تشکیل ائتلاف ملی قزاقها در حمایت از رفراندوم «تمدید دوره ریاست جمهوری نور سلطان نظربایف»

سمیه پسندیده

مرکز بین المللی مطالعات صلح-IPSC

بیان رخداد:

به گزارش رسانه های خبری قزاقستان، حزب حاکم این کشور تحت عنوان” نور اوتان ” که حزب متعلق به  رییس جمهور این کشور است، روز 13 ژانویه ائتلاف ملی نیروهای دموکراتیک با نام “قزاقستان-2020” را برای حمایت از رفراندوم تمدید دوره ریاست جمهوری “نورسلطان نظربایف” تا سال 2020 میلادی را تشکیل دادند.(1 )نورلان نگمتولین” معاون اول این حزب، گفت: “این ائتلاف از تمام احزاب سیاسی، سازمانهای غیر دولتی و هر کسی که خواهان ثبات، رضایت، پیشرفت و مدرن سازی قزاقستان است، استقبال می کند. با این حال، ائتلاف سازمان غیر دولتی «قزاقستان- سازمان امنیت و همکاری اروپا 2010» از “نظربایف” خواسته است که به جای رفراندوم، انتخابات ریاست جمهوری سال 2012 را برگزار کند. هر چند که پارلمان از این رفراندوم حمایت می کند، اما “نظربایف” این ایده را رد کرده است. “نظربایف “از سال 1990 میلادی در قزاقستان رییس جمهور بوده است. در این نوشتار تلاش می شود تا ابعاد طرح لغو دو دور آتي انتخابات رياست جمهوري و در مقام رياست جمهور باقي ماندن” نورسلطان نظربايف” تا سال 2020 میلادی و ایجاد ائتلاف ملی قزاقها در حمایت از رفراندوم را درسایه مسائلی همانند سازگارشدن با مفاهیمی نظیر احترام به حقوق بشر، آزادی های عمومی و یا انتخابات آزاد مورد بررسی قرار دهد.

تحلیل موضوع تشکیل ائتلاف ملی قزاقها در حمایت از رفراندوم «تمدید دوره ریاست جمهوری نور سلطان نظربایف»

نگاهي به مقام رياست جمهوری در میان کشورهای آسیای مرکزی نشان مي دهد، سران اين دولتها كه همزمان با فروپاشي رژيم كمونيستي اتحاد شوروی بر سر قدرت آمدند، به هيچ وجه تمایل ندارند که مسند قدرت و اداره امور ممکلتی را به فرد ديگری واگذار كنند. یکی از ویژگیهای بارز حكومت هاي موجود در آسياي مركزي قوم گرایی و موروثی شدن رهبری کشور است. بعد از فروپاشی شوروی و استقلال جماهیر سابق اغلب رییس جمهوران کماکان بر مسند قدرت تکیه زده اند.

نورسلطان نظربایف، رئیس جمهور قزاقستان اکنون 21 سال است که حکومت می‌کند و ریاست جمهوری این کشور بر عهده او است و اکنون قرار است رهبر مادام العمر شود. از زمان استقلال قزاقستان تا اکنون این کشور در میان سایر دولتهای آسیای مرکزی پیشروترین و با ثبات ترین کشور به حساب می‌آید. به دنبال فروش نفت و گاز و همچنین کمک کشورهای غربی این کشور توانست در سال های اخیر رشد اقتصادی فزاینده ای داشته باشد. شرایط مادی زندگی مردم نسبت به گذشته بهتر شده است، و البته مضاف بر آن، شدت گسترش رشوه خواری و فساد اداری در این کشور را نباید نادیده گرفت چرا که اکنون تبدیل به یکی از معضلات قزاقستان شده است.

پارلمان قزاقستان در روزهاي پاياني سال 2010 میلادی از طرح لغو دو دور آتي انتخابات رياست جمهوري و در مقام رياست جمهور باقي ماندن” نورسلطان نظربايف” تا سال 2020 میلادی حمايت كرد. بر اساس قوانين موجود در اين كشور اكنون بايد در مورد اين پيشنهاد همه پرسي برگزار شود . نمايندگان پارلمان قزاقستان كه تحت كنترل كامل حزب حاكم قرار دارد، دليل حمايت از طرح مادام العمري ” نظر بايف “را نبودن جايگزين مناسب در كشور عنوان و تاكيد كردند كه به خاطر رهبري عاقلانه ” نورسلطان نظربايف“، قزاقستان به كشوري با ثبات و مقتدر در آسياي مركزي تبديل شده است و آينده اين كشور به” نظر بايف” بستگي دارد .

