تركیه و پاكستان و ميل به روابط راهبردي – گفتگو با زيبا فرزين نيا کارشناس مسائل پاکستان

مركز بين الملي مطالعات صلح – IPSC

فرزاد رمضاني بونش

 

نخست وزیر تركیه در هفته هاي گذشته برای دیداري سه روزه كه پنجمین سفر وی به پاكستان بشمار می رفت، وارد اسلام آباد شد. در این سفر سه روزه ، یك هیات بلندپایه از مقامات تركیه متشكل از هفت وزیر اردوغان را همراهی می كردند. در اين بين با توجه به سفر نوع اظهارات مقامات دو كشور و همچنين نگاه كنوني دو طرف به همكاري هاي راهبردي در گفتگويي با زيبا فرزين نيا کارشناس مسائل پاکستان  به بررسي روابط كنوني و چشم انداز آينده دو كشور پرداخته ايم:

واژگان كليدي: تركیه، پاكستان، آينده روابط، سياست خارجي، اردوغان

 

مركز بين الملي مطالعات صلح: اهميت راهبردي پاكستان در سياست خارجي تركيه و دكترين سياست خارجي اين كشور چيست ؟

در واقع دو كشور تركيه و پاكستان  مسلمان هستند و در يك منطقه جغرافيايي قرار دارند كه داراي اهميت ژئواستراتژيك است. در اين بين به دليل تنشهاي منطقه اي كه در  همسايگي ما قرار دارد و همچنين منابع نفتي در خلیج فارس اين منطقه از اهميت راهبردي برخوردار است . همچنين دو كشور  از ابتداي استقلال پاكستان با همديگر رابطه داشته اند. دو كشور عضو پيمان سنتو  بوده و ارتباط هر دو كشور با غرب هم باعث شده بود كه رابطه و هماهنگي بین دو كشور  وجود داشته باشد. يعني دو كشور در اهداف سياست خارجي خود هماهنگي هايي را از گذشته داشته اند. علاوه براين جمهوری اسلامی پاكستان و جمهوری تركیه به لحاظ تاریخی روابط عمیقی داشته و دارند تا جایی كه اردوغان پاكستان را ‘خانه دوم’ خود توصیف كرده است. هر دو كشور در زمینه های سیاسی، اقتصادی – تجاری و فرهنگی همكاری می كنند. در گذشته نيز پرویز مشرف رییس جمهور سابق پاكستان دوران كودكی خود را در تركیه گذارند و در این كشور آموزش نظامی دید به همین دلیل تلاش می كرد تا نوسازی و توسعه پاكستان را بر اساس مدل تركیه انجام دهد.  در اين راستا هر چند دو كشور در مجاورت مرزی با یكدیگر قرار ندارند و به لحاظ اجتماعی و اقتصادی تفاوت های دارند اما روابط دو كشور بسیار دوستانه است. همواره كشور پاكستان در تركیه به عنوان كشور برادر خوانده می شود. مدارس و دانشكده های مشترك تركی – پاكستانی در سراسر پاكستان فعالیت دارند. گذشته از اين  نيز حنا ربانی وزیر خارجه پاكستان در سفر به آنكارا، تركیه را به لحاظ اقتصادی و دموكراتیك یك مدل برای دنیا معرفی كرد.

