مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
اولین مرحله از تفاهم هسته ای ایران و گروه 1+5 در لوزان انجام شد. در این بین برای بررسی نوع نگاه بازیگران مختلف کوچک و بزرگ منطقه ای نسبت به این توافقنامه و همچنین ادامه مذاکرات هسته ای گفتگویی با حسن بهشتی پور داشته ایم:
واژگان کلیدی: توافق لوزان و نگاه بازیگران مختلف منطقه ای، توافق لوزان ، نگاه بازیگران مختلف منطقه ای، لوزان ،بازیگران مختلف منطقه ای
مرکز بین المللی مطالعات صلح: با توجه به توافق لوزان بین ایران و 5+1، در گام نخست بفرمایید بازیگران مختلف منطقه ای در شرایط کنونی چه رویکردی نسبت به این توافق نامه دارند؟
مهم ترین بازیگر منطقه ای در خاورمیانه و خلیج فارس، عربستان سعودی است. این کشور توافق ایران با غرب را در جهت مقابل خودش می داند و معتقد است که این مسئله باعث تقویت موضع ایران می شود و به این ترتیب موازنه قدرت در منطقه خاورمیانه به نفع ایران سنگینی خواهد کرد. در حالی که به نظر من این فکر از اساس اشتباه است. زیرا اولا می توان ایران را به عنوان رقیب برای عربستان دانست، اما هیچ وقت تهدید نیست، ثانیا این دو کشور با هم همسایه هستند و امنیت عربستان و ایران متأثر از امنیت خلیج فارس است. بنابراین باید این کشورها دست به دست هم بدهند که ثبات و پایداری بیشتری در منطقه خلیج فارس ایجاد کنند، لذا ایجاد تعارض و درگیری به نفع کشورهایی مانند آمریکا، انگلیس و فرانسه است که بیشتر از صد میلیارد دلار سلاح را به کشورهای عربستان سعودی، امارات، کویت و قطر فروختند. موقعیت ایران در غرب هیچ تعارضی با عربستان ندارد. عربستان به ایران به عنوان یک رقیب منطقه ای نگاه می کند و احساس می کند که در صورت توافق بین ایران و غرب، ایران تقویت می شود، به همین دلیل تلاش می کنند که در وهله اول مانع توافق شوند و اگر نتوانستند مانع شوند، یک توافق جدید با غرب به دست بیاورند که این موضوع به نفع آن ها تغییر کند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: در مجموع 22 کشوری که در اتحادیه عرب حضور دارند، در شرایط کنونی چند نوع نگاه نسبت به این توافق وجود دارد؟
ویژگی اتحادیه عرب این است که هیچ وقت با هم متحد نبوده اند. همیشه کشورهای فقیر مثل یمن، سودان و تا حدودی سومالی در یک جناح و کشورهای پادشاهی عرب مانند عربستان سعودی، مراکش و اردن در جناح دیگری قرار داشتند. بنابراین، صرفا اسم آن اتحادیه است، ولی گرایش های متعدد و بعضا متناقضی درون این اتحادیه وجود دارد. در مورد توافق نامه، بعضی از این کشورها مانند الجزایر از این که ایران، مسئله هسته ای را با غرب حل کند، خشنود می شود. مصر هم موضعی دو جانبه دارد، از یک طرف به این خاطر که از عربستان سودی پول می گیرد، در جبهه مشترک عربستان است؛ ولی از طرف دیگر اگر ایران موفق بشود که این قضیه را به عنوان یک رویه حقوق بین المللی جا بیندازد که غنی سازی اورانیوم جزء لاینفک برخورداری از انرژی صلح آمیز هسته ای است، این موضوع به نفع مصر هم خواهد بود، زیرا مصر هم سال ها به دنبال این بوده است که یا خاورمیانه را عاری از سلاح هسته ای کند، یا اگر قرار باشد دیگر کشورها مانند اسرائیل سلاح هسته ای داشته باشند، آن ها نیز باید از این روند پیروی کنند. در بحث انرژی صلح آمیز هسته ای مصر به دنبال این نظریه است که اگر رویه حقوقی ایران تثبیت شود، مصر هم از همین روند