گلناز سعیدی
عضو هیئت علمی دانشگاه
مرکز بین المللی مطالعات صلح-ipsc
علویان به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین اقلیت‌های مذهبی در ترکیه، ترکیبی منحصر به فرد از آموزه‌های اسلام شیعه، تصوف، و فرهنگ ترکی-ایرانی را نمایندگی می‌کنند. با وجود اختلافات اساسی در عقاید و آیین‌ها نسبت به اکثریت سنی، این جامعه در طول تاریخ با سرکوب و تبعیض‌های متعددی روبه‌رو بوده است. باورهای علوی که تأکید زیادی بر عرفان، عشق، عدالت، و وحدت انسانی دارند، در قالب مناسکی چون جم‌خانه و سماح تجلی می‌یابد.
نوشتار زیر با بررسی ریشه‌های تاریخی علویان، از خاستگاه‌های قزلباش و بکتاشی تا چالش‌های معاصر، به تحلیل تحولات هویتی و اجتماعی آنها می‌پردازد. همچنین، نقش علویان در پویایی‌های سیاسی، فرهنگی، و مذهبی ترکیه و تنش‌های میان قومیت و مذهب در میان علویان کرد تحلیل می‌شود. در پایان، تأثیرات شهرنشینی و تغییرات اجتماعی بر هویت علوی و تلاش‌های این جامعه برای احیای فرهنگی و حقوقی مورد بحث قرار می‌گیرد.
علویان یکی از بزرگ‌ترین اقلیت‌های مذهبی و فرهنگی در ترکیه به شمار می‌روند که با وجود تاریخچه‌ای پرفراز و نشیب، نقش مهمی در تنوع مذهبی و اجتماعی این کشور ایفا می‌کنند. این گروه مذهبی، که به‌طور سنتی ترکیبی از آموزه‌های اسلام شیعه، تصوف، و عناصر فرهنگی ترکی-ایرانی را در خود جای داده است، از نظر اعتقادات، آیین‌ها و مناسک تفاوت‌های قابل توجهی با اکثریت مسلمانان سنی دارد. علویان به عشق و احترام عمیق به امام علی (ع) و اهل بیت (ع) شهرت دارند و باورهای آنها شامل جنبه‌های عرفانی و معنوی است که بر وحدت انسانیت، عشق، و عدالت تأکید دارد.
علویان در طول تاریخ خود با چالش‌های بسیاری مواجه بوده‌اند، از سرکوب مذهبی در دوران امپراتوری عثمانی گرفته تا تبعیض ساختاری در دوران معاصر. این وضعیت سبب شد تا آنها اغلب در مناطق دورافتاده زندگی کنند و هویت خود را در برابر فشارهای اجتماعی و سیاسی حفظ نمایند. با این حال، در دهه‌های اخیر، این جامعه تلاش کرده است تا جایگاه خود را در جامعه ترکیه تقویت کند و حقوق مذهبی و فرهنگی خود را به رسمیت بشناساند.
با وجود این، علویان همچنان با مسائلی مانند عدم رسمیت اماکن مذهبی‌شان، تبعیض در سیستم آموزشی، و نادیده گرفته‌شدن در سیاست‌های دولتی روبه‌رو هستند. این مقاله به بررسی تاریخچه، باورها، آیین‌ها، و وضعیت کنونی علویان در ترکیه می‌پردازد و تلاش می‌کند تا با تکیه بر منابع معتبر، تصویر جامعی از این جامعه مهم ارائه دهد. همچنین، تأثیرات فرهنگی، مذهبی و سیاسی علویان بر جامعه ترکیه و چالش‌های پیش روی آنها بررسی خواهد شد.
تاریخچه علویان در ترکیه
علویان ترکیه جامعه‌ای با تاریخچه‌ای پیچیده و غنی دارند که تحت تأثیر آموزه‌های شیعه، تصوف و فرهنگ‌های محلی قرار گرفته‌اند. ریشه‌های تفکر علوی به آموزه‌های امام علی (ع) و شخصیت‌های برجسته‌ای مانند حاج بکتاش ولی باز می‌گردد. این آموزه‌ها در طی قرون مختلف شکل گرفته و به ویژگی‌های فرهنگی خاص این گروه تبدیل شده است. عقاید علویان به نوعی تلفیق اصول شیعه و تصوف است، که بر اساس محبت به اهل بیت (ع) و تلاش برای درک باطنی از دین تاکید دارند. در حقیقت، علویان بر جنبه‌های روحانی و انسانی دین تمرکز دارند و نسبت به افکار تکفیری یا تندرو از سایر جریان‌های دینی، دیدگاه‌های بازتری دارند.
