دكتر حامد آزاد
کارشناس مسائل سوريه
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
کردهای سوریه وضعیت جغرافیای، جمعیت و نقاط قوت و ضعفشان مشخص است. کردها تابع شرایط حرکت می کنند.در این بین دو جریان عمده درکردستان سوریه داریم. نخست جریانی که گرایش به سمت دموکرات کردستان دارند یعنی جریان پارتی و دوم جریان پ ک ک. از گذشته حافظ اسد از جریان پ ک ک به عنوان یک اهرم فشارعلیه ترک ها استفاده می کرد. نتیجه این امر پ ک ک روی بستر شمالی کردستان سوریه مسلط و به خاطر ایدئولوژیک جذابش در آنجا ریشه دواند و با آغاز بحران، تامین آب، سوخت و ارزاق مردم را هم به واسطه همکاری با حکومت مرکزی بر عهده داشت. همچنین از قدیم حکومت اسد، جریان بارزانی را تضعیف می کرد و از این منطقه می راند و در مقابل پ ک ک را تقویت می کرد. یعنی این موازنه از قدیم به نفع پ ک ک و حزب اتحاد دموکرات کردستان و به ضرر جریان بارزانی تغییر پیدا کرد. اساسا حکومت مرکزی به همین دلیل که حزب اتحاد دکراتیک کردستان تفوق حکومت مرکزی را قبول دارد مناطق کردی را تخلیه و امنیتش را به آنها سپرد و آنها توانستند در آنجا ساختار امنیتی نظامی و تشکیلاتی شکل دهند. در حال حاضر هم همین وضعیت است. دقیقا 18 حزب کردی غیر از حزب دموکراتیک کردستان در منطقه وجود دارد که غیر از دو حزب مستقل بقیه دنباله ی جریان بارزانی محسوب می گردد. لذا احزاب متکثر اند، اما زور و سلاح ندارند و طبعا از طرف حکومت مرکزی هم حمایت نمی شوند. برخی از این احزاب جزو شورای میهنی کرد بوده و با معارضین در مذاکرات شرکت کرده و خواهان براندازی حکومت مرکزی هستند. یعنی برخلاف آن چه حزب اتحاد دموکراتیک کردستان (که حکومت مرکزی را به رسمیت می شناسد)
آنچه که حزب اتحاد دموکراتیک کردستان (که به عنوان شاخه ای از پ ک ک در شمال سوریه حاکم کرده است) از لحاظ ایدئولوژیک منبعث از واقعیات میدانی است . در این بین حزب پ ک ک و قوای اوجالان به این نتیجه رسیده که به دلیل خفگی جغرافیایی ، حصر ژئوپلتیک، پارگی جمعیت نمی توانند تشکیل دولت ملت داده و مستقل شود و به دنبال الگوهای جایگزین هست. یکی از آن الگوها خودگردانی دموکراتیک است. آنها به دنبال مشروعیت زایی برای این الگو هستند، لذا اتحاد با ایالات متحده و جلب حمایت بین المللی مد نظرشان است. این الگو حکومت مرکزی وحدت سوریه را به رسمیت می شناسد و صرفا به دنبال خودگردانی در مناطق کردی به شکل سه بخش است. این غایت و آرمان حزب اتحاد دموکراتیک کردستان است که در منطقه کردی حاکم است. هدف کردها این است که این الگو را در آنجا به رسمیت بشناسند و در سوریه یکپارچه تحت زعامت حکومت مرکزی باشند.یعنی هر چقدر فشارها و متغیرهای فشار بیشتر شود، طبعا کردها تنزل پیدا می کنند.
بازیگران منطقه ای بین المللی و نقش کردها در سوریه
هیچ بازیگری از افزایش نقش کردها حمایت نمی کند. لذا می توان گفت کردها ابزار دست بازگیران خارجی بوده اند. مثلا اگر فرانسه از کردها حمایت می کند به دلیل نقشش در دوره قیمومیت است و می خواهد تفوقش را در سوریه به اثبات برساند و به نوعی برگرداند. اگر ایالات متحده از کردها بهره گیری می کند، صرفا برای مبارزه با داعش است. چنانچه در زمان اعلام فدراسیون شمال وزارت خارجه ی ایالات متحده سه بار آن را نفی کرد و گفت ما اصلا صلاحیت چنین چیزی را قبول نداریم و خود مختاری و خودگردانی در سوریه را نمی پذیریم. یعنی زمانی که مسعود بارزانی در عراق تسلیم حکومت مرکزی می شود و وضعیت عملیات موصل به این نحو ادامه پیدا می کند به این دلیل است که هیچ بازیگر خارجی از طرح مسعود بارزانی (تحت عنوان استقلال ) استقبال و حمایت نکرد. کردهای سوریه هم به همین ترتیب اند کسی از استقلال آنها و افزایش نقششان حمایت نمی کند. در نتیجه آنها همواره در طول تاریخ از آنها به عنوان کارت بازی درمقاصد کوتاه مدت و از انگیزه شان برای دستیابی به اهدافشان برای مبارزه با داعش استفاده شده است. در این بین حزب اتحاد دمکراتیک امیدوار است که بتواند از مشروعیت کمک های ایالات متحده و لجستیک و مشاوره ای به عنوان برگه هایی در دستیابی به اهدافش استفاده کند.
