کرد که فروش اسلحه به عربستان سعودی را محدود کرد.همچنین  نمایندگان مجلس “لایحه حمایت از معارضین سعودی در سال ۲۰۲۱” را با ۳۵۰ رای مثبت در مقابل ۷۱ رای منفی در پاسخ به قتل جمال خاشقجی، تصویب کردند.دولت بایدن، رئیس جمهوری آمریکا بعد از دریافت این گزارش شماری از مقام‌های سعودی را تحریم کرد، اما از مجازات بن سلمان امتناع نمود.بن سلمان برای تصاحب و ماندگاری در راس حکومت،با دو معضل داخلی و خارجی روبروست.

مهم‌ترین معضل خارجی ، که عامل تعیین کننده مسئله مذاکره عربستان با ایران است ، پایان دادن به جنگ یمن می باشد.چرخش ناگهانی عربستان به سمت ایران ناشی از نگرانی و هراس عربستان از فروریختن استحکامات دفاعی نیروهای وابسته به ائتلاف سعودی، القاعده و شبه‌نظامیان است.

در واقع عامل اصلی مذاکره با ایران به‌طور عمده نگرانی این کشور از رویکرد انصارالله است؛چون احتمال می‌رود که نیروهای انصارالله استراتژی حملات موشکی وپهپادی را به تاسیسات حیاتی عربستان وارد کند.

عربستان با درک پیامدهای مخرب هرگونه تقابل احتمالی آمریکا ، که اخیرا شاهد ورود تفنگداران دریایی آمریکایی به مناطق تحت کنترل نیروهای سعودی در استان المهره شده ، و عدم حمایت جدی از متحدانش، تصمیم گرفت برای حل مسائل خارجی از طریق دیپلماتیک ،به ایران نزدیک شود. بعضی دیگر بازگشت آمریکا به برجام و تقویت قدرت ایران در منطقه را،  با توجه به شرایط منطقه‌ای و داخلی عربستان موجب تسهیل و زمینه ساز مذاکره با ایران دانسته اند.

مذاکرات پنهان در یک کشور ثالث گرچه ممکن است باعث ابهام و سوتفاهم‌ها شود،اما اگر این مذاکره پیرامون نظرخواهی و استفاده از نفوذ ایران ،برای حل بحران  یمن باشد در سیاست بین الملل  یک امر طبیعی است.استقبال عراق از این مذاکره، در واقع بهره بردن از حمایت ایران و عربستان برای  تثبیت شرایط داخلی ، در مقابل تغییرات است.این مذاکرات که با هدف کاهش تنش های دو طرف در حال برگزاری است، روند موفقیت آن هنوز مشخص نشده است.مسکو، از مذاکره بین ایران و عربستان سعودی برای نزدیک‌تر شدن و بهبود روابط دوجانبه استقبال کرد و تأثیر آن را بر تقویت امنیت کلی در منطقه خاورمیانه مثبت ،و روند دیپلماسی را به نفع اوضاع در سوریه، لیبی و یمن دانست.

مذاکرات سرّی عربستان با ایران دارای یک حواشی از دخالت کماندوهای دریایی اسرائیل بنا به درخواست سعودی‌ها ، و قرار دادن مین بر سر راه کشتی ایرانی ساویز نزدیک سواحل جیبوتی در دریای سرخ  ، و اقدام عربستان  برای مذاکره با ایران  با فاصله سه روز بعد، در پایگاه های خبری روبروشد.این رویداد نشان گر پاسخ مثبت اسرائیل به درخواست سعودی در راستای منافع خود در دریای سرخ بوده، اما اگر اسرائیل از مذاکره مطلع بود، اقدام خود را مشروط به منافع اسرائیل در این مذاکرات قرار می داد.

فشار داخلی بر ولیعهد سعودی، تنها منحصر به نتیجه جنگ یمن نیست، چرا که شبکه های اجتماعی نارضایتی ملت عربستان و شکایت های آنها از اوضاع معیشتی و دیگر ظلم هایی که حکومت بر آنها روا می دارد را نشان می دهد.حمایت داخلی از ولیعهد سابق که در سال ۲۰۲۰ به همراه عمویش احمد بن عبدالعزیز به اتهام خیانت بازداشت شده اند، منجر به بازداشت دهها تن از طرفدارانش به دلیل نشر تصاویر لودر شبکه‌های اجتماعی شده ،و همچنین خبر کشتار زندانیان سیاسی با پوشش مرگ ناشی از کرونا، نشان از درماندگی و کاهش مقبولیت بن سلمان است.