در دوره عثمانی، علویان به دلیل تعارض با مذهب رسمی سنی حنفی، که در دستگاه حکومتی به رسمیت شناخته شده بود، تحت سرکوب شدید قرار گرفتند. حکومت عثمانی به عنوان مدافع مذهب سنی، نه تنها علویان را به عنوان یک تهدید مذهبی می‌دید، بلکه از آنها به عنوان مخالفان سیاسی نیز یاد می‌کرد. این وضعیت موجب شد که بسیاری از علویان به مناطق دورافتاده در آناتولی پناه ببرند تا از سرکوب و آزار و اذیت در امان بمانند. در برخی موارد، علویان در قالب جوامع کوچک و بسته زندگی می‌کردند تا هویت مذهبی خود را حفظ کنند.
با تأسیس جمهوری ترکیه در سال 1923 و پیگیری سیاست‌های سکولار کمالیستی توسط مصطفی کمال آتاتورک، علویان فرصت‌هایی برای آزادی مذهبی پیدا کردند. در ابتدا، برقراری اصل سکولاریسم در قانون اساسی و جدایی دین از دولت، زمینه‌ای برای کاهش فشارهای مذهبی فراهم آورد. با این حال، در دوران جمهوری، علویان همچنان با چالش‌های خاص خود مواجه بودند. محدودیت‌هایی برای نمادهای مذهبی آنها، مانند نماز جمعه علوی و مراسم‌های خاصشان، وضع شد. همچنین، علویان به عنوان یک اقلیت مذهبی، در مواجهه با فشارهای اجتماعی و فرهنگی، همیشه با دشواری‌هایی در حفظ هویت دینی خود روبه‌رو بوده‌اند.
در عین حال، روند تحولات اجتماعی و اقتصادی ترکیه در دوران جمهوری موجب شد که علویان به تدریج در عرصه‌های مختلف زندگی اجتماعی، سیاسی و فرهنگی حضور فعال‌تری پیدا کنند. این تحولات باعث شکل‌گیری یک هویت مدرن و پیچیده برای علویان ترکیه شد که هنوز هم در دهه‌های اخیر در حال تکامل است.
باورها و مناسک مذهبی علویان
علویان ترکیه باورهای مذهبی خاص و مناسک عبادی ویژه‌ای دارند که آنها را از دیگر مسلمانان سنی متمایز می‌سازد. یکی از اصول مهم اعتقادی آنها این است که قرآن دارای دو معنا است: معنای آشکار و معنای پنهان. به عبارت دیگر، علویان معتقدند که فهم عمیق‌تر از قرآن تنها از طریق تجربه‌های روحانی و معرفتی حاصل می‌شود. در این فرآیند، آنها مراحل مختلفی از درک الهی را طی می‌کنند که در چارچوب‌های مختلف شریعت (قانون دین)، طریقت (راه عرفانی)، معرفت (دانش باطنی) و حقیقت (حقیقت الهی) قابل تقسیم است. این چهار مرحله به نوعی نمایانگر راهی است که علویان برای رسیدن به حقیقت و تکامل معنوی طی می‌کنند. در این راه، آموزه‌های اهل بیت (ع) و تاکید بر امام علی (ع) و شخصیت‌های معنوی دیگری همچون حاج بکتاش ولی نقشی محوری دارند.
در رابطه با مناسک عبادی، علویان روش‌های متفاوتی نسبت به مسلمانان سنی دارند. برخلاف شیوه‌های سنتی نماز جماعت در مساجد که در جوامع سنی رایج است، علویان نمازهای خود را در جمع‌خانه‌ها (جماعت‌خانه‌ها) برگزار می‌کنند. این مکان‌ها، که به عنوان مراکز عبادت و اجتماع معنوی شناخته می‌شوند، معمولاً در خانه‌ها و مکان‌های خصوصی تشکیل می‌شوند. مراسم عبادی علویان به‌طور ویژه بر جنبه‌های درونی و معنوی دین تأکید دارند و بیشتر بر عبادات فردی و جمعی تأسیس می‌شوند که در آنها به فردیت و تعمق در آموزه‌ها توجه می‌شود. موسیقی و رقص مذهبی (سماح) نیز نقش بسیار مهمی در مناسک مذهبی علویان دارد. سماح، که معمولاً با نوازندگی سازهای خاص و حرکت‌های رقص مانند همراه است، وسیله‌ای برای رسیدن به حالت‌های عرفانی و تجربیات روحانی است. این نوع عبادات به معنای ارتباط با خدا از طریق حالت‌های روحی و فکری است که از طریق شجاعت و تعمق در خود شکل می‌گیرند.