تركیه و پاكستان در كنار ایران از اعضای تشكیل دهنده سازمان اكو هستند. همچنین این دو كشور عضو سازمان دی هشت  هستند. دو كشور در زمینه های حمل و نقل، ارتباط از راه دور، صنعت توریسم و دیگر صنایع تولیدی همكاری می كنند. علاوه بر همكاری های نظامی بین دو كشور، تركیه در بحث كشمیر از موضع پاكستان در برابر هند حمایت می كند و لازم به ذكر است كه آنكارا در جریان جنگ هند و پاكستان به لحاظ نظامی و سیاسی از اسلام آباد حمایت كرد. بطور متقابل پاكستان نیز از موضع تركیه در مورد قبرس حمایت كرده است. دو كشور علاوه بر آنكه عضو سازمان كنفرانس اسلامی هستند موضع مشتركی در قبال مبارزه با تروریسم دارند. تركیه، پاكستان و افغانستان نشست سه جانبه ای را در سال 2007 و در جریان سفر عبدالله گل به اسلام آباد برگزار كردند. این نشست در سال 2009 تكرار و بر گسترش همكاری در زمینه های سیاسی، نظامی و اطلاعاتی در مبارزه با تروریسم تاكید شد. رجب طیب اردوغان در جریان سیل پاكستان در سال 2010 به این كشور سفر كرد و ضمن پرداخت كمك های مالی اعلام كرد كه افغانستان، تركیه، پاكستان و ایران آینده مشتركی دارند. تاكنون نيز تركیه 11 میلیون دلار به پاكستان كمك مالی كرده است. از این جهات پاکستان در سیاست خارجی ترکیه از اهمیت برخوردار است.

 

مركز بين الملي مطالعات صلح: پنجمين سفر اردوغان به اسلام آباد و سخنان اردوغان در مورد اينكه درد پاكستان درد ما ، خوشحالی آن خوشحالی ما است…و تركیه هنگام بروز دشواری ها و مشكلات، در كنار پاكستان خواهد ایستاد و این كشور را حمایت می كند. چگونه قابل بررسي و تحليل است؟

سخنان آقاي اردوغان به پاكستان به روابط گذشته تركيه و پاكستان برميگردد.  اينكه اردوغان به درد هاي مشترك توجه ميكند در واقع تلاشي است براي توجه به ابعاد روابط دو كشور ، اهميت دادن به روابط دو كشور و همچنين اهداف دو كشور در پهنه سياست بين الملل( كه تقريبا داراي يك هدف هستند) است . در اين بين هماهنگي روابط دو كشور با كشورهاي ديگر و همچنين همسویی  كه دو كشور با هم دارند بيانگر آن است كه دو كشور اهداف يكسان  و همچنين درد ها و نگرانيهاي مشتركي دارند. ترکیه مایل است که نقش رهبری را در منطقه داشته باشد و پاکستان هم به این هدف ترکیه کمک میکند.

 

مركز بين الملي مطالعات صلح: نوع نگاه كنوني تركيه به رهبري منطقه و حتي جهان اسلام  چه ارتباطي با رويكرد آنكارا به پاكستان دارد؟

آنكارا بويژه در دوره جديد نخست وزيري اردوغان درصدد  است كه روابط خود را با كشورهاي مختلف گسترش دهد. از سوي ديگر با وجود بحرانهاي زياد در این منطقه ي مهم ( در افغانستان،  عراق و  حتي در پاكستان) اردوغان تلاش ميكند تا هم به عنوان رهبر كشور تركيه و هم به عنوان عضوي از سازمان ناتو، ترکیه را به عنوان کلید ارتباط بين  غرب و منطقه مطرح كند و رهبري كشورهاي منطقه را بر عهده گيرد . در اين راستا  تركيه تلاش ميكند تا در پاكستان( كشوري كه در اين منطقه حضور دارد  و در تصميم هاي منطقه اي نفوذ و دخالت دارد) نفوذ خود را افزايش دهد. علاوه بر اين تركيه تلاش ميكند تا پاكستان را با ديدگاه هاي خود همسو و هماهنگ كند .

