حسين مينايي
(عضو هيئت علمي دافوس آجا)
1.تهدید: حضور داعش در منطقه:
دولت اسلامی در عراق و شام (به عربی: الدولة الاسلامیة فی العراق و الشام) با نام اختصاری داعش که خود را دولت اسلامی (به عربی: الدولة الاسلامیة) نامیده است، گروهی شورشی فعال است که در عراق و سوریه حضور فعال دارد و بخش‌های بزرگی از شمال سوریه و عراق را در تصرف خود دارد. این گروه به رهبری ابوبکر البغدادی از جهادگرایان سلفی جداشده از شبکهٔ القاعده تأسیس شده و با دولت‌های عراق و سوریه و دیگر گروههای شورشی مخالف دولت سوریه وارد جنگ شده است.
داعش در واقع ادامه تشکیلاتی یک گروه از سلفی‌های جهادی در عراق به رهبری ابومصعب زرقاوی می‌باشد. زرقاوی جزو القاعده بود و سال ۲۰۰۶ در عراق کشته شد. او در اعلامیه‌های خود همواره به فتواهای ابن تیمیه استناد می‌کرد. خلیفه موصل نیز خود را دنباله رو ابن تیمیه میداند. ابن تیمیه پدر معنوی همه گروهای تکفیری جهادی است. افکار او روشن و صریح است او با اندیشه و عقل بکلی مخالف است مگر اینکه آن فکر و اندیشه در راستای تایید نقل و احادیث باشد. او هرگونه تعامل با کفار و مشرکین را حرام میداند. او از جمله تفکرات اسلامی شیعیان را نیز مردود و آنها را کافر میداند. گروههای جهادی برپایی حکومت دینی و اجرای شریعت اسلامی را وظیفه شرعی خود می‌دانند.
فعالیت نظامی داعش در سوریه آغاز شد. داعش که از گروههای تندرو جدا شده بود موفق شد، بخش‌هایی از شمال سوریه را تصرف و تقریباً سراسر استان رقه را تصاحب کند. سپس همزمان با اقدام نظامی در سوریه به عراق حمله کرد و موفق شد رمادی و فلوجه مرکز استان انبار را در عراق بگیرد. در سال ۱۳۹۳ (۲۰۱۴ میلادی) داعش با گسترش اقدام نظامی خویش توانست، موصل دومین شهر عراق را تصرف کند و بخش زیادی از خاک عراق از جمله تکریت را نیز اشغال نماید. سپس در سوریه نیز پیشروی کرد و منطقه‌هایی که دست دیگر مخالفان نظام سوریه در استانهای دیرالزور و حسکه بود را بهدست آورد. تا تیرماه (ژوئیه) حدود یک سوم خاک سوریه در تصرف داعش بوده است و بخش‌های زیادی از عراق را نیز در دست دارد. بیشتر بخش‌های نفت‌خیز سوریه و بسیاری از نفت‌خیز عراق را داعش در اختیار دارد. البته فعالیت‌های داعش تنها به سوریه و عراق محدود نمی‌شود و فعالیت‌هایی از او در اردن گزارش شده‌است، همچنین به دولت لبنان اعلان جنگ کرده است.
داعش که پس از گرفتن موصل بیانیهٔ تشکیل خلافت اسلامی با خلیفگی ابوبکر بغدادی را صادر کرد و فعالیت‌های حکومتی خود را که از پیش بیشتر در سوریه آغاز شده بود گسترش داد (از جملهٔ این اقدام‌ها چاپ اسکناس با واحد دینار داعش و گذرنامه، درست کردن پلیس، صدور نفت، راه‌اندازی شبکهٔ تلویزیون، برگزاری گشت‌های گردشگری است)؛ نام خود را از «دولت اسلامی عراق و شام» به «دولت اسلامی» تغییر داد. دولت اسلامی در مدت کوتاهی بدلیل قانون‌های سختگیرانه و مجازات‌های سنگین شهرت جهانی پیدا کرد.