آینده حزب دموکراتیک در سوریه
متغیرهایی به شدت با شکل گیری الگویی کردی در سوریه مخالف اند. عامل اصلی آن ترکیه است که با عملیات سپر فرات، فشار می آرود و تبعا کردها را تابع این شرایط خواهند کرد. در این بین اگر شرایط به گونه ای تغییر پیدا کند و اجماعی شکل گرفته و ثبات ایجاد گردد و هر نوع فدرالیسم و خودگردانی نفی شود. کردها هم چاره ای جز پذیرش شرایط موجود نداشته باشند، طبعا به شرایط تنزل گرایانه ای تری تن می دهند که آن هم در قالب سوریه یک پارچه خواهد بود. مثلا به نسبت جمعیتشان در پارلمان عضو داشته باشند یا حقوق تضییع شده ای (چون ترویج زبان کردی حق آنهاست که از آنها سلب شده است، به آنها باز گردانده شود.). به شکل تثبیت شده تری بازگردانده می شود. همچنین متغیر مذهبی و عقیدتی نقش مهمی در آینده سوریه بازی می کند. در بعد دیگری هم علی رغم همه فشارها از طرف ترکیه و جریان بارزانی می توان پیش بینی کرد که هم چنان تفوق و برتری با حزب دموکراتیک کردستان باشد و توفق میدان و حزب تعیین جهت روند سیاسی آینده را در کردستان سوریه را برعهده خواهند داشت نه جریان بارزانی.
در حوزه دیگری باید گفت از نظر جغرافیایی کانتون کوبانی یا کانتونی مثل عفرین به دلیل حصر جغرافیایی به مرور زمان محکوم به مرگ اند و فرصت نفس کشیدن نخواهند داشت. لذا آرزوی کردها در آینده باثبات سوریه جز در یک استان حسکه یا جیزه حلی از اعراب ندارد . یعنی در محدوده جمعیت یک میلیون نفری چیزی حدود 750 هزار نفر کرد هستند. همچنین تخمین زده می شود که 45 درصد استان حلب کرد ولی پراکنده اند. اگر با نسبت 4 میلیون و هفتصد هزار نفری قبل از بحران حدود دو میلیون کرد در استان حلب پراکنده اند که تمرکزشان عفرین ، شیخ مقصود حلب و کوبانی هستند. در این حال اگر کردها در آینده بتوانند جمعیتی در بقیه نواحی مثل استان حلب را با حمایت بین المللی یا قطع نامه هایی که به آنها حق تعیین سرنوشت می دهد در حسکه متمرکز کنند شاید بتوانند چیزی شبیه منطقه فدرال تشکیل دهند. در این راستا آینده حزب دموکراتیک در سوریه بستگی به این دارد که سوریه چه وضعیتی داشته باشد. اگر استمرار منازعه را داشته باشیم (که خیلی محتمل تر است) به همین ترتیب ادامه خواهند داد. اما باید توجه داشت که درحال حاضر عملیات سپر فرات از 18 اکتبر جهتش به جای الباب به سمت شمال حلب کج شده است. یعنی به جای به سمت شرق به سمت شمال شرق حلب می آید. اگر ترک ها به سمت نیروهای تحت حمایت کردها پایین بیایند، به خط رزم دفاعی نیروهای ارتش سوریه می رسند و جنگ در ناحیه شمال برای پوشاندن حصر حلب شروع می شود. همچنین اگر منازعه ادامه پیدا کند، همه طرف ها به حفظ وضعیت حداقلی رضایت می دهند. طبعا ترکیه در این شرایط فعلی نخواهد توانست کانتون ها را از بین ببرد. حکومت مرکزی سوریه هم این قدرت را ندارد کانتون ها را از بین ببرد و به نفعش هم نیست. لذا وضعیت کانتونی یک وضعیت معلق در شرایط استمرار منازعه حفظ می شود طبعا هر چه که بگذرد. این کانتون ها در روی زمین نهادینه می شوند. این خود مسئله مهمی است و مشمول مرور زمان می شود و وقتی ساختاری در روی زمین ادامه حیات دهد مشروعیت پیدا می کند.
واژگان کلیدی: حزب اتحاد دمکراتیک ، سوريه ، کردهای سوریه، حزب دمکراتیک ، سوریه