برای تحلیل و بررسی ابعاد این طرح از آنجا که هم برخی احزاب و نهادهای داخلی و همچنین شهروندان قزاقی و از طرفی هم نهادهای حقوق بشر این امر را خلاف سیستم دموکراتیک در جوامع می دانند و معتقدند که ادامه این وضعیت موجب بروز حکومت دیکتاتوری می شود و حتی دیگر کشورهای آسیای میانه را تهدید می کند، ابتدا به بررسی شاخصه های دموکراسی و ابعاد آن در قزاقستان می پردازیم و سپس دورنمای این طرح را با توجه به این معیارها مورد بررسی قرار می دهیم.

دموکراسی در وسیع ترین معنی، شیوه ای از زندگی جمعی دانسته شده که درآن به افراد حق داده می شود برای مشارکت آزادانه ، از فرصت های مساوی و برابر برخوردار باشند. بنیان های دموکراسی و یا ارکان آن مبتنی بر چهار رکن اساسی است و به هر حکومتی که این ارکان را در نظام سیاسی  خود منظور کرده و بدان التزام نظری و عملی داشت، نظام سیاسی دموکرات اطلاق می گردید. این ارکان مهم عبارتند از :

1. قانون اساسی
2. نظام پارلمانی
3. احزاب سیاسی
4. مطبوعات آزاد
5. آزادیهای مدنی

آزادیهای مدنی در قالب آزادی بیان، قلم، اندیشه و عقیده و آرمان و توسعه نهادهای مدنی و اجتماعی که از حقوق ملی و مردمی دفاع کند، دموکراسی بدون آزادیهای مدنی بی معنی است.(2)

در نظام دموکراتیک اختیارات و وظایف و قدرت فرمانروا اعم از پادشاه مشروطه یا رئیس جمهور بر مبنای قانون اساسی از حالت نامحدود درآمده و محدود و مقید میشود. بر اساس قانون اساسی قزاقستان، رئیس جمهور به صورت متوالی تنها دو دوره می تواند در این مقام باقی بماند و بعد از آن باید از قدرت کناره گیری نماید. ولی مجلس قزاقستان قانونی را تصویب کرده است که بر اساس آن نور سلطان نظربایف، رهبر این کشور می‌تواند برای دوره های نا محدودی در مقام خود ابقاء شود، ضمنا این قانون تنها شامل رهبر کنونی قزاقستان خواهد شد و روسای جمهور بعدی فقط می‌توانند دو بار رئیس جمهور شوند. این مسئله اولین جلوه عدم پایبندی حکومت قزاقستان به بنیادهای حکومت دموکراتیک است.

یکی از شایستگیهای دموکراسی آموزش توده ها است، یعنی در هنگام مبارزات انتخاباتی در واقع یک آموزش سیاسی صورت می پذیرد، در انتخابات ریاست جمهوری و یا هر نوع انتخابات دیگر، مسائل عمومی را نامزدهای گوناگون و رای جمع کنهای آنها مورد بحث قرار می دهند. بنرهای تبلیغاتی، اجتماعات و سخنرانیها که از برنامه های احزاب گوناگون صحبت می کند همه باعث می شود تا مردم از لحاظ فکر سیاسی آگاهی یابند و رای دادن آنها نشانه ترجیحی است که به حزب و نامزدی می دهند که سیاستها و برنامه های آن را دوست دارند. قزاقستان تنها شاهد یکه تازی حزب “نور اوتان“ ( حزب نور سلطان نظربایف) در پارلمان و دولت است و عملا اجازه عرض اندام به احزاب اپوزیسیون داده نمی‌شود، آنها معتقدند که دولت مطبوعات را در اختیار دارد و حتی تنها کارشناسان سیاسی وابسته به دولت هستند که امکان مصاحبه و گفتگو در رادیو تلوزیون را دارا هستند، و از مطبوعات آزاد که کتاب مقدس دموکراسی است، خبری نیست، و مردم به اطلاعات درست و بی طرفانه درباره مسائل داخلی و حتی خارجی دسترسی ندارند. به عنوان مثال در زمان بروز بحران در قرقیزستان مطبوعات قزاقستان این وقایع پوشش خبری نمی داد و طوری نمایان می کرد که گویی هیچ اتفاقی رخ نداده است. در کل آگاهی و فکر مردم تنها به یک سمت و سو هدایت می شود و آگاه سازی مردم در فضای خنثی صورت نمی گیرد تا مردم نیز با علم به مسائل در انتخابات شرکت کنند. در نتیجه یک چنین فضا سازی هماهنگی و همسویی مردم در انجام وظایفی است که در جهت بقای حکومت نظربایف انجام می پذیرد. به طور مثال گردهمایی ها و جشن های چند هزار نفری که برای بزرگ داشت وی و یا حتی قبل از انتخابات به عنوان شادی پیش از موقع پیروزی در انتخابات انجام می‌شود همه از نوعی حس نیک اکثریت برای بقای اقلیت حکایت دارد و آن اقلیت هم حزب نور اوتان و اکثریت هم جماعت پشتیبان آن هستند.(3)