داعش بر این عقیده می‌باشد، مرزهای کنونیِ بین کشورهای اسلامی که حاصل تجزیه امپراتوری عثمانی است، نتیجه موافقت‌نامه منعقدهٔ سایکس–پیکو بین فرانسه و بریتانیا است و باید برچیده گردد و مرزها باید به حالت پیش از جنگ جهانی اول باز گردد. داعش و قبل از آن گروه زرقاوی ایران را تهدید به عملیات انتحاری کرده بود. سخنگوی داعش ابومحمد العدنانی در تهدید علیه ایران اظهار داشت که داعش میتواند و میخواهد که ایران را به باتلاقی از خون تبدیل کند و ایران بدترین دشمن داعش محسوب میشود.
2-فرصتهای ایجاد شده از تهدید حضور داعش در منطقه برای ج.ا.ایران:
1-2-اثبات قدرت منطقهای ایران: حضور داعش در کشورهای عراق و سوریه، بهویژه پس از حمله داعش به ایزدی تبارهای عراق موجب گردید، بیش از چهل کشور دنیا به رهبری آمریکا علیه داعش همپیمان شوند تا به اصطلاح داعش را از بین ببرند. این اقدام تقریباً نمایشی در حالی صورت گرفت که برخی از این کشورها از جمله عربستان، ترکیه، آمریکا، امارات، قطر و انگلیس در تشکیل و تجهیز داعش نقش بسیار تاثیرگذاری داشتند. جمهوری اسلامی ایران که در این پیمان حضور نیافت از فرصت استفاده نمود و قبل از اقدام آمریکا و همپیمانانش، به کمک دولت و مردم عراق علیه گروه تروریستی داعش شتافت. اقدامات اثربخش ایران موجب گردید که تمام مسئولین عراق و حتی مخالفین ج.ا.ایران در عراق نیز به تاثیر اقدامات ایران در پیشگیری از سقوط کامل دولت بغداد و اشغال کامل عراق دولت اعتراف نمودند و بارها از ایران تقدیر کردند. اقدامات همه جانبه ایران به حدی بود که تلاش 40 کشور همپیمان آمریکا در مبارزه با داعش کاملاً در سایه قرار گرفت و رسانههای دنیا و حتی رسانههای غربی بارها از نقش مثبت ایران در این بحران به نیکی یاد کردند. این حضور مقتدرانه و اثرگذار، موجب شد؛ اقتدار نظامی و سیاسی ایران در منطقه به همه جهانیان، کشورهای فرامنطقهای و کشورهایی نظیر عربستان و ترکیه که رقابت شدیدی با ایران در منظقه جنوب غرب آسیا دارند؛ ثابت شود. از منظر دیگر این حضور قدرتمند باعث شد بارها غربیها به صورت محرمانه و عادی از ایران بخواهند تا در مبارزه با داعش با آنها همپیمان شود. در مهرماه 93 وزیر خارجه فرانسه از کشورهای مختلف از جمله ایران خواست در جنگ با داعش در عراق متحد شوند(جام جم، 29 مرداد 93). اوباما نیز با ارسال نامهای محرمانه به رهبر انقلاب خواستار اتحاد با آمریکا در مبارزه با داعش گردید.
روزنامه نیوزویک در 6 آذر 93 در باره نقش ایران در بحران عراق نوشت: ایران علاوه بر ارسال تسلیحات نظامی به عراق مغز متفکر جنگی خود، سردار قاسم سلیمانی را نیز به این کشور اعزام کرد. هرچند معمولاً سلیمانی به صورت مخفیانه در صحنه‌های جنگ حضور داشت، اما اجازه انتشار تصاویر خود از میدانهای جنگ در آمرلی را داد که مشخصاً این پیام را برای غرب داشت: ایران در صحنه جنگ عراق کاملا حضور داشت. این روزنامه همچنین نوشت: یکی از رهبران نظامی شیعه که نخواست نامش فاش شود، نیز درباره حضور سلیمانی در عراق گفت: وی معمولاً در بغداد و شمال عراق حضور داشت. مسلماً دولت عراق از حضور وی اطلاع داشت. سلیمانی فردی باهوش است. او همچنین فردی است که عاشق جنگ است. او میداند که در این کار خوب است.
