مركز بين المللي مطالعات صلح – IPSC
در دو سال اخير همچنان كه تركيه در جستجوي نقشي مهم در خاورميانه بوده است در داخل هم با مساله اي به نام مساله كردي روبرو بوده است. در همين راستا در چند ماه اخير حزب كارگران كردستان يا پ.ك.ك با افزايش كنشگري ها و فعاليت هاي خود در داخل و خارج از تركيه درگيري هاي گسترده اي با دولت و نظاميان تركيه داشته است. در اين بين براي بررسي علل افزايش كنشگري پ.ك.ك و پيامدهاي اين امر در سطح داخلي، منطقه اي و بين المللي تركيه به گفتگويي با دكتر رضا صولت پژوهشگر موسسه ابرار معاصر و كارشناس مسائل تركيه پرداخته ايم:
واژگان كليدي: تركيه، عراق، پ.ك.ك، اردوغان، بازيگري جهاني، ايران، حزب عدالت و توسعه، اقتصاد
مركز بين المللي مطالعات صلح: اگر رخدادهاي چند ماه گذشته بخش هاي كردنشين تركيه و افزايش فعاليتهاي پ.ك.ك در اين بخش ها نگاهي داشته باشيم به نگاه شما علل دروني افزايش كنشگري پ.ك. ك چگونه قابل تحليل و بررسي است؟
مساله افزايش تنش در بين تركيه و پ ك ك را بايد با تقابل و تعامل سه نيروي مهم داخلي تركيه بين ملي گرا، اسلام گرا و غرب گرا تجزيه و تحليل كرد. دولت تركيه به دليل سنت آتاتورك محوري چون نتوانسته است دمكراسي را به وجود آورد و تشكيل دولت ملت در تركيه كند شده است به دنبال دمكراسي كردن تركيه است. يعني دولت تركيه تلاش ميكند تا به نحوي با مطرح كردن عضويت تركيه در اتحاديه اروپا مساله كردها را به عنوان مساله اي همسو با جهاني شدن قلمداد كند. همچنين دولت تركيه بر اين باور است تا تعادلي بين نيروهاي داخلي ايجاد كند و از دو تئوري به صفر رساندن مشكلات با همسايگان و ديگري يعني ايجاد كمر بدي امنيتي (در تقابل با تئوري قبلي بود) در محيط پيراموني تركيه بهره برد. اما اين دو تئوري همسو با هم نبودند. در اين حال اين دو تئوري در تضاد با هم قرار گرفتند و منجر به امنيتي شدن محيط داخلي تركيه شدند. اين امنيتي شدن محيط داخلي تركيه نيز منجر به امنيت شدن پ ك ك هم شد. گذشته از اين نيز من فكر ميكنم علت اصلي تنش كردي تركي را بايد در خيرش هاي اخير بهار عربي جستجو كرد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: با توجه به يك سال گذشته بخش هاي كردنشين تركيه و فعاليتهاي پ.ك.ك در اين بخش ها در نگاهي مقايسه اي آيا توان مانور و قدرت پ.ك.ك نسبت به گذشته نسبتي با رويكرد هاي اتحاديه اروپا دارد؟
من فكر ميكنم مانور و گسترش قدرت پ ك ك را بايد در درون اتحاديه اروپا هم جستجو كرد. دولت تركيه تلاش مي كند تا با فرامرزي نشان دادن مساله حقوق بشر در داخل تركيه اين مساله را مساله اي بين المللي نشان داده و در چارچوب اصلاحات سازمان ملل حل و فصل كند. در اين حال بخشي از كردها هم خود را بخشي از جامعه جهاني و اروپا تلقي ميكنند تا تركيه و به اينكه تركيه بتواند ايجاد كننده دمكراسي كثرت كرا و غير نظامي توام با ارزشهاي جهاني و حقوق بشر و آزادي هاي مذهبي بدون عضويت در اتحاديه اروپا باشد اعتقاد ندارند. بعد از 11 سپتامبر حزب عدالت و توسعه به اين نكته پي برد كه براي حل بحران هويت در كردها بايد برنامه هاي خود را در راستاي تجدد گرايي در نظر گيرد و اعلام كرد عضويت تركيه در اتحاديه اروپا به توسعه استانداردهاي دمكراسي و گسترش حقوق بشر و.. در تركيه كمك خواهد كرد. يعني چنين وضعيتي منجر به بهبود وضعيت اقتصادي تركيه ميشود و به تركيه چند فرهنگي اروپايي منجر ميشود.