یکی از بنیادهای دموکراسی شکل معقول حکومت است و بر این اصل مبتنی است که هیچ کس از خطا مبرا نیست و امکان دارد هر کس اشتباه کند، همانطور که هیچ کس نمی تواند ادعا کند که بی عیب است. جامعه دموکرات روند بحث و انتقاد را می پذیرد و از طرف دیگر نیز نباید قدرت طلبی در طبقه حاکم رواج یابد، در جامعه دموکرات، حکومت یک امین است و بنابراین طبقه حاکم وسوسه نمی شود قدرت را تجلیل و تکریم کند. در مقابل طرح تشکیل ائتلاف ملی قزاقها در حمایت از رفراندوم «تمدید دوره ریاست جمهوری نور سلطان نظربایف»، گروه های اپوزیسیون این سوال را مطرح می کنند که چرا باید مردم قزاقستان برای مدت زمان بسیار طولانی 20 سال فاقد قدرت انتخاب باشند و چرا رئیس جمهور در طی این مدت شانس هرگونه رقابت را از میان برداشته است. گروه های اپوزیسیون از این رو با طرح همه پرسی مخالف دارند که معتقدند رفراندوم تنها ابزاری است تا اجازه دهد مجددا رئیس جمهور بر مسند قدرت باقی بماند و این اقدام را یک عمل کاملا غیر استراتژیک می دانند،(4) حتی برگزاری این رفراندوم را غیر شفاف و اجباری می دانند و معتقدند که اگر لازم باشد دولت از مردم امضاء اجباری خواهد گرفت.

در این میان یک نکته حائز اهمیت وجود دارد و آن حمایت دولتمردان، شخصیتهای اجتماعی، نمایندگان مجلس و …از رهبری مادام العمر نظربایف است، علت این امر اعتقاد به اهمیت به سزای حضور نور سلطان نظربایف در مقام رهبر به عنوان شخصیت اثرگذار و حافظ ثبات مملکت است. ژنرال « هلیک کاخارمان باخیتژان ارتایف» در سخنرانی جلسه اعضای ائتلاف ملی قزاقها اظهار داشت که: ” اینک بر کسی پوشیده نیست که بی شک و تردید، نور سلطان نظربایف مرد صلح است، او با قدمهای جسورانه در مسیر بستن سایت دفن زباله های اتمی در قزاقستان گام بر داشت و در طرح بعدی بنای قزاقستان غیر هسته ای را گذاشت. متعاقب آن با امکان ایجاد یک منطقه عاری از سلاح هسته ای در آسیای مرکزی و با قدرت و منزلت عالی بین المللی، انجام اقدامات لازم برای یکپارچه سازی و همسویی در مبارزه برای جهان عاری از سلاحهای هسته ای، رهبری خود را در راه صلح و آرامش نشان داد و در راه آبادانی و سازندگی میهن خود گام برداشت.” از سرشناس ترین افراد دولتی قزاقستان که پشتیبانی خود را از ائتلاف ملی قزاقها اعلام کرده اند می توان به «آناتولی باشماکوف» سناتور پارلمان قزاقستان، «میخاییل پانین»،«توزاک تیموراتف»،« ناتالیا گیلر»،«رومان کیم»،« امانگلدی حاجی بایف»، « سرگی پوگودین»، و چند تن دیگر که همگی از معاونین استانها و مناطق قزاقستان هستند و همچنین برخی احزاب مثل مجمع مردمی قزاقستان، مجلس مردم قزاقستان..نام برد. (5) سردمداران تشکیل دهنده این ائتلاف معتقدند که  با توجه به اینکه فرد مناسب دیگری برای جایگزینی در این رفراندوم تا با امروز  وجود نداشته است، موجب صرفه جویی در وقت  و انرژی که مستلزم توسعه و نوسازی کشور است می شود. «یار محمد یرتوسبایف» مشاور ریاست جمهوری در امور سیاسی قزاقستان اعلام کرده است که برگزاری رفراندم مبنی بر دائمی شدن رییس جمهور اصلا یک برنامه از پیش تعین شده نبوده است و تا همین زمان نیز ریاست جمهوری نور سلطان نظربایف تا سال 2012 برنامه ریزی شده است، و حتی نظربایف خود را برای انتخابات 2012 آماده می کند و تمام برنامه های کشور پیرامون توسعه صنعتی و اقتصادی تا سال 2020 را پیگیری می کند. نور سلطان نظر بایف خود اخبار پبرامون برقرار نشدن انتخابات سال 2012 و برگزاری رفراندوم را شایعاتی بیش نخواند و اعلام کرد که همه در برابر قانون یکسان هستند. در جامعه دموکرات شهروندان باید آگاه و هوشیار باشند و در کارهای عمومی فعالیت کرده و به دیگران هم در اعمال حق و انجام تکالیف کمک کنند و با تمام حسن نیت با حکومت همکاری کنند و هرگاه دریابد نادرست عمل میکند از آن انتقاد نماید چراکه هوشیاری درونی است که بهای آزادی و دموکراسی است و تنها شهروندان آگاه می توانند مراقبت درستی از کارهای حکومتی داشته باشند.”لاسکی” زمانی گفته بود: دموکراتهای نادان و غافل نمی توانند از دموکراسی دفاع کنند، آنها از خطر بر آزادی خود زمانی آگاه می شوند که برای انجام اقدامات جبرانی خیلی دیر شده است.(6)