هفته‌نامه نیوزویک در طرح روی جلد خود که در 5 دسامبر 2014 به چاپ رسید تصویری از سردار سلیمانی با این متن منتشرکرد: “سلیمانی فردی که ابتدا با آمریکا می‌جنگید و اکنون درحال نابودی داعش است. اذعان به توانمندی فرماندهان و نظامیان ایران در رسانههای غربی یکی دیگر از دستاوردهای حضور داعش در منطقه برای ج.ا.ایران بود.
شبکه الجزیره در 24 دسامبر 2014 در گزارشی با عنوان نقش ویژه ایران در مبارزه با داعش مطالبی را نقل کرد که سایت تابناک این موارد را به شرح زیر بیان نموده است.
از چند ماه پیش و همزمان با آغاز پیشرویهای گروه تروریستی داعش در عراق، نقش مشاوران و مستشاران نظامی ایران در نبرد با داعش و پیروزیهای کسب شده مورد اشاره بسیاری از ناظران و تحلیلگران قرار گرفته بود. سایت شبکه خبری «الجزیره» با انتشار مطلبی از نقش کلیدی مشاوران ایرانی در پیروزیهای کسب شده علیه داعش سخن گفته است.
به گزارش «تابناک»، سایت شبکه خبری «الجزیره» در مطلبی به بررسی نقش مشاوران نظامی ایرانی در پیروزی های کسب شده علیه داعش در عراق پرداخته و مینویسد فرماندهان نظامی ایرانی اعزام شده به عراق، نقشی کلیدی در پیروزیهای اخیر بر داعش در سرتاسر عراق داشته اند. این نکتهای است که مقامات امنیتی عراقی و همچنین رهبران گروههای نظامی شیعه به آن اشاره میکنند.
الجزیره اشاره میکند که ایران نخستین کشوری بود که به درخواست دولت عراق برای کمکهای بینالمللی جهت مبارزه با داعش پاسخ داد. پس از آن، دهها تن از فرماندهان نظامی ایرانی در میدانهای نبرد در شمال و جنوب بغداد به نیروهای عراقی پیوستند. نیروهای دولتی عراق با حمایت گروههای نظامی شیعه، نیروهای کرد و فرماندهان نظامی ایران، اخیراً توانستند کنترل شهرهای جلوله و سعدیه در استان دیاله عراق را به دست بگیرند.
چند هفته پیش نیز این نیروها توانسته بودند، داعش را از منطقه «جرف الصخر» که یک مسیر تدارکاتی کلیدی برای جنوب بغداد محسوب میشود، بیرون برانند. در این میان، مقامات عراقی و فرماندهان نظامی شیعه این کشور به نقش فرماندهان ایرانی در نبردهای مذکور اشاره دارند؛ اما تأکید میکنند که نقش آنها صرفاً به عنوان مستشار بوده و بهطور مستقیم در نبرد شرکت نداشتهاند.
حیدر العبادی، نخست وزیر عراق هفته گذشته در یک مصاحبه تلویزیونی گفت: «ما مستشاران آمریکایی را در عراق داریم… و من این موضوع را پنهان نمیکنم که مستشاران ایرانی نیز حضور دارند». در عین حال، وی نیز تأکید کرده که هیچ نیروی نظامی ایرانی یا واحدهای رزمی سپاه پاسداران در عراق حضور ندارند.
در عین حال، فرماندهان نظامی شیعه عراقی میگویند مشارکت ایرانیها در نبردهای جلوله، سعدیه و جرف الصخر، نقش تعیین کنندهای در نتیجه این نبردها داشته است. ابوسجاد السعدی، فرمانده بریگاد ابوالفضل العباس که در نبرد جرف الصخر حضور داشته، میگوید: «وقتی آنها (ایرانیها) در میدان حاضر میشوند، هیچ کس نمیتواند مقابل ما بایستد و به شکل سحرآمیزی همه چیز–مهمات، اطلاعات، همکاری آسان با واحدهای نظامی و دیگر گروههای شیعه و پشتیبانی هوایی – در دسترس ما قرار میگیرد».