مركز بين المللي مطالعات صلح: راهبردهاي نظامي و امروزين پ.ك.ك چه پيامدهايي بر نوع روابط تركيه با اتحاديه اروپا داشته است؟
اين راهبردها منجر به پيچيده تر شدن منازعات ميشود. در واقع تضعيف حزب عدالت و توسعه در تركيه باعث مي شود كه نظاميان در تركيه قدرت خود را افزايش دهند. اين در حالي است كه تركيه با استفاده از افزايش فشار اتحاديه اروپا تلاش مي كند نقش نظاميان را در داخل تركيه تضعيف كند. افزايش تنشهاي نظامي بين پ ك ك و تركيه هم منجر به افزايش قدرت نظاميان در تركيه خواهد شد و به تئوري ايجاد كمربند هاي ايمني نيز توجه بيشتري خواهد شد. اين امر مي تواند خطري براي ساختار سياسي رو به توسعه تركيه قلمداد گردد و همچنين منجر به اين امر گردد كه تركيه به سمت نوعي ميليتاريسم حركت كند كه از فضاي گفتماني حزب عدالت و توسعه (كه تلاش دارد در چارچوب اتحايه اروپا مساله را حل و فصل كند) خارج شود. همچنين افزايش تنش منجر به كاهش انرژي تركيه در رسيدن به تركيه اروپايي ميگردد و موقعيت تركيه را به عنوان نامزد اتحاديه اروپا از بين برده و منجر به آن مي گردد كه مساله دمكراسيزاسيون، حاكميت قانون و ..مختل شده و با بازگرداندن مساله امنيتي شدن تركيه و امنيت كردن مساله داخلي تركيه بويژه با توجه نگاه كماليست ها شود.
مركز بين المللي مطالعات صلح: افزايش فعاليتهاي سياسي و نظامي پ.ك.ك در تركيه چه تاثيري بر جايگاه حزب عدالت و توسعه و جناح بندي هاي سياسي در اين كشور داشته است ؟
چنانچه از گذشته نيز مطرح بوده است كه دو مساله امنيت ملي تركيه را تهديد مي كند نخست مساله كردها و دوم بنيادگرايان اسلامي است. در اين حال امنيتي تر شدن روابط تركيه با پ ك ك منجر به مطرح شدن بيشتر تهديدها نيز شده است. گذشته از اين نيز اگر به پايگاه راي گيري حزب عدالت و توسعه در تركيه بنگريم بايد گفت اكثريت آراي حزب عدالت و توسعه تركيه از طبقه متوسط است و كردها هم داري تمايلاتي در راي دادن به اين حزب بوده اند. در اين حال تضعيف كردها در داخل تركيه مطمئنا به ضرر حزب عدالت و توسعه خواهد شد. چرا كه بخشي قابل توجهي از آراي اين حزب را كردها تشكيل مي دهند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: در صورت افزايش فعاليتهاي سياسي و نظامي پ.ك.ك در تركيه اين امر چه تاثيري بر بخش گردشگري و اقتصاد تركيه خواهد داشت؟
در تركيه دو بنگاه اقتصادي بسيار بزرگ وجود دارد. در اين حال هدف حزب عدالت و توسعه تضعيف دولت گرايي و ايدئولوژي كماليسم است و اصلاحاتي كه اين حزب انجام داده منجر به تحولات در حقوق بشر و آزادي خواهي در تركيه شده است. اين حزب نسلي جوان و نوگرايي از اسلام گرايان احزاب پيشين است كه عضويت در اتحاديه اروپا را اهرم مناسبي براي مقابله با كماليست ها ميداند. عدالت و توسعه اميدوار است مانع از دخالت نظاميان در قدرت شوند. لذا هم بازار انرژي را افزايش داده اند و هم با افزايش امنيت انرژي و انضباط مالي تسريع خصوصي سازي و سرمايه گذاري در جنوب تركيه را نيز انجام داده اند. در اين حال افزايش فعاليت پ ك ك بر بخش گردشگري و اقتصاد اين كشور تاثير منفي مي گذارد و در حالي كه دولت اردوغان در بخش هاي كردنشين به سرمايه گذاري پرداخته است اقدامات نظامي پ ك ك منجر به تضعيف موقيعت ژئوپلتيك و ژئواكونوميكي بخش جنوب تركيه هم مي گردد. در حالي كه اهميت اين بخش به اندازه اي است كه به نظر من علت اصلي عدم حضور تركيه در جنگ عراق به خاطر مسائل مالي و اقتصادي در اين دوران بود.
