مریم وریج کاظمی
پژوهشگر ژئوپلیتیک
ابتکار کمربند و جاده چین در اکتبر 2013 ، توسط رئیس جمهور شی جین پینگ، استراتژی جدید توسعه اقتصادی جهانی (کمربند اقتصادی جاده ابریشم و جاده ابریشم دریایی قرن 21) ،چین را با در برگرفتن 60کشور با تقریبا 60درصد از جمعیت جهان و تولید ناخالص داخلی 21 تریلیون دلار به بزرگترین اقتصاد جهان تبدیل خواهد کرد، طرحی که اجرای آن در تاریخ جهان بی سابقه خواهد بود. در این طرح، علاوه بر مسیرهای قاره ای، سه گذرگاه اقتصادی دریایی پیشنهاد شده که آسیا را به آفریقا، اقیانوسیه، اروپا و فراتر از آن متصل می کند.
جاده ابریشم دریایی قرن 21 که از جنوب چین تا آسیای جنوب شرقی امتداد دارد و به آفریقا هم می رسد، سه گذرگاه اقتصادی دریایی یعنی اقیانوس هند-دریای مدیترانه-اقیانوس اطلس را به هم پیوند خواهد داد، که در ادامه اقیانوس های منجمد شمالی و آرام جنوبی را نیز دربر می گیرد. بر اساس این طرح، این کریدور اقتصادی شبه جزیره چین و هندوچین را بهم متصل کرده و از دریای جنوبی به اقیانوس هند می پیوندد و کریدور اقتصادی چین-پاکستان و کریدور اقتصادی بنگلادش-چین-هند-میانمار را به هم متصل می کند.
بر اساس این طرح، دولت چین از ملت های شرکت کننده در جاده ابریشم دریایی قرن 21 خواسته است تا برای حفظ محیط زیست دریایی ، تقویت راههای دریایی ، تقویت اقتصاد دریایی ، حفاظت از امنیت در دریا ، تعمیق تحقیقات در زمینه اقیانوس شناسی(حمایت از کشورهای جزیره ای در برابر تغییرات آب و هوا و بحران های مرتبط با اقیانوسها) و تقویت مشارکت همه جانبه با یکدیگر همکاری نمایند. برای دستیابی به این اهداف، چین قصد دارد اقدامات گسترده ای مانند ایجاد مکانیزم همکاری حفاظت از محیط زیست دریایی با انجمن ملل جنوب شرقی آسیا(آ.سه.آن) انجام دهد. به عقیده بسیاری از کارشناسان، هدف نهایی بلند مدت این طرح بزرگ، تبدیل چین به نیروی غالب در اوراسیا است که به چین امکان می دهد از اتحادیه اروپا و ایالات متحده امریکا به عنوان قدرتهای برجسته اقتصادی و جهانی پیشی بگیرد.
در این راستا طرح رشته مرواریدهای چین((String of Pearls Project، از دو دهه گذشته تاکنون شکل گرفته است که به گسترش توسعه اقتصادی-تجاری چین و امنیت ژئواستراتژیک مسیرهای دریایی به خصوص مناطق که خفگی استراتژیکی(مسیرها و آبراهه های که تحت کنترل کشور ثالث قرار دارند) ایجاد می کنند، مربوط می شود. با این حال هر مروارید نمایانگر یک بندری خاص در خط ساحلی اقیانوس هند است. اتصال این بندرها باعث ایجاد زنجیره ای از مراکز می شود که به عنوان مراکز اقتصادی یا پاسگاه های نظامی – نظارتی برای چین فعالیت می کنند. چین با رد کاربرد نظامی این طرح اعلام کرد تمام اقدامات آنها کاملاً ناشی از اهداف صلح آمیز با هدف محافظت از منافع تجاری خود و همچنین توسعه اقتصادهای منطقه ای است. البته این طرح به تقویت قدرت نرم منطقه ای چین هم کمک فراوان خواهد کرد. پیرو نظریه های کلاسیک ژئوپلیتیک نیکلاس اسپایکمن و آلفرد ماهان ، چین سعی دارد با استفاده از حاشیه (ریملند)، از خط ساحلی آسیا و آفریقا بگذرد تا جایگاه مسلط خود را در آفریقا-اوراسیا و از آنجا – به سایر نقاط جهان، بدست آورد.
با این حال رشته مروارید های چین شامل بنادر اقیانوسی کامبوج، میانمار،بنگلادش، سریلانکا، مالدیو، پاکستان و 11کشور آفریقایی دیگر خواهد بود. چین سرمایه گذاری زیادی را برای اجرای این طرح انجام می دهد که این امر از طریق سرمایه گذاری یا کنترل مستقیم بنادر اصلی،فرودگاهها و سایر زیرساخت ها همچنین تقویت روابط سیاسی و دیپلماتیک می باشد.