 

مركز بين الملي مطالعات صلح: با توجه به رشد اقتصادی ترکیه افزایش سطح تبادلات تجاری پاكستان و تركیه و دومین نشست شورای همكاری تركیه و پاكستان مولفه هاي اقتصادي چه نقشي در روابط كنوني دو كشور دارند؟

دو كشور در گذشته روابط اقتصادي گسترده اي نداشته اند. اكنون هم گرچه دو كشور به افزايش روابط بازرگاني اشاره داشته و تلاش شده موافقنامه هايي بين دو كشور در سفر اخير به امضا رسد و هيئت بلند پايه اي هم از تركيه به پاكستان با رويكردي اقتصادي و با هدف ارتقای مبادلات بازرگاني بين دو كشور تا دو ميليارد دلار حضور داشته است، اما بايد گفت از گذشته روابط بازرگاني  گسترده اي بين دو كشور و جود نداشته است. چنانچه حجم روابط اقتصادي دو كشور در گذشته 690 ميليون دلار بوده و در سال 2010 يك ميليارد دلار شده است. گذشته از اين یكی از مولفه هایی كه نقش كلیدی در روابط دوجانبه پاكستان – تركیه دارد بخش خصوصی است. بخش خصوصی تركیه در بسیاری از واحدهای اقتصادی پاكستان سرمایه گذاری كرده است. خط ریلی كه قرار است اسلام آباد را از طریق تهران به آنكارا مرتبط سازد یكی از عوامل اصلی در رشد همكاری های اقتصادی و همچنین حمل و نقل مسافران از تركیه به پاكستان و بالعكس است. با اين حال اكنون در سفر اخير به گسترش روابط بازرگاني تاكيد ويژه اي شده و موافقتنامه  هايي در اين زمينه امضا شده و بخش خصوصي تركيه هم در  پاكستان سرمايه گذاري بيشتري كرده و ميكند. در واقع دو کشور با استفاده از مولفه اقتصادی در صدد هستند تا روابط را هرچه بیشتر تحکیم نمایند. قابل اشاره است كه اولین نشست عالی شورای همکاری اسلام آباد – آنكارا در دسامبر 2010 میلادی با سفر نخست وزیر پاكستان به تركیه برگزار شد و دومین نشست در این دیدار انجام شد.

 

مركز بين الملي مطالعات صلح: در سفر اردوغان اجلاس فوق العاده مجالس ملی و سنای پاكستان به علت دیدار نخست وزیر تركیه از پاكستان برگزار شد و یوسف رضا گیلانی اعلام كرد اینك تركیه به عنوان یك الگو و نماد دمكراسی برای جهان اسلام ظهور پیدا كرده است و ما مایل به آموختن آن از برادران تركیه ای خود هستیم. در اين حال نگاه كنوني دولت پاكستان به تركيه با چه متغير هاي قابل تحليل و بررسي است؟

 تركيه تلاش ميكند كه خود را بعنوان الگويي براي كشورهاي اسلامي معرفي كند. از طرف دیگر الگوي تركيه از دید پاكستان الگويي مناسب است. چرا كه تركيه كشوري اسلامي است و در اهدافي كه تركيه در سياست خارجي خود نسبت به غرب دارد مشترك است. حتي پاكستان از طرف امریکا زماني متحد غير عضو ناتو خوانده ميشد.  در اين راستا نگاه مشترك سياست خارجي دو كشور در صحنه ي بين المللي باعث شده تا الگوي تركيه براي پاكستان قابل توجه باشد.  اما احزاب گوناگون در پاكستان در این خصوص ممکن است نگاهی متفاوت با دولت داشته باشند.

 

مركز بين الملي مطالعات صلح: آيا همكاري ها و روابط دو کشور تركيه و پاكستان مي تواند ظرفیت‌ها و بسترهايي براي اتحاد استراتژیک،‌ پایدار و همیشگی بين دو كشور در حوزه هاي امنيتي، سياسي و استراتژيكي بوجود آورد؟

دو كشور از گذشته داراي روابط سياسي و اقتصادي بوده اند. دو كشور تلاش دارند  تا روابط خود را در جدا از حوزه سياسي به  ساير  بخش ها همچون اقتصادي گسترش دهند و  در زمينه نظامي و امنيتي چنين روابطي را داشته باشند . در اين بين  تركيه تلاش ميكند تا با دخالت و نوعي به عهده گرفتن نقش ميانجي گر در منطقه حضور داشته و روابط خود را با پاكستان گسترش دهد. يعني تركيه تلاش ميكند تا ظرفیت روابط با پاكستان را كه روابطي به شكل معمولي بوده است ارتقا بخشد و دولت پاکستان نیز همکاری لازم را انجام می دهد  .