تبعیت کند و همین مسیر را طی کند. بنابراین از یک طرف توافق ایران به نفع مصر است، زیرا این توافق یک رویه حقوقی جدید است، از طرف دیگر این قضیه به زیان مصر است، چون عربستان سعودی به عنوان تأمین کننده بودجه برای مصر به مصری ها فشار می آورد که علیه این مسئله موضع بگیرند. اردن هم متأسفانه احساس تهدید می کند و ایران باید این مسئله را برای اردن روشن کند. عمان از این موضوع استقبال می کند. قطر تا حدودی بینابین است، اما امارات و بحرین هم موضع با عربستان سعودی هستند. کویت هم بیشتر به موضع عربستان نزدیک است تا ایران. در مجموع این کشورهای عربی، لیبی هم عملا دو دولت دارد. تونس هم جزء کشورهایی است که از این توافق استقبال می کند، ولیکن از آن جا که اخیرا با ایران اختلافاتی پیدا کرده است، سر این موضوع هم مخالفت هایی می کند و بیشتر با عربستان سعودی هم سو شده است.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: عملا در جهان عرب چند کشور از این توافقنامه استقبال عملی می کنند؟
به طور مشخص عمان، الجزایر، سوریه، عراق و تونس به طور دقیق و مشخص از این موضوع در عمل استقبال می کنند. اما بعضی از کشورها مانند قطر، کویت و اردن موضع بینابینی دارند، البته اردن را می توان جزء مخالفین قلمداد کرد. کشورهایی بلاتکلیف هستند مثل سومالی، جیبودی و لیبی.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: بازیگران غیر عربی منطقه مانند پاکستان، اسرائیل و ترکیه چه نگاهی به مسئله هسته ای توافق لوزان دارند؟
طبیعتا پاکستان به عنوان کشوری که خودش سلاح هسته ای دارد، خیلی از این موضوع که ایران قدرت هسته ای شود، نگران نیست. ولی به دلیل مناسبات نزدیکی که دولت فعلی پاکستان با عربستان دارد، شاید تا حدودی بخواهد در این مسئله ملاحظاتی داشته باشد. ولی در مجموع به نظر من پاکستان به هیچ وجه احساس تهدید نمی کند. ولی بر عکس ترکیه بر خلاف گذشته که با روی گشاده نسبت به این موضوع برخورد می کرد، اخیرا بر سر موضع سوریه با ایران زاویه پیدا کرده است، روی این مسئله تأثیر گذاشته است. لذا ترکیه در ارتباط با مسئله انرژی هسته ای تا حدودی نگران است و متقابلا تلاش کرده است که نیروگاه هسته ای داشته باشد و بتواند در این زمینه فعالیت هایی داشته باشد. اسرائیل هم از اول با این مسئله مخالف بوده است. نه تنها مخالف این مسئله بوده است، بلکه با تمام امکانات رسانه ای و دیپلماتیک سعی می کند در هر مرحله از این توافق مشکل به وجود آورد تا روند توافق به نتیجه نرسد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: در شرایط کنونی نگاه کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز به این مسئله چگونه است؟
این کشورها هم متناسب با سیاست خارجی خود با این موضوع برخورد می کنند. مثلا دولت های تاجیکستان، ارمنستان، قرقیزستان و قزاقستان از این موضوع استقبال می کنند. ازبک ها به دلیل مشکلاتی که در سیاست خارجی با ایران دارند، فکر نمی کنم موافق باشند. کشور آذربایجان هم بینابین و دو پهلو موضع گیری کرده است و اعلام کرده که ما با انرژی هسته ای مخالفتی نداریم، ولی در عمل از طریق رسانه ها و مطبوعات اعلام نگرانی کرده است. گرجستان هم تا حدودی هم سو با موافقان از این قضیه استقبال می کند. به واسطه این که اگر روابط ایران با غرب خوب شود، گرجستان می تواند با دست بازتری با ایران رابطه نزدیک تر برقرار کند.