واکنش نهادهای معتبر حقوق بشر و کشورهای غربی نیز به رخدادهای اخیر قزاقستان چندان مثبت نیست و مخصوصا از زمان ریاست بحث انگیز قزاقستان بر سازمان امنیت و همکاری اروپا، مباحث دموکراسی و حقوق بشر نیز بیشتر مطرح شد. برخی از کشورهای غربی، از جمله آمریکا و انگلیس، با این که قزاقستان این مسئولیت جدید را برعهده گیرد، مخالفت کرده بودند. آنها دلیل می‌آوردند که تابحال انتخابات آزادی در این کشور انجام نگرفته است. اکنون با شرایط پیش آمده و طرحهای پیشنهادی قزاقستان پیرامون وضعیت ریاست جمهوری این نظر انتقاد‌آمیز را برخی از مسئولان “سازمان امنیت و همکاری اروپا” نیز تائید می‌کنند. دونیا میاتوویچ، نماینده ویژه‌ این سازمان در امور رسانه‌ها، وضعیت آزادی بیان در این کشور را مطلوب نمی‌داند و ادامه‌ این وضعیت را نگران‌کننده توصیف می‌کند. بنظر او از زمانی که قزاقستان ریاست دوره‌ای  این سازمان را برعهده گرفته، وضعیت آزادی بیان و نحوه‌ فعالیت رسانه‌ها در این کشور بهبودی نیافته است. وی همچنین انتقاد می‌کند به اینکه قزاقستان در این زمینه اقدامی جدی تابحال به عمل نیاورده است.(7)

دورنمای موضوع تشکیل ائتلاف ملی قزاقها در حمایت از رفراندوم «تمدید دوره ریاست جمهوری نور سلطان نظربایف»