کامبوج : چین برای دستیابی به حقوق بیش از 3/1 از پایگاه دریایی Ream با دولت آنجا به توافق رسید. این قرارداد برای 30 سال آینده با یک بند تمدید خودکار هر 10 سال پس از آن بسته می شود. اگرچه پکن و پنوم پن چنین توافق نامه ای را انکار می کنند زیرا این امر مغایر قانون اساسی کامبوج است. پروژه دارا سوکور 20 درصد از خط ساحلی کامبوج را پوشش می دهد و شامل ساخت استراحتگاه،فرودگاه،منطقه صنعتی و بنادر است. طبق گزارش رسانه های ژاپنی ، دارا سوکور برای 99 سال به چین اجاره داده شده است.
میانمار: چین در حال انجام پروژه ای برای ساخت بندر آبهای عمیق در کیائوکپیو است که می تواند به تأمین نفت و گاز برای دو خط لوله بین میانمار و چین کمک کند. اجرای این پروژه مسیرهای تحویل منابع طبیعی را متنوع می کند و حمل و نقل آنها را از خاورمیانه و آفریقا به چین کوتاه می سازد. همچنین گزارش هایی وجود دارد که چین در سال 1992 برای نظارت بر ترافیک دریایی یک پایگاه در جزیره کوکو ایجاد کرد.
بنگلادش: چین در تلاش است تا در مورد پروژه گسترش و نوسازی بندر چیتاگونگ مذاکره کند. حداقل در حال حاضر ، به دلیل مشارکت استراتژیک بنگلادش – هند ، تلاش آنها بی نتیجه بوده است.
سریلانکا: بندر هامبانوتا توسط شرکت های چینی در سال 2010 تکمیل شد.
مالدیو: یک پروژه احتمالی برای یک پایگاه زیردریایی در مرجان مرائو وجود دارد.
پاکستان: اکنون بندر گوادر توسط یک کنسرسیوم تحت نظارت شرکتهای چینی اداره می شود. این مکان از نظر استراتژیک در مجاورت مستقیم با تنگه هرمز واقع شده و برای ایجاد کریدور اقتصادی چین – پاکستان که بخشی جدایی ناپذیر از ابتکار کمربند و جاده است، ضروری به نظر می رسد.
اگرچه افریقا ممکن است به عنوان بخشی از رشته مرواریدهای چین در نظر گرفته نشود، اما با طرح بزرگ ابتکار کمربند و جاده ارتباط مستقیم دارد. در حال حاضر 46 بندر در سواحل قاره آفریقا وجود دارد که توسط شرکتهای چینی تامین بودجه، ساخته یا اداره می شوند. در این راستا چین با سه کشور از شرق آفریقا یعنی جیبوتی، کنیا و سودان ارتباط گسترده ای دارد. جمهوری جیبوتی برای پکن بسیار مهم است زیرا در ورودی تنگه استراتژیک باب المندب واقع است که دریای سرخ را با اقیانوس هند پیوند می دهد. در این راستا، در سال 2017، چین در مورد حقوق پایگاه دریایی مجاور بندر دوراله با دولت جیبوتی مذاکره کرد. این در حالیست که نیروهای امریکایی،فرانسوی، ژاپنی و عربستان سعودی در چند کیلومتری این بندر پایگاه نظامی دارند. چین همچنین راه آهن اتصال بندر دوراله جیبوتی به آدیس آبابا در اتیوپی را ایجاد کرده است. برای پکن ، جیبوتی و پایگاه دریایی آنجا مرکز تلاقی رشته مرواریدها می باشد.
از سوی دیگر ، سودان همیشه متحد سنتی چین بوده است، حداقل در 60سال گذشته حتی پس از تقسیم در سال 2011 ، پکن همچنان بزرگترین شریک تجاری خارطوم است. شرکت های چینی بر کنسرسیوم های بهره برداری از خطوط انتقال نفت نیل بزرگ و پترو دار نظارت می کنند و سوخت مورد نیاز بندر سودان را تأمین می کنند. البته چین در بسیاری از کشورهای قاره آفریقا از طرح های بزرگ آن کشورها پشتیبانی مالی کرده است.
با این تفاسیر رشته مرواریدهای چینی استراتژی است که جریان منابع طبیعی را برای اقتصاد و صنعت همچنین محافظت از مسیرهای تجاری تضمین می کنند. پکن برای اجرای استراتژی رشته مروارید خود مقدار زیادی از منابع و اراده سیاسی را سرمایه گذاری کرده است. اگرچه آینده سیاست خارجی چین درخشان به نظر می رسد ، اما موفقیت این استراتژی هنوز به عوامل زیادی از جمله روابط چین با سایر قدرت ها در اقیانوس هند و البته به روابط پکن و آمریکا بستگی خواهد داشت.
کلید واژگان: رشته مروارید, چین, ابتکار, کمربند , جاده, قاره افریقا, مریم وریج کاظمی