جایگاه زنان در جامعه علوی نیز متفاوت از بسیاری دیگر از جوامع مذهبی است. زنان در جامعه علوی نقش برجسته‌ای دارند و در بسیاری از مناسک مذهبی به‌طور فعال شرکت می‌کنند. برخلاف برخی از جوامع دیگر که در آنها مشارکت زنان در فعالیت‌های مذهبی محدود است، علویان زنان را در کنار مردان در مراسم‌های مذهبی و اجتماعی خود پذیرفته‌اند. این موضوع به‌ویژه در مراسم‌های مذهبی مانند شب‌های جمعه و جشن‌های ویژه آنها مشاهده می‌شود، جایی که زنان در کنار مردان در اجتماعات جمعی و عبادات گروهی حضور دارند و حتی در برخی از آیین‌ها ممکن است نقش‌های رهبری روحانی نیز ایفا کنند.
وضعیت کنونی علویان در ترکیه با چالش‌های متعددی روبه‌رو است. جمعیت آنها بین 20 تا 25 میلیون نفر تخمین زده می‌شود و این گروه قومی-مذهبی در نقاط مختلف ترکیه پراکنده هستند. علویان ترکیه به زبان‌های مختلفی از جمله ترکی، کردی، عربی و ترکی آذربایجانی صحبت می‌کنند و این تنوع زبانی و فرهنگی به غنای اجتماعی آنها افزوده است. باوجود این جمعیت بزرگ، علویان همچنان با مشکلاتی در جامعه ترکیه مواجه هستند. یکی از چالش‌های عمده‌ای که علویان با آن روبرو هستند، تبعیض مذهبی است. در حالی که دولت ترکیه سکولار است، بسیاری از علویان در معرض تبعیضات مذهبی قرار دارند، زیرا بسیاری از نهادهای دولتی و اجتماعی هنوز به‌طور کامل تنوع مذهبی در ترکیه را به رسمیت نمی‌شناسند. به‌ویژه جمع‌خانه‌ها، که مراکز عبادت و اجتماعات مذهبی علویان هستند، اغلب از سوی دولت به رسمیت شناخته نمی‌شوند و در نتیجه در معرض مشکلات قانونی و اجتماعی قرار دارند.
علاوه بر این، علویان در نظام آموزشی کشور نیز نادیده گرفته می‌شوند. آموزه‌های علوی در مدارس و دانشگاه‌ها به‌طور گسترده آموزش داده نمی‌شود، و این موضوع باعث ایجاد شکاف‌های فرهنگی و مذهبی در جامعه می‌شود. در این میان، علویان در دهه‌های اخیر برای به رسمیت شناختن حقوق مذهبی و فرهنگی خود از طریق سازمان‌های مدنی فعال شده‌اند. این فعالیت‌ها شامل تلاش برای برقراری حقوق مذهبی برابر، گسترش آگاهی‌های فرهنگی و به رسمیت شناختن جمع‌خانه‌ها به‌عنوان مکان‌های قانونی عبادت است. این تلاش‌ها موجب شده تا در سال‌های اخیر توجه بیشتری به مسائل علویان جلب شود و برخی از مقامات ترکیه نیز تغییراتی در سیاست‌های مربوط به حقوق مذهبی انجام دهند، اگرچه هنوز چالش‌ها و نابرابری‌های بسیاری باقی مانده است.
در نهایت، جامعه علوی ترکیه همچنان در حال تکامل است و در تلاش است تا هویت مذهبی و فرهنگی خود را در مواجهه با تحولات اجتماعی، سیاسی و فرهنگی ترکیه حفظ کند. این هویت به‌طور مستمر در حال شکل‌گیری مجدد است و در آینده‌ای نزدیک ممکن است شاهد تغییرات اساسی در نحوه تعامل علویان با دولت و سایر گروه‌های اجتماعی در ترکیه باشیم.
