مركز بين المللي مطالعات صلح– IPSC
چندي پيش منابع خبری ترکیه اعلام کردند این کشور نمایندگی سیاسی خود را در نزد تشکیلات خودگردان فلسطین تا سطح سفیر ارتقا می دهد و تلاش ميكند نخستين کشور خارجی باشد که در فلسطین سفارتخانه ایجاد کند. در ادامه اين رويكرد نيز محمود عباس در سفر اخير به تركيه با عبدالله گل، رئیس جمهوری ترکیه ديدار و درباره آشتی فلسطینی ها يا فتح و حماس پشت درهای بسته مذاکره کرد. همچنين خبرها و گزارشهاي بسياري نيز در مورد احتمال سفر اردوغان به فلسطين به گوش ميرسد. در اين حال براي بررسي بيشستر رويكرد نوين و گام هايي اردوغان وتركيه در مورد فلسطين و اهداف و چشم انداز رويكرد تركيه در فلسطين گفتگويي با دكتر حسين علايي تحليل گر و كارشناس مسائل استراتژيك داشته ايم:
واژگان كليدي: تركيه و نقش دو بعدي در فلسطين، نقش تركيه در فلسطين، تركيه و ميانجي گري در فلسطين، اهداف تركيه در فلسطين، تركيه و صلح اعراب و اسرائيل، حمايت امريكا از نقش تركيه در فلسطين
مركز بين المللي مطالعات صلح : با توجه به پيوندهاي فكري حماس با حزب عدالت و توسعه اخوان‌المسلمین تركيه يا حزب عدالت و توسعه ( هر دو داراي ساختار و مباني مشترك فراواني با ديگر گروههاي اخواني در منطقه بوده و ريشه ها و ساختارهاي آن به گرايش كلي اخوان در منطقه نزديك است.)آيا اين امر توانسته است نقش تركيه را در فلسطين افزايش دهد؟
بله، از ابتدای روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه در ترکیه، دولت ترکیه نگاه متفاوتی از آنچه آمریکا و اسرائیل و حتی بعضی از کشورهای عربی دارند نسبت به حماس داشته است. آمریکا و اسرائیل گروه حماس را تروریست می نامند، ولی دولت ترکیه، حماس را به عنوان یک گروه فلسطینی می داند که برای حفظ و آزادی سرزمین های فلسطینی جهاد می کند. دولت ترکیه سعی کرده است تا با به طور مرتب با حماس در تماس باشد و برای رفع محاصره نوار غزه به صورت مسالمت آمیز و تبلیغاتی تلاش کرده است. همچنين توافق برای اعزام کشتی کمک رسانی مرمره به ساحل غزه نمونه ای از این همراهی است. از آنجا که بسیاری از کشورهای عربی از جمله عربستان سعی کرده اند تا با تشکیلات خودگردان فلسطینی روابط رسمی داشته باشند، بنابراین ارتباط دولت ترکیه با جریان حماس موجب افزایش وزن این گروه در بین کشورهای عربی شده است و به تقویت سیاسی و تبلیغاتی حماس کمک کرده است.
مركز بين المللي مطالعات صلح : در دو سال گذشته نوعي همسويي سياسي بين حماس و حزب عدالت و توسعه تركيه شكل گرفته است. در اين چارچوب با توجه به قدرت گيري منطقه ای جریان اخوان و نقش افزون قطر رويكرد قدرت هاي منطقه اي( عربستان، و مصر) نسبت به بازيگري تركيه در فلسطين چيست؟
آمریکا همواره از ارتباط کشورهای همسو با خود مثل ترکیه با جریانات فلسطینی جهادی استقبال کرده و آن را به نفع تغییر دیدگاه این گروه ها ارزیابی کرده است. از سوی دیگر ترکیه سعی دارد تا به یک بازیگر فعال در صحنه خاورمیانه تبدیل شود. برای ایفای نقش یک بازیگر فعال و پر تحرک، ترکیه نیاز دارد تا با گروه های فلسطینی از جمله حماس در ارتباط باشد تا بتواند بر رفتار آنها تأثیرگذار باشد. از سوی دیگر این امر نیازمند حفظ روابط خوب با آمریکا و داشتن رابطه سیاسی با اسرائیل است تا بتواند به عنوان یک میانجی عمل کند. البته باید توجه داشت که آمریکا از پول عربستان و قطر برای تغییر رفتار گروه های جهادی و به کنترل درآوردن رفتار آنها بهره می برد ولی به الگوی ترکیه در جهان اسلام علاقه بیشتری نشان می دهد. البته خلاء جمهوری اسلامی ایران در معادلات سیاسی منطقه و دشمنی آمریکا با ایران هم فرصت مناسبی را برای ترکیه به وجود آرده است تا بتواند نقشی فراتر از ظرفیت تاریخی خود در حوادث خاورمیانه بیابد.