  

مركز بين الملي مطالعات صلح: توصیه نخست وزیر تركیه خطاب به جناح مخالف دولت پاكستان و اعلام اينكه  نقش احزاب مخالف به معنای ایفای نقش در اصلاح دولت است و نه اعمال فشار برای بیرون كردن آن از قدرت و یا انتقاد غیر ضروری علیه دولت تا چه حدي ممكن است باعث نوعي از بدگماني نسبت به تركيه در بين احزاب مخالف دولت در پاكستان گردد؟

پارلمان پاكستان پس از محكومیت 30 ثانیه ای گیلانی نخست وزیر این كشور توسط دادگاه عالی، دچار دو دستگی شد و مخالفان گیلانی در اعتراض به اقدامات وی در پارلمان دست به ائتلاف زده اند اما برخی از مخالفان گیلانی به دلیل رعایت شئون دیپلماتیك و احترام به شخص اردوغان در این نشست موضوع اعتراض به گیلانی را مطرح نكردند. در اين بين خواه ناخواه احزاب مختلف در پاكستان نگاههاي متفاوتي نسبت به تركيه دارند. عده اي از احزاب پاكستان مخالف رويكرد تركيه هستند و اين كشور را  در راستاي سياست هاي غرب تعريف ميكنند. حتي اين گروهها نسبت به سياست هاي دولت در اسلام آباد (كه در راستاي همكاري با غرب و امريكا  حركت ميكند) نيز اعتراص دارند.  احزاب تندرو مخالف همكاري هاي استراتژيك امريكا و پاكستان و.. به نوعي روابط با تركيه هم هستند. در مقابل حزبي مانند حزب مردم  همراستا و موافق توسعه روابط  با تركيه هست. در اين بين حزب مسلم ليگ هم قاعدتا نبايد در راستاي گسترش روابط تركيه با پاكستان مشكل خاصي داشته باشد و مخالف آن باشد.  گذشته از اين نيز بايد به اين امر توجه كرد كه زماني كه حزبي در قدرت است ممكن است خود  دست به  اعمال سياست هايي زند كه خود درزمان  عدم حضور در قدرت آن را نفي ميكرد .

 

مركز بين الملي مطالعات صلح: رجب طیب اردوغان اعلام كرد این حق پاكستان است كه دربارہ بازگشایی مجدد مسیر تردد خودرو هاي تداركاتی ناتو در خاك كشورش تصمیم بگیرد. در اين بين با توجه به برخي از اخبار و گزارشها آيا تركیه به عنوان یك عضو سازمان ناتو  مي كوشد تا به عنوان ميانجي گر مشكلات ناتو و امريكا با پاكستان باشد ؟

تركيه تلاش ميكند تا در منازعه اي كه بين پاكستان و  غرب و همچنين پاكستان و ناتو رخ داده است به عنوان يك ميانجي گر وارد عمل شود و  نقش مثبتي  در حل اين بحران داشته باشد .  در اين راستا تركيه تلاش ميكند تا با توصيه هايي به دولت پاكستان مساله اختلاف اسلام آباد با غرب و ناتو را حل كند. اما بايد گفت اين امر تنها خواسته تركيه نيست بلكه خواست ديگر كشور هاي غربي نيز هست. اما در مقابل شورای دفاع از پاكستان موسوم به دی.پی.سی متشكل از 40 گروه مذهبی و سیاسی، راهپیمایی های گسترده و اعتراض آمیزی بمنظور تحت فشار قرار دادن دولت پاكستان و ممانعت از بازگشایی مجدد مسیرهای  زمینی پاكستان به سوی خودروهای تداركاتی ناتو، روز یكشنبه 27 می در كراچی مركز ایالت سند پاكستان برپا کردند و
گروههای مذهبی در پاكستان به شدت مخالف ازسرگیری مجدد تردد خودروهای ناتو در مسیرهای زمینی كشورشان هستند و معتقدند: پاكستان نباید به بخشی از جنگ افغانستان تبدیل شود.