بررسی روند موجود در اخبار منتشره از سوی خبرگزاریها و پایگاه های اطلاع رسانی احزاب مختلف در قزاقستان اینگونه به نظر می رسد که علی رغم مخالفت رئیس جمهور قزاقستان مبنی بر رد پیشنهاد تمدید ریاست جمهوری خود، به احتمال قوی این مسئله اجرا خواهد شد، چرا که طبق قانون با تصویب طرح از سوی مجلس قابلیت اجرا پیدا خواهد کرد. اگر هم بنا بر خواست رئیس جمهور انتخابات 2010 برگزار شود یک معضل بزرگ وجود دارد و صدای دیگر احزاب در قزاقستان شنیده نمی شود و این مطلب تنها یک دلیل دارد و آن نیز قدرت یگانه‌ حزب غالب در امور کشور است که منتج به عدم توسعه سیاسی، وجود دموکراسی و نبود آزادی بیان و مطبوعات در قزاقستان شده است. ناتوانی احزاب مخالف در اجرای سیاست هایی در جهت جلب نظر عمومی ‌باعث این مسئله شده است که قزاقستان نتواند در یک چارچوب چند حزبی با قدم هایی محکم تر راه دموکراتیک شدن را بپیماید و همین مسئله گامی بسوی نظام دیکتاتوری و جلوگیری از رشد دمکراسی در قزاقستان است. با نبود محیطی رقابتی سالم و سازنده که از اساسی ترین موارد اجرای بهتر انتخابات و به دنبال آن دموکراسی است با موانع زیادی در قزاقستان مواجه است.

گروه های مخالف ادامه ریاست جمهوری نظربایف اظهار می دارند که به شخصیت رئیس جمهور به عنوان فردی که در اولین روزهای استقلال تا کنون کشور را اداره کرده است و مانع به وجود آمدن آشوب و نا آرامی در کشور شده است و حتی قزاقستان را به قدرت در سطح آسیای مرکزی تبدیل کرده است احترام می گذارند، اما ضعف جسمانی و کهولت سن  نظربایف را مشکل بزرگی می دانند، چراکه در این صورت خطر بی ثباتی و ناآرامی بروز خواهد یافت. آنها حتی نظربایف را با رئیس جمهوران جوانی مثل اوباما و مدودیف مقایسه می کنند و حضور او در عرصه سیاسی در این سن را  نامناسب می دانند.

سخن پایانی اینکه با توجه به شواهد موجود پیش بینی می شود با حمایت مقامات حزب حاکم و ائتلاف حزب ملی قزاقها، رفراندوم با تصویب تمدید دوره ریاست جمهوری نظربایف نهایی می شود و او در مقام ریاست جمهوری باقی خواهد ماند. اما تنها رای دادن در انتخابات شرط کافی برای مشارکت سیاسی نیست، بلکه دانستن پاسخ درست به پرسشهای سیاسی لازم است. مردم باید بدانند که حکومت کشورشان چگونه عمل می کند و نیز باید بفهمند که در پشت سیاستهای خاص چه منافع و نیروهایی قرار دارند و نتایج عملکرد چنین سیاستهایی چیست. چه کسانی به واقع از سوی آنها انتخاب شده اند و مردم آنها را برای رسیدن به چه هدف هایی برگزیده اند.

“بنی پراساد“ پس از بررسی همه مدارک تاریخی در دسترس، نتیجه گرفت: “هیچ کشوری هنوز در مفهوم کامل و عمیق به دموکراسی دست نیافته است و دموکراسی هنوز به صورت یک آرمان مانده است نه اینکه واقعیت داشته باشد“.(8)

منابع:

1. В Казахстане предлагается провести референдум по продлению полномочий президента до 2020 года, http://www.zakon.kz/referedum-po-prodleniju-polnomochij

1. صفر یوسفی، ” دموکراسی چیست؟”، آفتاب، (14 تیر 1385)، http://aftabir.com/articles/view/politics/political_science/c1c1152087343_democracy_p1.php/%d8%af%d9%85%d9%88%d9%83%d8%b1%d8%a7%d8%b3%db%8c-%da%86%db%8c%d8%b3%d8%aa

1. Вашингтон не изменил свою позицию в вопросе по референдуму в Казахстане,(15.1.2011),http://www.zakon.kz/referedum-po-prodleniju-polnomochijj/195427-vashington-ne-izmenil-svoju-poziciju-v.html
2. Почему Путин не последовал искреннему совету Назарбаева? Казахстан за неделю,( 16.01.2011),http://www.regnum.ru/news/polit/1364862.html

1. نورسلطان نظربایف، از ریاست جمهور مادام العمر تا استعفاء، «قازاقیا»،(19 آبان 89)، http://jake66.blogfa.com/post-147.aspx

1. عالم، عبدالرحمن، “بنیادهای علم سیاست“، نشر نی، تهران، 1386، صص 313-314
2. طاهره شیرمحمدی، “ریاست بحث‌انگیز قزاقستان بر سازمان امنیت و همکاری اروپا“، دوبچه وله، (2010/11/30)، http://www.dw-world.de/dw/article/0,,6280730,00.html
3. عالم، عبد الرحمن، همان، ص311