وی میافزاید: «آنها خودشان مبارزه نمیکنند، بلکه اقدامات ما را سازماندهی میکنند. بدون آنها، هر گروهی به تنهایی کار میکند و هیچ کدام از گروهها از فرماندهان نظامی عراقی اطاعت نمی کنند؛ اما اگر آن ها (ایرانی ها) آنجا باشند، همه گروهها بدون هیچ گله و شکایتی با آن ها هماهنگ میشوند».
بسیاری از فرماندهان نظامی شیعه عراقی که در جلوله، سعدیه و جرف الصخر زیر نظر فرماندهان ایرانی فعالیت کردهاند، میگویند، حضور ایرانیها سبب دستیابی به دو هدف شده است: هماهنگ کردن گروههای نظامی عراقی که بر اقدامات مجزا و جداگانه تأکید دارند و فراهم آوردن پشتیبانی لجستیکی و فنی از نیروهای عراقی.
یک فرمانده ارشد سازمان «بدر» در این زمینه میگوید: «به طور معمول، گروههای زیادی در میدان حضور دارند و به جای همکاری با یکدیگر، به رقابت با هم میپردازند و همین موضوع، در هفتههای اول ما را از دستیابی به پیروزی بازداشت». وی میافزاید: «ایرانیها برای هر گروه در میدان نبرد نقشی تعریف کردهاند؛ به گونهای که همه آنها را به همکاری به موازات یکدیگر برای دستیابی به هدف مشترک راهنمایی میکند».
افزون بر این، فرماندهان نظامی شیعه و افسران نظامی عراقی میگویند، محور نقش آفرینی لجیستیکی و فنی ایرانیها، فراهم کردن اطلاعات و همچنین تصاویر هوایی به دست آمده از پهپادهای ایرانی است. عصام السعدی، از دیگر فرماندهان بریگاد ابوالفضل العباس که در نبردهای دیاله شرکت داشته میگوید: «در دیاله، مهمترین چیز، پهپادها بودند. پهپادها به ویژه در چند روز اول اطلاعات فراوانی برای نیروهای ما فراهم کردند که به ما در راستای تدوین نقشههای نظامی و پر کردن شکافها یاری رساند».
تحلیلگران و اساتید دانشگاه میگویند، سطح مشارکت ایران در نبرد با داعش، هیچ چیز غیرعادی نیست؛ زیرا ایران امنیت عراق را به شدت مرتبط با امنیت ملی خود میداند. بر همین اساس است که ایران، عراق را خط مقدم مبارزه با داعش دانسته و سعی دارد، جلوی پیشرویهای این گروه را بگیرد(تابناک، 23 آذرماه 93).
بمباران مواضع داعش در موصل، عینالعرب و… از دیگر نشانههای توانمندی نظامی ج.ا.ایران بود.
2-2- رسوایی غرب: از طرفی دیگر ایران از این فرصت استفاده کرد و رسوایی کشورهای غربی در مبارزه با تروریسم را فریاد زد. و بارها از سوی مسئولین ج.ا.ایران اعلام شد که امریکا و غرب عامل ایجاد داعش بودند تا بهوسیله آنها اهداف خود را در سوریه و عراق و دیگر کشورهای اسلامی پیاده کنند. در یکی از این بیانات، رهبر جمهوری اسلامی ایران داعش را ساخته انگلیس خبیث دانست و اعلام نمود این سیاست استعمار و مخصوصاً انگلیس خبیث است، این‌ها داعش و القاعده را برای مقابله با جمهوری اسلامی و بیداری اسلامی درست کردند البته امروز دامن خودشان را گرفته است. تلاش امروز آمریکا و همپیمانانش برای مقابله با داعش که واقعیت هم ندارد، بیش از آنکه تلاش برای از بین بردن نطفهٔ آن باشد برای جهت دادن و تقویت اختلاف‌افکنی‌ها بین مسلمانان است(بیانات رهبری، 21/7/93)
همچنین رهبر جمهوری اسلامی ایران هنگام مرخصی از بیمارستان در مصاحبه با خبرنگار صدا و سیما ائتلاف جهانی علیه داعش را پوچ خواند و گفت که ایران افتخار میکند جزیی از این ائتلاف جهانی که آمریکا آن را رهبری میکند نباشد. ایشان همچنین خبر پیشنهاد آمریکا به محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران برای عضویت در این ائتلاف و مخالفت ظریف با آن را رسانه‌ای کرد.