علویان دیاسپورای ترکیه
علویان دیاسپورای ترکیه، که به‌ویژه در کشورهای اروپایی مانند آلمان، فرانسه، هلند و بلژیک پراکنده‌اند، در تلاش هستند تا هویت فرهنگی و مذهبی خود را در جوامع جدید حفظ کنند. بسیاری از این افراد به‌ویژه به دلیل شرایط اجتماعی، اقتصادی و سیاسی ترکیه و همچنین جنگ‌ها و بحران‌های مختلف، به کشورهای دیگر مهاجرت کرده‌اند. در این جوامع جدید، آنها به دلیل تفاوت‌های فرهنگی و مذهبی خود با سایر گروه‌های مسلمان، به‌ویژه مسلمانان سنی، با چالش‌های بسیاری روبه‌رو هستند. یکی از بزرگ‌ترین دغدغه‌های این گروه در دیاسپورا، حفظ هویت مذهبی و فرهنگی خود است. در این راستا، علویان به تأسیس انجمن‌ها و سازمان‌های فرهنگی و مذهبی پرداخته‌اند که در آنها علاوه بر برگزاری مراسم‌های مذهبی، به آموزش زبان ترکی، معرفی آموزه‌های دینی و تقویت فرهنگ علوی پرداخته می‌شود. این سازمان‌ها به‌ویژه در کشورهایی مانند آلمان تأثیر زیادی در ایجاد فضای فرهنگی برای علویان و آشنایی نسل‌های جدید با فرهنگ و باورهای خود داشته‌اند.
در کنار این تلاش‌ها، یکی از مشکلات اصلی علویان در دیاسپورا، مواجهه با بحران هویتی است. در جوامع جدید، این گروه با سؤالات زیادی در خصوص تفاوت‌های خود با مسلمانان سنی روبه‌رو می‌شوند. از آنجا که در بسیاری از کشورهای میزبان، مسلمانان سنی غالب هستند، علویان با چالش‌های قابل توجهی در تعریف خود در جامعه جدید مواجه هستند. گاهی اوقات این تفاوت‌ها منجر به تبعیض یا عدم درک صحیح از باورهای علویان می‌شود و در نتیجه، برخی افراد این گروه ممکن است هویت خود را پنهان کنند یا احساس انزوای فرهنگی داشته باشند. علاوه بر این، برخی از علویان به دلیل شرایط اجتماعی و مذهبی، ممکن است در کنار هویت دینی خود، به بحران هویت ملی یا فرهنگی نیز دچار شوند.
یکی دیگر از مسائلی که علویان در دیاسپورا با آن مواجه‌اند، مشکل در ادغام اجتماعی است. این گروه، نسبت به سایر گروه‌های ترک، معمولاً راحت‌تر می‌تواند در جوامع سکولار یا نیمه‌سکولار وارد شود. به دلیل تمایل علویان به پذیرش فرهنگ‌های جدید و هم‌زمان با آن حفظ نگرش‌های سکولار و عرفانی خود، آنها به‌راحتی می‌توانند با جوامع جدید سازگار شوند. این ویژگی باعث شده است که آنها در کشورهای میزبان، حتی در مقایسه با سایر اقلیت‌های مسلمان، بیشتر در روند ادغام موفق باشند.
در عین حال، یکی از مسائل اساسی علویان در دیاسپورا، برگزاری مراسم مذهبی است. در بسیاری از کشورها، به‌ویژه در کشورهای اروپایی، علویان به دلیل نداشتن مساجد به‌طور سنتی، مراسم‌های مذهبی خود را در مکان‌های اختصاصی به نام جمع‌خانه‌ها برگزار می‌کنند. این جمع‌خانه‌ها نه تنها برای عبادات بلکه به‌عنوان مراکز فرهنگی و اجتماعی نیز عمل می‌کنند و در آنها اعضای جامعه علوی به گفت‌وگو، یادگیری و برگزاری مناسک می‌پردازند. اما به دلیل اینکه جمع‌خانه‌ها در بسیاری از کشورهای میزبان به‌طور رسمی به رسمیت شناخته نمی‌شوند، علویان گاهی با مشکلات قانونی و اجتماعی برای برگزاری مراسم خود روبه‌رو هستند. در برخی موارد، دولت‌ها یا مقامات محلی اجازه برگزاری تجمعات مذهبی را نمی‌دهند یا به آنها اجازه نمی‌دهند که جمع‌خانه‌ها را به‌طور رسمی ثبت کنند.
