حسن کریمی
دکتری جغرافیای سیاسی و عضو انجمن ژئوپلیتیک ایران
مرکز بین المللی مطالعات صلح –IPSC
واژگان کلیدی:
– مقدمه:
قَطَر با مساحت حدودا 11586 کیلومترمربع در جنوب غربی قاره آسیا، در شرق شبه‌جزیره عربستان، در خاورمیانه و در بخش جنوبی خلیج فارس واقع شده‌است. این کشور 2675000 نفر جمعیت دارد که بیش از نیمی از آنها اتباع خارجی هستند. قَطَر خود شبهجزیرهای کوچک‌تر واقع در شبه جزیره عربستان است که خلیج فارس آن را از غرب، شمال و شرق در بر گرفته‌است. پایتخت آن، دوحه است. قطر مرز مشترک زمینی با عربستان سعودی، و مرز دریایی با کشورهای بحرین و امارات متحده عربی دارد. قطر به صورت امارتی مطلقه و ارثی از اواسط قرن ۱۹ میلادی توسط خاندان آل ثانی فرمانروایی میشود. این کشور تا سال ۱۹۷۱میلادی تحت الحمایه انگلستان بود. قطر از اعضاء شورای همکاری خلیج فارس است و قبل از کشف نفت، عمدتا به خاطر شکار مروارید و تجارت دریایی شناخته می شد.
پس از استقلال به سبب درآمدهای سرشار نفتی و گازی، این کشور تبدیل به یکی از ثروتمندترین کشورهای منطقه گردید (The Guardian,Mars2016). قطر همچون دیگر کشورهای جهان دارای نقاط ضعف و قوت، فرصتها و تهدیدهایی است. در این پژوهش که روش تحقیق، توصیفی ـ تحلیلی بوده و برای جمعآوری اطلاعات نیز از منابع کتابخانهای و اینترنت استفاده شده است، سئوالی که مطرح میشود این است که چگونه قطر توانسته، تهدیدات وارده بر این کشور را به فرصت تبدیل کند؟ در پاسخ باید گفت که این کشور کوچک اما تاثیرگذار عربی با بهرهبرداری از نقاط قوت خود، ضمن پوشش دادن به ضعفها، به خوبی توانسته از تهدیداتی که علیه آن وجود دارد، فرصتسازی کند.
– یافته های پژوهش
هر کشوری که بر روی نقشه جغرافیای سیاسی جهان وجود دارد، دارای نقاط قوت و ضعفها، تهدیدات و فرصتهایی است. لذا دولتمردان هر کشور و یا به تعبیری دیگر رهبران استراتژیک هر کشور باید با اشراف کامل بر کشور خود، بتوانند ضمن شناسایی نقاط قوت و ضعف، از تهدیداتی که علیه این کشور وجود دارد، به جای تسلیم و تعظیم، فرصتسازی کنند. لذا برای موفقیت در این عرصه باید از مدل (SWOT) بهره گرفت. این مدل روشی است برای تحلیل قوتها، ضعفها، فرصتها و تهدیدها است. سوات ابزاری برای تحلیل محیط درونی و بیرونی است که یک تحلیل سیستمی به دست میدهد و برای چگونگی تصمیمگیری نیز پشتیبانی لازم را به عمل میآورد (صادقی، راهنما و خاکپور،181:1391).
مدل (SWOT) در مورد قطر
| نقاط قوت(So) | نقاط ضعف(Wo) | تهدیدات(ST) | فرصتها(WT) |
| 1- انرژی
2- ذخایر ارزی 3-ژئوپلیتیک رسانه
|
1- مساحت کم
2- جمعیت کم 3- عدم نیروی نظامی کافی
|
1- شبهجزیرهای بودن قطر
2- دشمنی عربستان و امارات با آن 3- مرکزیت اتحادیه علماء جهان اسلام |
1- دوستی با ایران
2- دوستی با کشورهای دارای گرایش اخوانی و کسب پشتیبانی آنها از جمله ترکیه 3- برگزاری جام جهانی فوتبال |
1– راهبرد اس او (SO)
این راهبرد مربوط به وضعیت داخلی کشور است و نقاط قوت آن را ارزیابی می‌کند. قطر از نظر ذخایر انرژی نفت و گاز در میان کشورهای منطقه دارای وضعیت مناسبی است. ذخایر اثبات شده نفت قطر، رتبه سیزدهم را در بین بزرگترین کشورهای دارای ذخایر نفت خام جهان در پایان سال ۲۰۱۲ میلادی را به خود اختصاص داد و این کشور همچنان یکی از تامین کننده های مهم نفت جهان است. برابر آمار منتشره از سوی مجله بین المللی نفت و گاز ( Oil and Gas Journal ) در اول ژانویه ۲۰۱۳، ذخایر اثبات شده نفت قطر بالغ بر ۲۵,۴ میلیارد بشکه اعلام شده است (مدرس و کرمی ناوه کش، 261:1393). در حالی که در طی یک دهه اخیر، سیاست انرژی دولت قطر بر روی تولید و صادرات گاز متمرکز شده است، اما این کشور، همچنان