3-2- ارتقاء جایگاه مرجعیت دینی: از دیگر فرصتهایی که حضور داعش در منطقه، نصیب ج.ا.ایران کرد، این بود که ارزش مرجعیت دینی و مراجع تقلید را بیش از پیش برای مردم و سایر کشورها اشکار نمود. پس از حضور داعش در عراق و تصرف تعدادی از شهرهای این کشور آیت‌الله سیستانی، مرجع تقلید شیعه، از شیعیان خواسته تا «سلاح بردارند و با پیکارجویان افراطی مبارزه کنند». سخنگوی او اعلام کرده‌است که «شهروندانی که قادر به حمل اسلحه هستند، وظیفه دارند که در دفاع از کشور و مردم خود و اماکن مقدس، به نیروهای امنیتی کشور بپیوندند». پس از فتوای آیت‌الله سیستانی مبنی بر دفاع از عراق در برابر داعش بسیاری از مردم عراق برای مبارزه علیه این گروه تروریستی داوطلب شدند. برخی از مردم با پیوستن به گروههای شبه‌نظامی شیعه برای مبارزه علیه داعش اعلام آمادگی کردند. برخی از این گروهها که از آن جمله می‌توان به حزبالله عراق اشاره کرد از زمان جنگ 2003 عراق تشکیل شده‌اند بسیار کارآزموده بوده و به شدت مخفیانه فعالیت میکنند. بنا بر ادعای یکی از فرماندهان این گروه حمایت ایران از شبه‌نظامیان شیعه عراق یکی از دلایل موفقیت این گروهها در مبارزه با داعش بوده است.
مردم به ندای این مرجع دینی به نحو چشمگیری لبیک گفتند و موج عظیمی از نیروی مردمی جهت مبارزه با گروه داعش در عراق ایجاد گردید که حضور این نیروها موجب توقف داعش در عراق و شروع اضمحلال این گروه تروریستی گردید.
4-2-ایجاد فرصت اقتصادی: حضور داعش در عراق یک فرصت اقتصادی برای ایران در استان کرمانشاه و دیگر استانهای مرزی ایجاد کرد. فرصتی که به واسطه حضور داعش در عراق و تحریم کالاهای کشورهای ترکیه و عربستان برای ایران در بازار عراق ایجاد شد. در پی حضور داعش در عراق مردم این کشور کالاهای وارداتی از ترکیه و عربستان را تحریم کردند و در حرکتی هماهنگ اعلام کردند که کالاهای این دو کشور را نخرند. این اقدام علاوه بر اینکه یک فرصت اقتصادی را برای ج.ا.ایران به ارمغان آورد و موجب ارزآوری زیادی برای ایران گردید؛ همچنین موجب شد دو کشور رقیب ایران حضور اقتصادی خود را در عراق کمرنگ ببینند، که این نیز فرصت مغتنمی برای ایران بود تا قدرت منطقهای خود در عرصه اقتصادی را نیز تقویت نماید.
با برداشته شدن گمرکات مرزی عراق مرکزی صادرات به جنوب عراق افزایش یافت و می‌توان گفت تغییر چشمگیری صورت نگرفته است. حجم صادرات به عراق در پنج ماهه ابتدای امسال دو میلیارد و ۲۱۳ میلیون و ۳۱۹ هزار دلار بود که با افزایش ۵۶۰ میلیون و ۵۳۶ هزار دلاری تابستان را به پایان رساند.
طبق آمار گمرک، تراز تجاری جمهوری اسلامی ایران و عراق ۹۸.۵ درصد به نفع ایران است و عراق، دومین شریک تجاری ایران محسوب می شود و یکی از دو کشوری است که تراز تجاری‌مان نسبت به آن مثبت است یعنی میزان صادرات‌مان به این کشور بیشتر از میزان واردات‌مان است.