در اين حال از يك سو بايد در نظر داشت گر چه دولت پاکستان از سوي برخی احزاب در  كشور در مواردی مانند حملات هواپيماهاي بدون سرنشین زير فشار قرار دارد، اما روابط  اسلام آباد با  غرب و ناتو روابطي نيست كه پاكستان به آساني آن را ناديده گيرد . از سوي ديگر هم بايد در نظرداشت كه با ميانجي گري تركيه مسائل به سادگي حل نميشود. چرا كه اين مساله معادله اي پيچيده در روابط با ناتو و  همچين دولت با احزاب مخالف در پاكستان است.

 

مركز بين الملي مطالعات صلح:  برخي بر اين نظرند كه تركيه تلاش مي كند تا نقش عربستان را در پاكستان را برعهده گيرد نگاه شما در اين زمينه چيست ؟

در واقع عربستان در پاكستان از گذشته در ميان احزاب و گروه  هاي پاكستاني نفوذ داشته است. در اين حال نقش  عربستان، ارتباط هماهنگ عربستان با گروه هايي در پاكستان، تامين مالي آنان و  نفوذ در رهبران پاكستاني و …باعث مي شود تا تركيه نتواند به راحتي جايگزين عربستان در پاكستان نشود. يعني هر چند تركيه تلاش ميكند تا با عربستان در اين كشور رقابت كند، اما در شرايط كنوني نفوذ عربستان  در پاکستان بیشتر است.

 

مركز بين الملي مطالعات صلح: تركيه و پاكستان 9 توافقنامه براي ارتقاي همكاري‌ها در زمينه‌هاي مختلف از جمله تجارت، سرمايه‌گذاري، انرژي و ارتباطات به امضا رساندند . از این جهت جايگاه پاكستان در آينده سیاست خارجی ترکیه و همچنين جايگاه آينده تركيه در سياست خارجي پاكستان چگونه  پيش بيني می کنید؟

با توجه به روابط گذشته دو كشور  اكنون دو كشور در سمت وسويي حركت ميكنندكه روابط گذشته را توسعه و گسترش دهند. در اين بين  همكاريهاي امنيتي دو كشور در دوران عضويت در سنتو  وجود داشته است. از سوي ديگر چون اهداف دو كشور در زمينه سياست خارجي يكسان است دو كشور  تلاش ميكنند تا ابعاد روابط خود ر ا در سطوح مختلف توسعه دهند. 9 سند امضا شده بین دو طرف، تفاهمنامه هایی شامل سرمایه گذاری های دوجانبه، یادداشت تفاهم در بخش انرژی، آموزش و پرورش و ارتباطات، دو پروتكل متعلق به كمیسیون مشترك وزارتخانه های امور خارجه تركیه و پاكستان و یك سند در باره بررسی همکاری های دوجانبه است. اسلام آباد و آنكارا در طول دو سال گذشته نزدیك به 30 سند همكاری دوجانبه امضا كردند و مجموعا طی سالیان اخیر دو كشور در حدود یكصد سند همكاری را به امضا رسانده اند. گذشته از اين نخست وزیران دو كشور در مصاحبه مطبوعاتی مشترك همچنین نسبت به افزایش حجم تجاری دوجانبه تا دو میلیارد دلار متعهد شدند و اردوغان تاكید كرد: كار آفرینان در پاكستان و تركیه باید نسبت به سرمایه گذاری در كشورھای یكدیگر تشویق شدہ و در مرحله بعدی به صورت مشترك سعی در انجام سرمایه گذاری در كشور ثالث كنند.