در زمینه حقوق مذهبی، علویان در دیاسپورا اغلب با چالش‌هایی روبه‌رو هستند. در بسیاری از کشورها، نظیر آلمان، که جامعه‌ای با تنوع مذهبی بالا دارد، علویان برای به رسمیت شناخته شدن حقوق خود در زمینه‌های مختلف از جمله آموزش و پرورش، فضاهای مذهبی و مراسم عبادی تلاش می‌کنند. علویان به‌ویژه در راستای معرفی آموزه‌های خود در مدارس و دانشگاه‌ها با مشکلاتی مواجه‌اند. آموزه‌های مذهبی علویان به‌طور گسترده در برنامه‌های آموزشی کشورها گنجانده نمی‌شود و این مسئله موجب نادیده‌گرفتن تاریخ، فرهنگ و مذهب علویان در نسل‌های جدید می‌شود.
در کنار این چالش‌ها، علویان ترکیه در دیاسپورا به‌ویژه در کشورهای غربی، در زمینه‌های اجتماعی و سیاسی نیز فعال هستند. برخی از آنها به‌منظور دفاع از حقوق خود و ارتقای آگاهی از باورهای علوی در جوامع میزبان، به فعالیت‌های سیاسی و مدنی پرداخته‌اند. این فعالیت‌ها اغلب شامل سازمان‌دهی تجمعات، تأسیس گروه‌های اجتماعی و برگزاری کنفرانس‌ها برای معرفی فرهنگ و مذهب علوی به عموم مردم است. علاوه بر این، این گروه‌ها تلاش دارند تا به‌طور کلی بر ترویج حقوق اقلیت‌ها و ایجاد دیالوگ میان مسلمانان مختلف تأکید کنند و به مردم دیگر جوامع این نکته را بفهمانند که علویان با وجود تفاوت‌های مذهبی و فرهنگی، نقشی مهم در تنوع و غنای اجتماعی دارند.
با وجود این همه چالش‌ها، علویان دیاسپورای ترکیه توانسته‌اند در برخی از جوامع به‌ویژه در کشورهای غربی، جایگاه قابل توجهی برای خود پیدا کنند. با تداوم تلاش‌های فرهنگی، مذهبی و اجتماعی، آنها در راستای به رسمیت شناخته شدن حقوق مذهبی و فرهنگی خود قدم برداشته‌اند و به‌طور کلی در جهت حفظ و ارتقای هویت علوی در جوامع جدید حرکت می‌کنند.
نتیجه
علویان ترکیه، با تاریخ طولانی و پرچالش، یکی از گروه‌های مذهبی و فرهنگی مهم در این کشور هستند که از نظر دینی و اجتماعی تأثیرات گسترده‌ای در تاریخ ترکیه گذاشته‌اند. آموزه‌های آنان که برگرفته از تعالیم اهل بیت (ع) و اصول عرفانی خاص خود است، بر درک باطنی از قرآن و دین تأکید دارند. در حالی که در دوره عثمانی علویان به دلیل مخالفت با مذهب رسمی سنی حنفی تحت سرکوب قرار گرفتند، آنها با مقاومت‌های زیادی در برابر فشارهای اجتماعی و مذهبی روبه‌رو شدند و هویت فرهنگی و مذهبی خود را حفظ کردند. در دوره جمهوری ترکیه، علویان فرصت‌هایی برای بیان آموزه‌های خود در چارچوب سیاست‌های سکولار یافتند، اما همچنان با چالش‌های مختلفی نظیر عدم به رسمیت شناخته شدن جمع‌خانه‌ها و محدودیت‌های اجتماعی مواجه بوده‌اند.