رستم قاسمی، رییس ستاد همکاریهای ایران و عراق بازار عراق را در حال حاضر محل مناسبی برای ورود تجار ایرانی میداند. البته دلایل قاسمی برای دعوت تجار به این بازار، بودجه ۱۴۷ میلیارد دلاری دولت عراق در مقابل جمعیت ۴۰ میلیون نفری این کشور است. به اعتقاد وی اگر تجار بتوانند در زمینه‌های توریسم درمانی، مصالح ساختمانی، خدمات فنی و مهندسی، دارو و تجهیزات پزشکی و کالاهای کشاورزی و مواد غذایی وارد این بازار شوند، می‌توانند سهم بیشتری از این بازار کسب کنند. البته رییس ستاد توسعه همکاری های ایران و عراق یکی از بزرگترین اهدافش را برداشتن ویزا برای رفت و امد بین دو کشور ایران و عراق عنوان میکند(تابناک، 30 مهرماه 1393).
5-2-برتری دیپلماسی ایرانی در لبنان: حمله داعش به شهر مرزی عرسال در لبنان دقیقا زمانی روی داد که عرصه سیاسی لبنان در کش مکش انتخاب رئیس جمهور به سر میبرد. با وجود برگزاری چندین جلسه پارلمانی برای انتخاب رئیس جمهور این سمت همچنان خالی باقی مانده است تا بخشی از خلاء قدرت در لبنان محسوس باشد و کشور همچنان بر روی بحرانهای متعدد خود ادامه مسیر دهد.
در این میان بحران عرسال فرصتی به وجود آورده است تا مدعیان ریاست جمهوری بتوانند خودی نشان بدهند و جنگ با داعش در مرزهای سوریه و لبنان را فرصتی برای دور خیز به سمت کرسی ریاست جمهوری لبنان بدانند. به رغم خسارت های سنگینی که ارتش لبنان بر گروههای تروریستی داعش و جبهه النصره در شهر عرسال وارد کرده اما آنها نیز هزینههایی سنگینی را به ارتش لبنان وارد کردهاند.
در این میان ژنرال جان قهوه جی، فرمانده ارتش و از مدعیان پست ریاست جمهوری که تا پیش از این رایزنی های گستردهای را برای تصاحب پست ریاست جمهوری با گروه های سیاسی لبنانی انجام داده بود، در بحران عرسال زمینه را برای عرض اندام سیاسی خود مناسب میبیند و درصدد است تا از بحران عرسال برای خود دستاورد سیاسی به دست آورد.
ناظران اوضاع لبنان بر این اعتقادند که ژنرال جان قهوه جی که از افراد نزدیک به حزب الله محسوب میشود تلاش میکند تا ثابت کند که همه شرایط لازم برای تصاحب سمت ریاست جمهوری را دارد و این مساله را میخواهد در عمل نیز ثابت کند.
در عین حال این برای نخستین بار است که تحولات عرسال وحدتی استثنائی میان گروه های لبنانی ایجاد کرده و آنها را بر آن داشته تا خطر تروریسم را جدی بگیرند و نسبت به آن هشدار دهند. سعد حریری، رهبر جریان المستقبل و نخست وزیر اسبق لبنان و حزب الله با صدور بیانیههای جداگانه ای بر لزوم حمایت بی قید و شرط از ارتش در مبارزه با تروریسم در عرسال تاکید کردند. در صورتیکه ژنرال قهوه جی که از طرفداران جدی حزبالله در لبنان است به سمت ریاست جمهوری لبنان انتخاب گردد، دیپلماسی ایران در لبنان بر دیپلماسی کشورهای رقیب و از جمله عربستان که مخالف قدرت گرفتن ژنرال قهوهجی هستند، دست برتر را بالا خواهد گرفت.
