پرهام پوررمضان
پژوهشگر حوزه روابط بین الملل
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
رابطه ی ترکیه و عربستان به عنوان دو کشور تاثیر گذار در روند تحولات خاورمیانه از اهمیت فزاینده ای برخوردار گردیده است که هم می تواند امنیت منطقه ای غرب آسیا را بالا ببرد و هم می تواند با همکاری جمهور اسلامی ایران به عنوان سدی محکم در برابر قدرت های فرامنطقه ای باشد .
این دو کشور در مسیر روابط خود به صورت لازم و ملزوم یکدیگر عمل کردند و دلیل این امر در این است که کشور ترکیه برای اینکه بتواند بر بحران های اقتصادی خود که در سال های اخیر دچار آن شده است فائق آید راهی به جز ء همکاری های منطقه ای ندارد. از طرف دیگر عربستان سعودی نیز برای اینکه بتواند پیامدهای بحران یمن را کمی کم اثر کند و به دوران هژمونی خود باز گردد احتیاج به همکاری های منطقه ای در بعد گسترده دارد. اما در اینجای یادداشت در پی پاسخ به این پرسش خواهم بود که این رابطه حاوی چه فرصت ها و چه موانعی برای این دو کشور است
فرصت ها:
1-کشور ترکیه این روزها درگیر بحران های عدیده ی اقتصادی است اما رشد فزاینده ی این کشور در صنایع دفاعی این نوید را می دهد که دو کشور در این عرصه به همکاری های گسترده ای دست بزنند. این امر حاوی دو پیامد است. نخست آنکه عربستان هم در رشد صنایع دفاعی ترکیه شریک است و دوم اینکه قدرتمند شدن این دو کشور می تواند امنیت منطقه ای را تقویت کند
2-مسئله ی بعدی در ارتقاء روابط این دو کشور ،این است که به بازیگرانی مهم در منطقه تبدیل می شوند و در بحران های منطقه ای به ایفاگری بهتری در نقش خودشان خواهند پرداخت که این نکته برای پایین آوردن هزینه ی سیاست خارجی ج ا ا نیز مفید است .
چالش ها :
1-قتل خاشقچی : یکی از مواردی که به عنوان یک عنصر تنش زا در میان روابط ریاض و آنکارا از سال 1397 به یک بازیگر مهم تبدیل گشت قتل روزنامه نگار سعودی در کنسول گری عربستان در استانبول بود ،از این رو در فصل جدید مناسبات فی مابین ترکیه تصمیم دارد تا پرونده این قتل را به عربستان منتقل کند تا روند نوینی در روابط این کشورها باشد
2-امارات متحده عربی:برخی بر این باورند که شکل گیری رابطه میان امارات متحده عربی و اسرائیل برای این انجام شده است که امارات بتواند به عنوان یک کشور قوی سد مستحکم در مقابل ترکیه ایجاد کند. دلیل این همه تفکر منفی حکام امارات نسبت به ترکیه رقابت برای نفوذ در سراسر منطقه از خلیج فارس نفت خیز تا شاخ آفریقا است که توسط ترکیه در حال رخداد است .
حال با ذکر موارد مذکور در سطور پیشین در ادامه ی این یادداشت به این موضوع خواهیم پرداخت که ارتقاء روابط این دو کشور بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران چه تاثیراتی خواهد داشت :
از منظر نظامی :از نظر ژئوپولتیک ترکیه همسایه شمالی و عربستان سعودی همسایه جنوبی است. از آنجا که صنعت دفاعی در این دو کشور آمریکا پایه است و تعاملات نظامی این دو کشور نیز در حال گسترش است. ممکن است در تحولات آینده ی منطقه و گسترش ایدئولوژِی های پان از جنوب و شمال خطراتی جامعه ی ایران را تهدید کنند. این امر تغییر در نگرش های آمایش دفاعی ایران را می طلبد .
از منظر اقتصادی :سطح روابط بالای اقتصادی دو کشور موجب این می شود که عربستان سعودی به عنوان یک وارد کننده از ترکیه در سطوح مختلف مطرح شود. از آنجا که عربستان به عنوان رهبر جهان عرب قدرت فزاینده ای در کشورهای عربی دارد سبب ساز ح تقویت حضور ترکیه علاوه بر عربستان در جهان عرب نیزشود. اگر این امر رخ دهد به دلیل عدم رقابت پذیری بعضی از اجناس ج ا ا با ترکیه ،بازار کشورهای عربی در همین حد هم از دست می رود. فلذا این مهم تهدید کننده ی امنیت اقتصادی است .
از منظر سیاسی :از آنجایی که مدارس دینی در خود کشور عربستان سبب ساز ساخت اندیشه ی اسلام سیاسی رادیکال است و این اندیشه را تا کنون به همسایگان شرقی ج ا ا و همچنین با حضور خود در منطقه ی قفقاز تسری داده است. بیم می رود که با تولید این اندیشه در کشور ترکیه، نیروهای رادیکال از جمله داعش و … فعال شوند و با گروه هایی همچون پ ک ک تهدیدات امنیت ملی ج ا ا را فزاینده کنند .
نتیجه گیری :
منطقه ی غرب آسیا یک منطقه ی بحران زا و بحران خیز است از این رو این امکان وجود دارد هرگونه کاهش یا افزایش قدرت به هر شکل در این منطقه تنش آفرین باشد. از این رو این مسئله به ما کمک خواهد کرد تا بتوانیم درک درست تری از تحولات و بحران های این منطقه داشته باشیم
عربستان سعودی به عنوان یک هژمون منطقه ای همواره کشور دوست و برادر ج ا ا بوده و این روند نیز در آینده تقویت خواهد شد. اما موانعی که در رابطه ی بین این دو کشور وجود دارد .اگر فقط در بعد این دو کشور بررسی شود قابلیت حل دارد، اما متاسفانه قدرت های منطقه ای و فرا منطقه ای در این امر دخیل اند که امیدواریم با پالس های اخیر این دو هژمون منطقه ای با یکدیگر فصل جدیدی از روابط را آغاز کنند. در طرف مقابل نیز شاید کشور ترکیه با سیاست های هیدروپولیتیکی خود در سطح روابط با ایران چالش هایی را فراهم کرده است اما این دو کشور برای تقویت ارتباط فرصت های بی بدیلی دارند در پایان باید مطرح کرد که شاید ارتباط عربستان سعودی و ترکیه بر امنیت منطقه در جهت مثبت عمل کند، اما قطعا حاوی پیامدهای منفی برای ج ا ا خواهد بود .
واژگان كليدي: جمهوری اسلامی ایران , پیامد, روابط, ترکیه , عربستان