مركز بين المللي مطالعات صلح: قبلا سردادستان دارای اختیارات ویژه دادگاه جمهوری ترکیه، هاکان فیدان رییس سرویس اطلاعاتي و دو تن از معاونان وی را به اتهام “گفتگو با نمایندگان پ.ک.ک در اسلو پایتخت نروژ را به دادگاه فراخواند و اردوغان هم از سرویس اطلاعاتی تحت امر خود دفاع کرد و این پیام را صادر کرد که مذاکره به منظور توقف خشونت ها نه تنها به ضرر ترکیه نیست بلکه ضامن منافع ترکیه در دراز مدت است. در اين حال به نگاه شما اكنون رويكرد مذاكره با پ ك ك تا چه حدي مورد توجه دولت است؟
در بدنه پ ك ك دو گروه ميانه رو و تندررو هست و در داخل تركيه هم دو رويكرد نسبت به پ ك ك وجود دارد، اما دولت تركيه اكنون تمايل به مذاكره با پ ك ك ندارد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: ادریس نعیم شاهین وزیر كشور تركیه اخيرا در گفتگو با روزنامه تودی ز زمان تركیه اظهار داشته است« ایران بدون هیچ محدودیتی مرزهای خود را به روی افراد مسلح ” پ.ك.ك ” برای فعالیت علیه تركیه باز می گذارد و این گروه تروریستی حملات خود را از ایران شدت بخشیده است و ایران اقدامات امنیتی به ویژه در مناطق مرزی برای توقف این فعالیت ها اتخاذ نمی كند» همچنين وي اضافه كرده است «پ.ك.ك ” و جناح سیاسی آن ” اتحادیه جامعه كردستان ” از ایران به عنوان پایگاه حمایتی خود استفاده می كنند و ایران برای آنها مقری برای نقل و انتقال، آموزش و جمع آوری اموال فراهم آورده است و به آنها سلاح و مهمات می دهد».در اين حال از اين ديدگاه آيا آنكارا نقش بازيگران خارجي و منطقه اي را در افزايش فغاليت پ ك ك موثر مي داند؟
منفكر ميكنم تركيه به دنبال تبديل شدن به قدرتي منطقه اي نيست. بلكه سياست هاي هاي اخير و غرب محور آنكارا نشان داده است كه اين كشور با استفاده از بحران ها و مطرح كردن بحران ها تلاش مي كند از خلاهايي كه در ذات بحران ها ايجاد ميشود با سوار شدن بر روي اين بحران ها به دنبال حداكثر سازي منافع خود باشند. يعني بين رئاليسم و آرمانگرايي حركت ميكند و تلاش ميكند بين رئاليسم و ليبراليسم تعادل برقرار كند تا منافع خود را به حداكثر رساند و در راستاي منافع ملي خود استفاده كند.
تركيه به دنبال مطرح شدن به عنوان قدرتي منطقه اي نيست بلكه به دنبال تبديل شدن به بازيگري جهاني است و ميداند كه هزينه و توانايي هاي تبديل شدن به قدرتي جهاني را ندارد و تلاش مي كند از بحران ها و شكاف هاي محيط پيراموني و امنيتي خود به عنوان برادر بزرگتر عمل كند. در همين راستا اتهام در مورد حمايت ايران از پ ك ك هم به خاطر مساله سوريه است. چرا كه با توجه به نوع همكاري ايران و سوريه و عراق دسترسي تركيه به منطقه سخت شده است. يعني عراق سوريه و ايران نقش يك دروازه بان را براي حضور تركيه در خاورميانه ايفا مي كنند. لذا تركيه با برجسته كردن پ ك ك و ارتباط با ايران در واقع فشار بر سوريه را افزايش ميدهد و راه خود را براي ورود دوباره به خاورميانه باز مي كند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: نشریه فارن پالیسی آمریکا در تحلیلی درباره آینده ترکیه سال 2013 سال را افزایش شدید درگیری های ارتش ترکیه و پ ک ک دانسته است. این همان چیزی است که دوران کالکان عضو شورای رهبری پ ک ک به زبان آورده است. آيا در آينده با افزايش فعاليتهاي نظامي پ.ك.ك در تركيه مواجه خواهيم بود؟
با توجه به روندي كه حزب عدالت و توسعه در پيش گرفته است و تحولاتي كه در قانون اساسي تركيه انجام شده، شورا امنيت ملي تركيه و كماليسم تضعيف شده و همچنين وضعيت كنوني كشور و آزادي هاي حداقلي مي توان آينده خوبي براي كردهاي تركيه پيش بيني كرد. در اين حال تحركات نظامي پ ك ك هم تا زماني افزايش خواهد يافت كه بحران سوريه كماكان وجود داشته باشد.
گفتگو از : فرزاد رمضاني بونش