مراسم مذهبی علویان به‌ویژه بر تمرکز بر عبادات فردی و جمعی با جنبه‌های عرفانی تأکید دارد. آنها برخلاف مسلمانان سنی، مراسم خود را در جمع‌خانه‌ها برگزار می‌کنند و موسیقی و رقص عرفانی (سماح) بخش جدایی‌ناپذیری از این مناسک است. در این مراسم‌ها، زنان نیز نقش فعالی دارند و در کنار مردان در عبادات شرکت می‌کنند. این ویژگی‌ها موجب تمایز علویان از سایر گروه‌های مسلمان در ترکیه شده است. علویان ترکیه در کنار مبارزه برای حفظ هویت دینی خود، با چالش‌های دیگری نیز روبه‌رو هستند که شامل تبعیض مذهبی، مشکلات در نظام آموزشی و به رسمیت شناخته نشدن جمع‌خانه‌ها می‌شود. به‌رغم این چالش‌ها، علویان از طریق سازمان‌های مدنی و اجتماعی برای تأمین حقوق مذهبی و فرهنگی خود تلاش می‌کنند و در برخی موارد نیز پیشرفت‌هایی به‌دست آورده‌اند.
در سطح دیاسپورا، علویان ترکیه در کشورهای مختلف، به‌ویژه در اروپا، با چالش‌هایی مشابه روبه‌رو هستند. بسیاری از علویان به دلیل شرایط اجتماعی و سیاسی در ترکیه و همچنین بحران‌های مختلف، به کشورهای اروپایی مهاجرت کرده‌اند. در این جوامع، آنها با مشکلاتی نظیر بحران هویتی و تبعیض مذهبی مواجه‌اند. علویان دیاسپورا در تلاش‌اند تا هویت مذهبی و فرهنگی خود را در جوامع جدید حفظ کنند و در این راستا، بسیاری از آنان به تأسیس انجمن‌ها و جمع‌خانه‌ها پرداخته‌اند که نه تنها برای برگزاری مراسم مذهبی بلکه برای تقویت فرهنگ علوی و معرفی آموزه‌های خود به نسل‌های جدید به کار می‌روند. در برخی از کشورهای میزبان، علویان با مشکلاتی در زمینه به رسمیت شناخته شدن مراسم‌های مذهبی و حقوق فرهنگی خود روبه‌رو هستند.
با این حال، علویان ترکیه و دیاسپورا به‌ویژه در جوامع اروپایی، از توانمندی‌های بالایی در ادغام اجتماعی برخوردارند. به‌دلیل نگرش‌های سکولار و عرفانی خود، علویان معمولاً به‌راحتی در جوامع سکولار یا نیمه‌سکولار ادغام می‌شوند و در مقایسه با سایر اقلیت‌های مسلمان، بیشتر در فرآیند ادغام موفق بوده‌اند. این ویژگی‌های فرهنگی و اجتماعی، آنها را به گروهی خاص در جوامع جدید تبدیل کرده و به آنان امکان می‌دهد تا با حفظ هویت فرهنگی و مذهبی خود، در دنیای مدرن زندگی کنند.
در مجموع، علویان ترکیه و دیاسپورا همچنان با چالش‌هایی روبه‌رو هستند که در هر دو سطح ملی و بین‌المللی به‌ویژه در زمینه به رسمیت شناخته شدن حقوق مذهبی، فرهنگی و اجتماعی خود، تأثیرگذار بوده‌اند. با این وجود، تلاش‌های مستمر آنها در زمینه‌های مختلف، اعم از سازمان‌های مدنی، فرهنگی و مذهبی، نشان می‌دهد که علویان همچنان در مسیر حفظ هویت دینی و فرهنگی خود و دستیابی به حقوق برابر در جامعه ترکیه و جوامع میزبان هستند. این روند می‌تواند در آینده به بهبود وضعیت آنان و تغییرات مثبت در زمینه حقوق مذهبی و فرهنگی منجر شود.
منابع
- Erdemir, A. (2020). “Challenges Facing Alevi Communities in Modern Turkey.” International Journal of Sociology and Religion, 14(2), 113-129.
- Gökçe, A. (2020). “The Role of Cem Houses in Alevi Society.” Journal of Middle Eastern Studies, 56(3), 345-368.
- Kaya, A. (2023). Urbanization and the Transformation of Alevi Practices. Routledge.
- Kılıç, E. (2021). Alevi Identity and the Turkish State. Oxford University Press.
- Yildirim, S. (2022). “Religious Diversity in Turkey: The Case of Alevis.” Turkish Review of Religious Studies, 8(1), 21-45.