مركز بين المللي مطالعات صلح:آيا تركيه درصدد ميانجي گري و رفع اختلاف بين حماس و تشكيلات خودگردان است؟
ترکیه تلاش می کند تا حماس را به مسیر سیاسی تشکیلات خودگردان فلسطینی بکشاند و راه گفتگوی اسرائیل با حماس را باز نماید. بنابراین ترکیه بر آن است تا علاوه بر تشکیلات خودگردان با حماس نیز روابط مناسب و گسترده ای برقرار کند تا امکان ایفای نقش میانجیگری برای این کشور فراهم شود.
مركز بين المللي مطالعات صلح : قبلا عباس به دنبال شناسایی موقعیت دولت فلسطین به عنوان ناظر غیرعضو در سازمان ملل متحد، نخستين سفرش را به عنوان رییس دولت فلسطین به ترکیه انجام داد ، در چهاردهم ماه آوریل، سرکنسول ترکیه در قدس استوارنامه خود را تقدیم محمود عباس کرد. آيا آنكارا اميدوار است با نفوذ متناسب خود در بين فتح ، تشكيلات خودگردان و حماس زمين هايي آشتي و همگرايي بين دو جنبش عمده فلسطين را هموار كند؟
ترکیه معتقد است که دولت خودگردان باید در کنار اسرائیل زندگی کند و مسائل خود را با رژیم صهیونیستی حل کند. همچنین ترکیه معتقد است که اسرائیل یک واقعیت است که حماس نمی تواند آن را نادیده بگیرد و لازم است تا آن را به رسمیت بشناسد. ترکیه به ظلم های اسرائیل علیه فلسطینیان معترض است، اما به اشغال سرزمین های فلسطینی توسط اسرائیل اهمیتی نمی دهد و بنا دارد که به تشکیل دو دولت که سیاست آمریکاست کمک کند. بنابراین تشکیل دو دولت بدون توافق حماس امکان پذیر نیست و ترکیه می خواهد تا با همگرایی بین حماس و جنبش فتح به این هدف نائل آید.
مركز بين المللي مطالعات صلح: با توجه به رويكرد نوين سياست خارجي امريكا در منطقه و ميانجي گري و رفع اختلاف بين فلسطين و اسرائيل امريكا تا چه ميزاني از نقش جديد تركيه در فلسطين حمايت ميكنند؟
آمریکا به طور کامل از فعال شدن ترکیه در مسائل مربوط به فلسطین و اسرائیل حمایت می کند، زیرا گسترده ترین روابط بین اسرائیل با کشورهای اسلامی را روابط ترکیه با رژیم صهیونیستی دارد که اهمیت زیادی دارد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: با توجه به واكنشهاي اسرائيلي ها آيا تل آويو از افزايش نقش تركيه در معادله فلسطين راضي است؟
اخیرا اسرائیل مشکلات خود با ترکیه را که بر سر کشتار کشتی مرمره ایجاد شده بود، حل کرد و موجب توسعه روابط با ترکیه شد. آمریکا هم از گسترش روابط ترکیه و اسرائیل استقبال کرد و برای تثبیت آن تلاش نمود. مقامات اسرائیل همواره بیشترین سفرها را به ترکیه داشته اند و از افزایش نقش ترکیه به عنوان یک کشور غیر عرب در مسائل مربوط به فلسطینیان استقبال می کند.
مركز بين المللي مطالعات صلح : اهداف زئوپلتيك و سياسي تركيه در نگاه جدي تر به مسئله فلسطين چيست؟
حمایت و ارتباط دولت ترکیه با گروه های فلسطینی به رضایت مردم ترکیه از دولت این کشور موجب می شود. دولت ترکیه نیاز دارد تا به مردم مسلمان این کشور نشان دهد تا نسبت به سرنوشت فلسطینیان بی تفاوت نیست و از فلسیطینیان در برابر ظلم های اسرائیل حمایت می کند. از سوی دیگر داشتن روابط خوب ترکیه با اسرائیل، اهمیت ترکیه را برای آمریکا افزایش می دهد و بهره گیری ترکیه را از ظرفیت آمریکا جهت افزایش وزن منطقه ای خود بالا می برد. بنابراین ترکیه می تواند در رقابت های منطقه ای وزن مناسبی را پیدا کند و امتیازات اقتصادی مانند عبور خطوط لوله نفت و گاز دریای مازندران را به دست آورد و به هاب انرژی منطقه تبدیل شود.
مركز بين المللي مطالعات صلح : چشم انداز آينده نقش ترکیه در فلسطين را چگونه مي بينيد؟
ترکیه سعی خواهد کرد تا هم با اسرائیل و هم با جناح های مختلف فلسطینی ارتباطات مناسبی داشته باشد تا امکان نقش آفرینی در مسائل بین آنها را برای خود ایجاد کند. اما نقش ترکیه در فلسطین بستگی به جایگاهی است که آمریکا برای این کشور قائل می شود و آمریکا می داند که ترکیه تأثیر چندانی بر مبارزات فلسطینیان علیه اسرائیل ندارد.
گفتگو از فرزاد رمضاني بونش