بیکاری ناشی از کرونا و کاهش شدید قیمت نفت زمینه اعتراض عمومی را ایجاد کرده، و بن سلمان قصد دارد سود سهام بزرگترین شرکت‌های عربستان از جمله ، آرامکو و شرکت صنایع شیمیایی «سابیک» را کاهش ، و درآمد آن را به‌صورت داخلی در زیرساخت‌ها و فناوری‌های جدید ،برای رشد و ایجاد فرصت شغلی خرج کند.زیرا ریاض تاکنون نتوانسته شرکت‌های بین‌المللی سرمایه‌گذاری جهانی را ترغیب به انعقاد قراردادهایی،در جهت تحقق اهداف بلند پروازانه چشم انداز 2030 خود کند.

نفوذ عربستان در کشورهای اسلامی اهل‌ تسنن، به دلیل متوالی بودن حرمین ،جایگاهی است که کشورهای ترکیه و مصر مدت‌ها به دنبال تصرف آن هستند‌، لذا عربستان در صورت علنی کردن عادی سازی روابط با اسرائیل ، جایگاه  و مرجعیت خود را در منطقه و بین کشورهای اسلامی از دست خواهد داد. بنابراین بن سلمان بهترین راه برای اصلاح روابط منطقه‌ای و نفوذ تدریجی اسرائیل در منطقه را ،پروژه نئوم با پوشش اقتصادی برای اتحادهای منطقه‌ای ،که عادی سازی یک رکن اساسی و کاربردی آن است، رابرای زمینه‌ پذیرش بین‌المللی و عربی در منطقه آغاز کرده است.شرکت‌های خصوصی اسرائیلی فعال قصد دارند، در اجرای این پروژه به دلیل نزدیکی شهر نئوم به خلیج عقبه و مرزهای سرزمین‌های اشغالی ،و 468 کیلومتر از کرانه دریای سرخ واقع شده ،سرمایه گذاری کنند.

پروژه نئوم یکی از طرح‌های چشم انداز ،2030 یک دروازه تبلیغاتی عربستان برای انتقال قدرت به محمد بن سلمان ، وبا اهداف از پیش تعیین شده در راستای برجسته سازی ولیعهد سعودی به عنوان یک رهبر اصلاح طلب ، و کانالی برای  عادی‌سازی برخی کشورهای عربی با رژیم اسرائیل کلید خورد.ولیعهد سعودی این پروژه را الگویی برای جوامع شهری آینده مبتنی بر فن‌آوری هوشمند و با استفاده از ربات‌ها توصیف ، که قرار است در کشور مصر و اردن  نیز گسترش یابد ،و جمعیت پایتخت ریاض را دو برابر ، و مهمترین مرکز تجاری در خاورمیانه شود.عربستان قصد دارد 7.2 تریلیون دلار در این پروژه‌ها تا سال 2030 سرمایه گذاری کند، بنظر می رسد با شرایط جدید ناشی از کرونا ، کاهش بهای نفت و هزینه های تسلیحاتی در جنگ های منطقه ای کشور ، این بودجه تامین نشود.

چشم انداز

برای بازسازی روابط عربستان و ایران ، مسلما مذاکره و چانه زنی با رعایت اصول اقناع می تواند ، منافع داخلی و  منطقه ای را تامین کند.بنظر می رسد چون سطح دیپلماسی مذاکرات پنهانی عربستان با ایران  پایین و در رده مقامات بالای کشور برگزار نمی شود، ممکن است با اعتراض روبرو شود، و مذاکرات به نتایج مطلوبی دست پیدا نکند.

تغییر سیاست آمریکا ممکن است به ساختار عربستان، آسیب برساند و شرایط سیاسی و حکومت کنونی را به کلی تغییر دهد،لذا به نفع عربستان است که موانع و بهانه را از مسیر آمریکا پاک کند.در صورتی که واشنگتن از ولیعهد سعودی حمایت نکند، منافع آمریکا در عربستان، بازار جهانی نفت و شرایط خاورمیانه، غیرقابل پیش بینی خواهد شد، لذا دولت آمریکا بررسی پرونده داخلی عربستان را به دلیل تهدید به سیاست ویرانگر بیشتر بن سلمان در داخل ، به تاخیر انداخته است.

در صورت توافق هسته‌ای قدرت‌های جهانی با ایران ، و لغو تحریم‌های نفتی روزانه حداقل دو میلیون بشکه نفت خام به بازار انرژی افزوده خواهد شد ، و در نتیجه قیمت نفت کاهش ،و عربستان از دستیابی به اهداف خود دور خواهد شد.

واژگان كليدي: خروج, امن, آمریکا , خاورمیانه,فاطمه خادم شيرازي