دکتر عباس لقمانی
کارشناس مسائل امریکا
مرکز بین الملی مطالعات صلح – IPSC
روابط امریکا با متحدان منطقه ای در یک سال گذشته
سیاست امریکا در هشت سال گذشته و یا حتی اواخر دوران بوش امریکا در معادلات سیاسی خود نقش مهمی را برای کشورهای کوچک منطقه قائل نبود. لذا بازیگران کلی منطقه از نظر دولت های غربی و یا امریکا و اروپا سه یا چهار کشور هستند؛ که می توان به مصر در شمال آفریقا، و ایران، عربستان سعودی و ترکیه در غرب آسیا اشاره کرد. در حقیقت تمام روابط امریکا با کشورهای کوچک تر این مناطق در چارچوب روابط امریکا با این چهار کشور بوده است.
در این بین سیاست دولت اوباما به طور کلی با دولت بوش تفاوت فاحشی داشت و اوباما با تکیه بر برخی مسائل نسبت به دولت بوش متفاوت عمل کرد. همچنین دولت اوباما سعی کرد نسبت به بوش تا آنجائی که می تواند از درگیری هایی نظامی دوری و نیروهای امریکایی را از منطقه خارج کند. این کار نقش امریکا را در خاورمیانه در بیست سال گذشته به حداقل رساند. در واقع مسائل و مشکلاتی که اوباما از دولت بوش به ارث برده بود، باعث لطمات سنگینی به سیاست خارجی دولت وی شده بود. اما این روند در مورد رئیس جمهور جدید امریکا آقای ترامپ به نوع دیگری خواهد بود. در این بین در یک سال گذشته با وجود اینکه دولت امریکا از توافق اتمی با ایران پشتیبانی کرد، عربستان و اسرائیل به شدت با این توافق مخالف بودند. یعنی یک هم پیمانی بین اسرائیل و عربستان (که از نظر بسیاری از مفسران اینکه دولت عربستان و اسرائیل در یک مورد خاص تا این حد با هم توافق داشته باشند بسیار عجیب بود) در توافق اتمی با ایران وجود داشت. در بعد دیگری رابطه امریکا با مصر در یک سال گذشته چندان رابطه ی قابل قبولی نبوده است، به خصوص اینکه دولت آقای اوباما هنوز در مورد مسائلی از جمله برکناری آقای مرسی و نقش انتقادی دولت مصر، مشکلاتی با قاهره داشت. در حوزه روابط واشنگتن با ترکیه هم وضع تقریبا به همین گونه است. در واقع دولت امریکا با مسائل بعد از کودتا در ترکیه سرجنگ داشت و بارها از ترکیه انتقاد کرده بود.
ترامپ و سیاست خاورمیانه ای
ترامپ در طول زندگی خویش سیاستمدار نبوده و حتی یک روز کار سیاسی انجام نداده است. وی در مصاحبه ها و برنامه های خود فقط به طور جزئی در مورد کشورهای منطقه اظهار نظر کرده است. با این حال هر چند آقای ترامپ قبلا مخالفت خود را با قرارداد برجام اعلام کرده است، اما معمولا حرفهایی پیش از انتخابات وی در عمل می تواند به گونه ای دیگر باشد. چنانچه در چند روز روز اخیر وی اعلام کرد که کلیات این قرارداد را قبول دارد ولی در جزئیات باید تغییراتی ایجاد شود. ترامپ همچنین در اظهار نظر اخیر خود در مورد سوریه گفته است که می توان تجسم کرد که دولت بشار اسد هم سرکار بماند؛ که این امر در حقیقت 180 درجه با سیاست های خارجی امریکا تفاوت دارد.