6- 2-نشان دادن سیاست خارجی موفق ایران: فرصت بعدی که تهدید داعش در منطقه برای ایران بهوجود آورد در بخش سیاست خارجی ایران بود. مسئله داعش یک فرصت و فضای مثبتی را برای سیاست خارجی ایران به وجود آورده است؛ زیرا نه تنها باعث شده خط سیاسی رسمی ایران که تروریسم منطقهای را با تروریسم جهانی مرتبط میداند، اثبات شود، بلکه موجب شده است تا فضایی بهوجود آید که به بازیگران دیگر اثبات شود که ایران عامل و کشوری قدرتمند در منطقه است که قادر است با اینگونه مسائل مقابله کند.
ایران در جریان تحولات اخیر عراق ثابت کرد که خط قرمزش سقوط دولت عراق است. ایران از این فرصت به خوبی استفاده کرد و اجازه نداد دولت شیعی عراق انسجام خود را از دست دهد و سقوط کند. همچنین در این میان ثابت شده که نه تنها دولت ایران قدرتمند است بلکه ملت ایران هم قوی است، زیرا اجازه نفوذ داعش به داخل مرزهای خود را نداده است. ملت ایران هیچ فرصتی به این تندروها نداده است و با سیاستهای دولت اعتدالگرای ایران این قدرت، افزایش نیز یافته است و هیچگونه فرصت و عرصهای برای اینکه داعش خودش را مطرح کند ایجاد نکرده است.
تلاش ایران برای ایفای نقش ائتلافسازی میان گروههای مختلف شیعه سنی و کرد و ترسیم یک موقعیت برد-برد در ساختار سیاسی و تقسیم قدرت در دولت مرکزی حائز اهمیت است. به عبارت دیگر، برقراری تعادل بین پذیرش واقعیتهای سیاسی-امنیتی موجود در عراق با قبول جابجایی مالکی و تأکید بر تمامیت ارضی این کشور که البته کار بسیار سختی است. چون راضی کردن تمامی این گروهها با تقاضاهای تاریخی و سیاسی مختلف و مستقل نیازمند نوع خاصی از نقش و نفود تاریخی، فرهنگی و سیاسی است. از این لحاظ ایران نشان داد که یک بازیگر “ائتلاف ساز” است. به اعتقاد نویسندهگان ایران تنها کشوری در میان بازیگران منطقهای و فرامنطقهای است که میتواند نقش ائتلاف ساز را ایفا کند. هیچ کشور دیگری از جمله: ترکیه، عربستان و حتی امریکا نمیتوانند؛ همزمان این ویژگی را داشته باشند که روابط اربیل و بغداد را ترمیم کنند، گروههای مختلف شیعی را به ماندن در ائتلاف سیاسیاشان ترغیب کند و یا روابط بین گروههای سنی متعادل را( گروههایی که به هر حال تفکرات ضد ایرانی ندارند) با سایر گروهها برقرار کند. اگر نقش ائتلاف ساز ایران نبود این انتقال قدرت سیاسی در عراق بهراحتی شکل نمیگرفت.
سیاست خارجی ایران توانسته پنج کار مهم از لحاظ منفعت امنیت ملی در عراق انجام دهد: نخست، مسئله تروریسم داعش را بهعنوان یک معضل جهانی و منطقهای به حوزه سیاستگذاری و امنیت بینالملل ارتباط دهد. دوم، رشد مسئله فرقهای در عراق را به نفع مسائل ژئوپلیتیک که اتفاقاً امتیاز ایران در همین است تغییر دهد. یعنی مسئله شکاف بین شیعه و سنی و کرد در عراق تبدیل به ضرورت مبارزه با یک چالش فوری ایدئولوژیک و ژئوپلتیک شد که به ضرر همه است و این شیفت و جابجایی اتفاقا خیلی خوب شکل گرفت. سوم، نشان بدهد که ایدئولوژی دولت فعلی یا دولت اعتدال گرا و میانه رو میتواند ایدئولوژی افراطی را در منطقه به چالش بکشد. تا قبل از این ترکیه با مفاهیمی چون قدرت نرم به دنبال مدلسازی برای خود بود، ولی معلوم شد که در این قضیه ترکیه هم به گونهای خود را درگیر یک سری مسائلی کرده که نمیتواند مدل باشد. به نظر نویسندهگان فرصت خیلی خوبی برای ایران ایجاد شد که برای مسائل منطقهای به جامعه بینالمللی مدل بدهد. چون بعد از این قضیه کشورهای مثل فرانسه و انگلیس خواهان مشارکت ایران در حل بحران عراق شدند. در حالی که در کنفرانسهای ژنو مربوط به بحران سوریه در گذشته آنها ایران را دعوت هم نکردند.