در حال اقداماتی برای افزایش عمر میادین نفتی خود از طریق روشهای افزایش بازیافت است. به گزارش روزنامه قطری گلف تایمز در سپتامبر ۲۰۱۳، بانک ملی قطر در گزارش «چشم انداز اقتصادی قطر» اعلام کرده است: به دنبال رشد سرمایه گذاریها و تکمیل برنامه های توسعهای، تولید نفت خام قطر تا سال ۲۰۱۷ میلادی به روزانه ۸۰۰ هزار بشکه می رسد. قطر پس از ایران و روسیه دارای بزرگترین ذخایر گاز طبیعی جهان است و این کشور همچنین رتبه بزرگترین صادر کنند گاز طبیعی مایع شده ( LNG ) در جهان را به خود اختصاص داده است. برابر آمار منتشره در مجله بین المللی نفت و گاز ( Oil & Gas Journal )، ذخایر اثبات شده گاز طبیعی قطر تا ژانویه سال ۲۰۱۳، حدود ۸۹۰ تریلیون فوت مکعب ( معادل ۲۵,۲ تریلیون متر مکعب ) اعلام شده است. قطر دارای ۱۳ درصد از کل ذخایر گاز طبیعی جهان است که در مجموع رتبه سوم در جهان، پس از روسیه و ایران را به خود اختصاص داده است(مدرس و کرمی ناوه کش، 260:1393).
این کشور عربی به خاطر ذخایر سرشار انرژی خود در سالیان اخیر توانسته بود بر میزان ذخایر ارزی خود بیفزاید. به گونه ای که در سال گذشته میلادی رئیس بانک مرکزی قطر در جواب به تحریم کشورهای عربی اعلام کرد که این کشور با داشتن 340 میلیارد دلار قادر به مقابله با تحریم کشورهای عربی است. مطالعات نشان میدهد که اگرچه به واسطه تحریم کشورهای عربی مقداری از ذخایر ارزی این کشور کاسته شده است اما واحد اطلاعات اکونومیست با اندازه گیری تاثیر محاصره اقتصادی این کشور توسط عربستان، مصر، بحرین و امارات نوشت، تزریق نقدینگی از طرف مقامات و سرمایه گذاری در زیرساخت های قطر و دسترسی به بازارهای مالی جهانی باعث تاثیرناپذیری بخش بانکی این کشور از تحریم ها خواهد شد. اصلاحات اقتصادی قطر به این کشور کمک کرده است تا فضای کسب و کار خود را مطلوب تر کند و به ویژه سیاست های دولت این کشور در قبال سرمایه گذاری خارجی و بنگاه های اقتصادی منجر به رقابت پذیرتر شدن اقتصاد و به شکست کشاندن تلاشهای منطقه‌ای برای منزوی کردن این کشور شده است. به گفته اکونومیست برنامه در حال اجرای سرمایه‌گذاری دولت منجر به تقویت زیرساخت‌های این کشور خواهد شد. صندوق بین‌المللی پول نیز پیش بینی کرده است رشد اقتصادی قطر در سال ۲۰۱۸ به ۲.۸ درصد برسد و در سالهای ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰ این روند شتاب بیشتری به خود بگیرد و اقتصاد قطر 3 درصد رشد کند. قطر میزبان دوره بعدی بازی های جام جهانی است و این رویداد به همراه بهره برداری از میدان گازی عظیم جدید این کشور در سالهای آینده همگی حاکی از تداوم روند مثبت اقتصاد این کشور دارند. با این حال صندوق بین المللی پول در گزارش جدید خود از چشم انداز اقتصادی قطر اعلام کرد احتمالا این کشور مجبور به اتخاذ سیاست های اقتصادی انقباضی تری خواهد شد.
از دیگر نقاط قوت این کشور که بازتاب فضایی گستردهای در جهان عرب،کشورهای اسلامی و بعضا در مقیاس جهان داشته است، قدرت رسانهای این کشور بخصوص شبکه الجزیره قطر است. این شبکه ماهوارهای که در سال 1995 میلادی توسط امیر وقت قطر بنیانگذاری شد میزان نفوذ و تاثیرگذاری آن به حدی است که خیل عظیمی از شهروندان جهان را به بیننده پروپا قرص خود تبدیل کرده است. میزان تاثیرگذاری این شبکه به حدی است که نه تنها تا به امروز رقیبی برای آن در ژئوپلیتیک رسانهای عربی پیدا نشده، بلکه از آن به عنوان یک غول رسانهای یاد میکنند که قادر به رقابت یا شبکه بیبیسی فارسی است. این شبکه در جریان بهار عربی با پوشش قرار دادن اخبار این تحولات موجب خشم عدهای از رهبران کشورهای عربی شد.
واژگان کلیدی: تحلیل, نقاط قوت, ضعف, فرصت, تهدید, کشور قطر,