با این وجود نکته قابل ذکر این است که تا زمانی که مقامات سیاست خارجی و اقتصادی آقای ترامپ سر کار نیایند، نمی توان هیچ پیش بینی صد درصد و دقیقی در مورد روابط امریکا با کشورهای منطقه داشت؛ چرا که در تمام دوران تبلیغات انتخاباتی هجده ماه گذشته، اظهارنظرها در خصوص سیاست خارجی امریکا در تیم آقای ترامپ بسیار کلی بوده است. همچنین به نظر می آید آقای ترامپ هنوز شناخت دقیقی از منطقه ندارد و باید دید که چه کسانی در حوزه های مسئولیت حضور می یابند. گذشته از این، سیاست آینده ترامپ در منطقه به انتخاب وزیر دفاع و وزیر امور خارجه آقای ترامپ بستگی دارد. در این بین اگر شخصی از تندروها به عنوان وزیر امور خارجه انتخاب شود، مطمئنا سیاست تهاجمی تری را در خاورمیانه به پیش خواهد برد. به عنوان نمونه اگر شهردار سابق نیویورک وزیر اقتصاد گردد، ایشان بیشتر روی مسائل نفتی تکیه خواهد کرد و امریکا (که خود بزرگترین تولید کننده نفت خواهد بود) نقش عربستان را کم خواهد کرد. همچنین باید اشاره کرد حضور گینگریج در جایگاه یکی از چماقداران سیاست خارجی امریکا می تواند در نگاه به منطقه موثر باشد. در این بین اخبار حاکی از آن است که به نظر می رسد که در تیم آقای ترامپ، آقای مایک پنس (فرماندار جمهوری خواه ایالت ایندیانای آمریکا) به عنوان معاون ایشان در سیاست آینده دولت های نقش عمده ای را بازی کند.
رابطه امریکا و متحدان خاورمیانه ای
امریکا و نگاه به متحدان خاورمیانه
بزرگترین متحد سنتی امریکا در خاورمیانه دولت اسرائیل بوده است و این رویکرد را می توان جزو ثابت سیاست خارجی امریکا دانست. در این بین از میان دو کاندیدای انتخابات ریاست جمهوری امریکا، رابطه خانم هیلاری کلینتون با اسرائیل محکم تر بود و ایشان برنامه خیلی دقیقی در مورد روابط استراتژیک با اسرائیل داشتند. اما این مسئله در مورد آقای ترامپ صادق نیست. در این میان هرچند دولت امریکا همواره متحد اسرائیل بوده است، اما سیاست دولت ترامپ در مورد اسرائیل مسلما متفاوت خواهد بود. گذشته از این باید یادآوری کنیم که روی کار آمدن ترامپ ضربه بسیار سنگینی به بوجود آمدن کشور مستقل فلسطین خواهد زد، در واقع آقای ترامپ هرگز این موضوع را تایید نکرده است و در حقیقت با روی کار آمدن آقای ترامپ می توان مرگ مذاکرات دو دولت در فلسطین را دید. در این میان اسرائیل به شدت از تمایل آقای ترامپ (در جهت این که گفت و گوهای صلح با دولت فلسطین را کنار گذارد) استفاده خواهد کرد؛ و زیاده خواهان و دست راستی های اسرائیل از روی کار آمدن آقای ترامپ به شدت استقبال خواهند کرد. به عبارتی روابط امریکا و اسرائیل در زمان ترامپ دوستانه تر از حکومت اوباما خواهد بود.
آینده امریکا و مصر
بلافاصله بعد از انتخاب ترامپ به عنوان ریاست جمهوری امریکا دولت مصر به ایشان تبریک گفت . در این بین در مورد عربستان مسئله به گونه دیگری است. یعنی با وجود اینکه روابط امریکا و مصر دارای ابعاد پیچیده ای در یک سال گذشته بوده و مسائلی از جمله حقوق بشر، برکنار کردن اخوان المسلمین و.. بر روابط مصر و امریکا سایه افکنده بود، در دولت ترامپ این مسائل به مسائل حاشیه ای تبدیل خواهند شد، چرا که سیاستمداری در دولت امریکا روی کار آمده است که بیشتر به دنبال نقش امریکا در مسائل اقتصادی است و دولت مصر هم از موضوع به شدت استقبال کرده است. بنابراین به نظر نگارنده روابط امریکا و مصر بهتر از قبل و محکم تر می گردد. یعنی مسائلی که در دولت اوباما در مورد حقوق بشر ، زندانی کردن اخوان المسلمین و محاکمه آنها مطرح بود، به صورت مسائل درجه دوم درخواهد آمد و دولت امریکا سعی خواهد کرد با دولتی نظامی (که در مصر بر سر کار است) روابط خود را تحکیم ببخشد. به عبارتی می توان گفت که دولت ترامپ با حکومت های دولت طلب و تمامیت خواه منطقه همخوانی بیشتری خواهد داشت.
نگاه ترامپ به روابط با ترکیه
در سال های اخیر مسائل حقوق بشری در روابط امریکا با بعضی از کشورهای منطقه چون ترکیه مطرح شده است؛ اما به نظر می رسد که این مسائل در دولت آینده امریکا به موضوع اصلی مسائل تبدیل نگردد. در این دوره دولت امریکا بیشتر سعی خواهد کرد که سیاست عمل گرایانه تری در مورد این کشورها انجام دهد. در این میان آقای اردوغان از جمله اولین کسانی بود که به آقای ترامپ تبریک گفت. همچنین یکی از مشاوران نزدیک آقای اردوغان در مصاحبه ای اعلام کرد که از روی کار آمدن آقای ترامپ به شدت استقبال می کنیم. جدا از این موضوع خاص دیگری در مورد ترکیه نیز وجود دارد، چرا که ترکیه یکی از محورهای اصلی پیمان آتلانتیک شمالی است. در این بین آقای ترامپ هم این پیمان را زیر سوال برده است. لذا اگر این پیمان تا حدودی زیر سوال برود و نقش امریکا در این پیمان همانند قبل نباشد، مسلما امریکا مجبور خواهد بود روابط استراتژیک خود را با ترکیه توسعه دهد؛ چرا که ترکیه محور نظامی خیلی مهمی در خاورمیانه است. بنابراین به نظر نگارنده در دوران آقای ترامپ کمتر به مسائل حقوق بشری ترکیه توجه می شود و این امر در حقیقت به نفع دولت اردوغان خواهد بود.
امریکا و عربستان
با توجه به اطلاعات موجود دولت عربستان به شدت بر نامزدی خانم هیلاری کلینتون سرمایه گذاری کرده بود. چرا که بر این نظر بود که با به قدرت رسیدن خانم هیلاری کلینتون روابط امریکا با عربستان به شدت بهتر خواهد شد و امریکا در مورد مسائلی از جمله توافق هسته ای با ایران طرفدار عربستان خواهد بود. یعنی توافق اتمی را زیر سوال نبرده، بلکه بر روی نقش عربستان انگشت گذارده و حضور و نفوذ این کشور را در منطقه تقویت می کند. اما این موضوع ممکن است، در مورد آقای ترامپ عملی نباشد. بنابراین در این چارچوب به طور کلی نقش عربستان سعودی خیلی کمتر از قبل خواهد شد، در حالی که اگر خانم هیلاری کیلینتون بر سر کار می آمد، عربستان و اسرائیل رابطه شان با امریکا به مراتب بهتر می بود. در بعد دیگری مورد سیاست امریکا تا حدودی به نفع اسد و به نفع کسانی که با داعش در حال جنگ هستند تغییر خواهد یافت. چنانچه آقای ترامپ در مصاحبه های خود گفته بود که با تمام قوا سعی خواهد کرد که داعش را از میان ببرد. همچنین به دلیل مسائل داخلی عربستان و مسائل دیگری در منطقه به خصوص نقش اقتصادی نفت در منطقه، نگارنده بر این نظر است که نقش عربستان به دلیل تولید نفت بالای امریکا کم تر و کشورهایی نظیر ترکیه، مصر و ایران نقش بیشتری داشته باشند. به علاوه قانون جاستا هم ممکن است تاثیر منفی بیشتری بر روابط عربستان و امریکا گذارد، اما اما استراتژی دولت ترامپ در این حوزه مشخص نیست. بنابراین آنچه مسلم است دولت عربستان از روی کار آمدن رئیس جمهور جدید زیاد راضی به نظر نمی رسد.
نگاه اقتصادی ترامپ به متحدان منطقه
به نظر میرسد با روی کار آمدن ترامپ در امریکا، شاهد تغییرات چشمگیری در مورد مسائل اقتصادی خواهیم بود، چرا که آقای ترامپ در وهله نخست یک تاجر و بعد یک سیاستمدار است. لذا آقای ترامپ سعی خواهد کرد روابط امریکا را با تمام کشورهای دنیا در چارچوب و مسائل سود و زیان بررسی کند. در واقع بررسی مسائل در ترازوی سود و زیان خیلی از پیمان های موجود مثل پیمان های اقتصادی بین اروپا و امریکا، پیمان اقتصادی بین کانادا و مکزیک و روابط اقتصادی بین امریکا و چین را زیر سوال خواهد برد. در همین راستا آقای ترامپ بارها در صحبت های خود اعلام کرده که ما امریکایی ها سیاست اقتصادی اشتباهی داشته ایم و تمام نیروی سرمایه گذاری خود را به کشورهایی مثل مکزیک و چین منتقل کرده ایم و در نتیجه کارگران امریکایی بیکار شده اند. بنابراین ما باید آماده حتی نوعی جنگ اقتصادی بین امریکا و کشورهای اروپایی و یا حتی بعضی از کشورهای امریکای لاتین باشیم. در این حال به نظر نگارنده در نگاه اقتصادی ترامپ با متحدان منطقه غرب آسیا از یک سو باید گفت مسائل اقتصادی در روابط امریکا و ترکیه نقش دومی را بازی می کند. در این نگاه ترکیه برای امریکا قدرت خاصی نیست. در واقع وزنه ترکیه بیشتر از لحاظ نظامی و استراتژی و نقش این کشور در ناتو و منطقه مهم است. در بعد دیگر نقش اصلی دولت عربستان در منطقه به دلیل تولید نفت و نقش این کشور در اوپک بوده و این نقش هم در ماه های اخیر در حال کمرنگ شدن است. لذا دولت عربستان هم مجبور خواهد بود امتیازات بیشتری در این زمینه به امریکا بدهد تا در حقیقت نقشی را (که برای خود قائل است) ایفا کند.
چشم انداز:
خاورمیانه را نمی توان از سیاست خارجی کلی امریکا جدا کرد. سیاست خارجی امریکا در خاورمیانه بخشی از سیاست کلی این کشور است. لذا هر چند سیاست خارجی امریکا در دریای چین مسئله مهمی است و متحدان امریکایی (چون کره، ویتنام و فیلیپین و … ) نقش تازه ای از امریکا طلب می کنند و در همین راستا ترامپ هم بارها اعلام کرده است که امریکا باید حضور بیشتری در دریای چین و مبارزه با چین داشته باشد، اما این موضوع هم می تواند بر روابط با متحدان خاورمیانه تاثیر گذارد. در این میان باید دید که نگاه آقای ترامپ به چه طرفی خواهد بود آیا ایشان تصمیم دارد که نقش امریکا را در منطقه غرب آسیا پررنگ تر کند یا کم رنگ تر؟ در واقع اگر وی درصدد تحکیم نقش استراتژی و نظامی امریکا در منطقه باشد، مسلما سیاست های جدیدی خواهد داشت. با این وجود در صد روز نخست دولت آقای ترامپ، شاهد تحول چندانی در منطقه نخواهیم بود.
واژگان کلیدی: ترامپ ، امریکا ، متحدان خاورمیانه ای، امریکا و ترکیه، امریکا و مصر، عربستان