چهارم اینکه مشروعیت مداخله نظامی بازیگران فرامنطقهای حداقل در ابعاد گسترده زمینی هم به چالش کشیده شده است. یعنی درست است که آمریکا به هر حال در بمباران مواضع داعش و مسائل انتقال اطلاعات موقعیت این گروه کمک میکند، اما همچنان برگشت به خاک عراق و عملیات زمینی موضوعی است که با اقدام به موقع ایران در کمک به دولت عراق تقریباً کمرنگ شده است. البته بحثهای همکاری ایران و آمریکا مطرح میشود، اما اگر همکاریهای این دو کشور “مقطعی” و غیرمستقیم باشد، این از لحاظ تاثیرگذاری درست بر سیاست داخلی عراق به نفع امنیت ملی ایران است.
پنجمین فرصت در حوزه سیاست خارجی این بود که دولت ایران به دنیا اعلام کرد که ج.ا.ایران برای برون رفت منطقه از بحرانهای متعدد، صاحب دیدگاه و نظریه است؛ کشورهای غربی برای برون رفت منطقه از بحران بایستی از دیدگاههای ایران بهره بیرند. پس از این اقدام شاهد حضور مقامات و کارشناسان متعددی از کشورهای غربی در ایران برای طرح گفتگو در مورد داعش بودیم.
7-2- مشروعیت یافتن دفاع ایران از سوریه:
با هجوم عناصر تکفیری به دولت بشار اسد و عملیاتهای گسترده آنها در خاک سوریه و حمایت همه جانبه غرب و کشورهای منطقه بهویژه عربستان، قطر و ترکیه، از این گروههای تروریستی، موجب شد؛ ویرانی و کشتارهای وحشتناکی در سوریه برای مردم و دولت این کشور حادث گردد. در این عرصه اکثر کشورهای جهان به تبعیت از غرب، رژیم صهیونیستی و سران برخی کشورهای منطقه، طبل نابودی اسد را کوبیدند و همصدا شدند تا دولت قانونی و برآمده از آرای مردم سوریه را از بین ببرند. در این میان ندای حق طلبانه مردم و مسئولین ایران همواره در حمایت از مردم و دولت سوریه بلند بود.
تلاش دولت ایران در ایجاد ثبات در سوریه موجب گردید که چندین اجلاس بینالمللی در ایران با حضور مخالفین سوری برگزار گردد. ایران با اتخاذ سیاست مناسب و هوشمندانه و نیز پشتیبانی همه جانبه از دولت سوریه موجبات شکست مخالفین و گروههای تکفیری و داعش در سوریه را فراهم آورد. رفته رفته مناطق اشعالی سوریه از دست گروههای تکفیری آزاد شد و شرایط بهگونهای رقم خورد که دولت سوریه تقریباً از حالت بحران خارج شد.
پس از این شکستها، گروه داعش مرتکب اعمال وحشتناکی بر علیه مردم سوریه گردید که این اقدامات تروریسم بودن داعش را بر همه حامیان آنها ثابت نمود. با یورش داعش به عراق و ادامه اقدامات تروریستی خود در شهرهای موصل، تکریت، فلوجه، سامرا، و اقدام آنها در برابر اقوام ایزدی و ترکمن، موجب شد که دنیا بر علیه تروریسم داعش ائتلاف تشکیل دهد و بارها از ایران بخواخند در مبارزه با داعش در کنار نیروهتای ائتلاف قرار بگیرد و لا آنها همکاری نماید. بدین گونه بود که، دفاع ایران از سوریه مشروعیت یافت. این اقدام همچنین موجب گردید که ایران قبل از کشورهای مدعی در غرب، تروریسم را تقبیح کند و در برابر آن موضع واقعبینانه بگیرد.
واژگان كليدي:
