تحلیل عنصری و ارزیابی نقش کنش های بین المللی در سال 1400بر فرهنگ جامعه جهانی
دکتر علی قلی جوکار
پژوهشگر فرهنگی و اجتماعی و روابط سیاسی و بین الملل
مرکز بین المللی مطالعات صلح- IPSC
معمولا فرهنگ را عبارت از رفتارها،کردارها،هنجارها و آیین های جامعه کنشگران اجتماعی در یک جامعه با قلمروی جغرافیایی مشخص که در طول زمانی نسبتاً شکل گرفته و ادامه دارد تعریف می کنیم . حال اگر در یک سطح کلان ، جامعه جهانی را یک جامعه کلان و دولت های حاکم بر بخش های مختلف آن را نمایندگان آن جوامع تعریف نماییم،در این صورت است که مشخص می شود در یک بازه ی زمانی حتی نه چندان طولانی که از ویژگی های شکل گیری فرهنگ یک جامعه است، تا چه میزان عوامل موثر بر فرهنگ این جامعه ، ارزش ها و مولفه های فرهنگی آن را تحت تاثیر قرار می دهند.
برخی از عوامل تاثیرگذار اجتماعی یا ذی نفوذ ، گروه های مرجع، عوامل مختلفی از جمله قدرت های اقتصادی، سیاسی، موقعیت ها و نقش های اجتماعی، پویایی و تحرک اجتماعی( مانند مهاجرت کنشگران از موقعیتی به موقعیت دیگر)، اصرار و تکرار رفتارهای خاص به منظور تبدیل آن رفتارها به هنجار اجتماعی، همه ی آیين ها به مرور زمان بر اذهان کنشگران این جامعه تاثیر گذاشته، نهادینه شده ، و تبدیل به ارزش های فرهنگی آن جامعه می گردند . بر این اساس با توجه به گذر از سال 2021 میلادی و 1400 شمسی ایرانی به 2022 و 1401 ، در پی آنیم که به تحلیل و ارزیابی آثار کنش های موثر کنشگران جهانی بر فرهنگ جامعه این به عنوان یک جامعه کلان ،نشسته و با تحلیل عنصری آن،به تحلیل و ارزیابی تاثیرات فرهنگی این عوامل بر نظام جهانی بپردازیم .
بر این اساس اگر مهمترین عناصر و اتفاقات تاثیرگذار بر جامعه جهانی در سال گذشته را عبارت از؛ بروز جنگ های خشونت بار دینی و مذهبی همراه با مداخله موثر قدرت های خارجی و فرامنطقه ای ، ادامه شیوع ویروس کرونا( کووید 19) و پیامدهای فراگیر آن، استفاده قدرت های جهانی از ابزار نوین رسانه ای– ارتباطی نوین و فراگیر شدن فضای مجازی برای پیشبرد اهداف سیاسی ، اقتصادی و اجتماعی _ فرهنگی خود ، و اخیراً هم بروز جنگ تمام عیار روسیه علیه اوکراین برای حفظ و ادامه هژمونی امنیتی و قلمرو نفوذ خود در اروپای شرقی، بدانیم؛ تا کنون آثار و پیامدهای این عناصر ،چیزی جز تخریب روح انسانی، اخلاقی،فرهنگی و اجتماعی،و فشار زیاد بر اقشار آسیب پذیر انسانی در جوامع هدف این عناصر، و اقدام علیه صلح و امنیت جهانی و تخریب فرهنگ همزیستی مسالمت آمیز و اخلاقی میان کنشگران جهانی نداشته است . در ادامه به تحلیل و ارزیابی پیامدهای هر کدام از این عناصر اساسی چهارگانه بر فرهنگ جامعه جهانی می پردازیم.
1 – پیامد جنگ های درون دینی و مذهبی بر فرهنگ جامعه جهانی
بروز جنگ های خشونت بار و آمیخته با خونریزی بی گناهان و غیرنظامیان بخصوص در کشور های مسلمان و غیر مسلمان به خصوص در کشورهایی چون افغانستان ، سوریه ، یمن ، لبنان ،عراق،از نمونه های بارز این موضوع به شمار می روند که علاوه بر ترویج خشونت گرایی درون دینی و درون مذهبی، و تولید کینه های عمیق مذهبی و قومی (،اگر اندکی دقت شود) دلایل اصلی آن برنامه ریزی های قدرت های بیگانه خارج از جوامع هدف درگیری، با استفاده از شناخت ارزش های فرهنگی و مذهبی جوامع هدف ،و بی خردی و عدم انعطاف و تعقل قدرت های دینی و مذهبی یا نیروهای تاثیرگذار و ذی نفوذ درون منطقه ای و درون جامعه ای، صورت گرفته است .داعش ، القاعده، طالبان، جیش الاسلام و نام و نشان هایی مشابه با آن از خاور میانه گرفته تا شمال و مرکز آفریقا؛ نشانه های بدون چون و چرای آن به شمار می روند که مورد سوء استفاده قدرت های بیگانه و استعماری سرمایه داری برای اهداف پیدا و پنهان آنان با هزینه مردم بی گناه کشورهای هدف، به کار گرفته شده اند. نتیجه چنین جنگ های نیابتی چیزی جز کاهش اعتبار دین و مذهب در میان نسل جوان و مردم کشورهای متبوع ، و تخریب ارزش های فرهنگی، معنوی، اخلاقی و انسانی این جوامع، بی اعتمادی به رهبران مذهبی، و نظام دادن ناکارایی آن و سوق دادن میل نسل جوان به ارزش های فرهنگ غربی از طریق رسانه های ارتباطی نوین از جمله فضای مجازی، نبوده است .
2 – پیامدهای فرهنگی اجتماعی شیوع و گسترش ویروس کرونا
طی یکی دو سال گذشته با فراگیر شدن ویروس کرونا ، سلامتی ، آسایش و امنیت اقتصادی میلیون ها نفر از مردم جهان به خطر افتاده و بسیاری از آن ها جان خود را از دست دادند. بسیاری از مردم جهان در غم از دست دادن عزیزان خود به علت این ویروس ، فرو رفته و به سوگ آنها نشسته اند. ضمن این که هنوز بحث دخالت عامل انسانی در ساخت و ایجاد این ویروس کشنده و یا طبیعی دانستن آن، در اذهان ادامه دارد و میلیارد ها دلار هزینه بر اقتصاد دولت ها و مردم کشورهای مختلف تحمیل کرده است، اما شاید مهمترین چالش این ویروس، در حوزه فرهنگ و جامعه انسانی و تاثیر آن بر زندگی فرهنگی و اجتماعی مردم در جوامع مختلف به خصوص کشورهایی که هنوز پیوندهای فامیلی و خانوادگی در میان آنها از نظر روابط فرهنگی، مستحکم بوده و مقید به سبک و شیوه زندگی جمعی خاص و مقید به ارزش های فرهنگی خود هستند، بوده باشد.
در جوامعی مشابه جامعه ایران ، خانواده ها و مردم به هنگام نیاز ، و در غم و شادی های همدیگر مشارکت کرده و معمولا به حمایت از یکدیگر می پردازند . شیوع این ویروس باعث گردید که بسیاری از مردم هنگام بیماری عزیزان شان نتوانند به کمک آنها بشتابند و در صورت نزدیک شدن ، خود نیز مبتلا به این ویروس گردیده و از پیامدهای منفی آن ، در امان نباشند. لذا این بیماری باعث گردید فرهنگ شخصی گرایی در میان افراد، و اعضای خانواده ها، اقوام و فامیل و دیگر اعضای خانواده خود ،توسعه یافته، و با طولانی شدن این همه گیری فاجعه بار به مدت بیش از دوسال ، مردم عادت به استقلال فردی و تفرد از زندگی اجتماعی کرده، و این رفتارها نهادینه شده و بیم آن میرود که در صورت ادامه ، به فرهنگ عمومی در تبدیل گشته، و بسیاری از آداب و ارزش های فرهنگی و اجتماعی اصیل و انسانی اینگونه جوامع به مرور به فراموشی سپرده شده و باعث غلبه رویکرد شخصی تر شدن نگاه به زندگی بر جامعه ، گردد .
3 – پیامدهای فرهنگی توسعه و پیشرفت تکنولوژی و ابزارهای نوین ارتباطی رسانه ای ؛
جهان روز به روز شاهد پیشرفت فناوری و تکنولوژی رسانه ای و ارتباطی بوده است. این رشد و پیشرفت در حدی پیش رفته است که با بروز کوچکترین اتفاق در یک نقطه از جهان،کنشگران جامعه ی دیگر، در آن سو جهان در کمترین مدت، از آن آگاه می گردند. توسعه روزافزون ابزارهای نوین ارتباطات و رسانه ها، تقریباً تمام جامعه جهانی را در یک محیط و یک فضا؛ تحت عنوان فضای مجازی که دیگر مجازی هم نبوده و واقعی است، گرد آورده است و همچنان در حال پیش روندگی است. با توسعه فناوری متاورس و فضای چند بعدی مجازی، احتمال ابر سرعت توسعه آن نیز افزوده خواهد گشت. علاوه بر آن پیامدهای سیاسی-امنیتی، اقتصادی و اجتماعی آن، مهمترین چالش آن عبارت از تاثیرگذاری بر فرهنگ و ارزش های فرهنگی مردم در جوامع مختلف خواهد بود؛ چرا که با وجود پیشینه رفتارهای خشونت بار قدرتمندان فرامنطقه ای، ذی نفوذها، و حاکمان در جوامع سنتی و مذهبی _دینی ، و فرار جوانان از رویکردهای افراطی مذهبی (مصادیقی چون افغانستان، سوریه، عراق، پاکستان، یمن ،و…)، هدایت کنندگان این فناوری ها در آینده خواهند توانست هدایت فرهنگی قشر عظیمی از مردم و جوانان جهان را بدست گرفته، از لحاظ فرهنگی آنچنان که می خواهند مدیریت نمایند و کشورهای هدف این فناوری ها نیز کاری جز مسدود کردن نرم افزاری پس از نرم افزار دراین فضای وسیع مجازی، و رشد قارچ گونه نرم افزارهای جدید، نخواهند توانست انجام بدهند .چرا که شتاب پیشرفت تکنولوژی های ارتباطی رسانه ای چنان خواهد بود که در صورت عدم مشارکت و بهره بری از این جامعه واقعی و استفاده از ظرفیت های آن و آماده کردن کاربران جامعه خود،چاره ای جز بستن راه های ارتباطی رسانه ای نوین و فضای مجازی و کشیدن دیوار دیجیتالی بر روی جامعه خود(چون کره شمالی)، و عقب نگه داشتن جامعه و کشور خود از بسیاری از پیشرفت های برق آسای جهانی در کلیه حوزه ها،نخواهیم داشت .
4 – جنگ حفظ هژمونی– امنیتی روسیه علیه اوکراین به نمایندگی از غرب
از مدت ها پیش و تقریباً بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر سوسیالیستی شوروی، و انحلال پیمان نظامی و امنیتی ورشو، جنگ حفظ قلمرو نفوذ و توسعه هژمونی میان غرب و ناتو به رهبری ایالات متحده آمریکا در قالب های گوناگون از یک طرف و روسیه در حوزه کشورهای تازه استقلال یافته از اتحاد جماهیر شوروی، به صورت خفا و آشکار ادامه داشته است تا این که طی هفته های اخیر ، روسیه در ردای میراث داری اتحاد جماهیر شوروی در جهان دو قطبی سابق، به علت در خطر قرار گرفتن امنیت خود در اثر توسعه ناتو به سمت شرق و همجواری با مرزهای غربی آن و گرایش کیف برای پیوستن به ناتو، به اوکراین حمله ، و تا کنون (به مدت سه هفته) این جنگ ادامه داشته است .
پیش بینی می شود نتیجه این جنگ ( که تاکنون مطابق برنامه و میل روسیه پیش نرفته و مقاومت ارتش اوکراین را در پی داشته است،) چه روسیه پیروز آن باشد و بتواند اوکراین را به تسلیم وادارد و یا با قدرت نظامی خود آن را به اشغال درآورد ؛ برای طرفین ( روسیه و اوکراین) و برای نظام حاکم بر روابط بین الملل ، بسیار سنگین ، طولانی مدت ، آسیب زا و دارای پیامدهای منفی زیادی در حوزه های مختلف،خواهد بود .از طرفی دیگر نتیجه مهم تر این جنگ می تواند رواج و توسعه ناامنی و خشونت در شرق اروپا و کشور اوکراین، بی اعتمادی کنشگران جهانی به نظم حاکم بر روابط بین الملل و قوانین حاکم بر آن در جهت حمایت از آنها در برابر قدرت های بزرگ، باز تعریف روابط حاکم بر نظم جهانی ،افزایش سیل مهاجرت میلیون ها انسان از زادگاه خود و جلای وطن به نقطه و جامعه ای دیگر برای زندگی امن در آینده ،آسیب ها و چالش های میان فرهنگی میان مهاجرین و جامعه میزبان و بروز آسیب های اجتماعی و فرهنگی پیش بینی نشده ،و در نتیجه وقوع تغییر و تحول فرهنگی مهاجرین و جامعه میزبان ، باشد .
نتیجه کلی کنش های جهان در یک سالی که گذشت
حال سوال این است که آثار و پیامدهای کلی حاصل از مجموع این اتفاقات و کنشگری تاثیرگذار طی سال گذشته و سال های اخیر بر تحولات فرهنگ جهانی حاکم چه خواهد بود؟ در پاسخ شاید بتوان گفت مجموع کنش ها و اتفاقاتی که طی سال گذشته و سال های قبل به وقوع پیوست، ارزش های فرهنگی حاکم بر نظام کنش جهانی را دچار برخی از تغییر و تحولات، و آسیب های فراوانی خواهد کرد که از مهمترین این پیامدها را می توان عبارت از موارد زیر برشمرد ؛
1 – بی اعتمادی اکثر مردم و کنشگران جهانی نسبت به قدرت های کنشگر ذی نفوذ در سطح جهانی،
2 – بی اعتمادی اکثریت کنشگران جهانی به اعتبار نظام و قوانین حاکم بر نظم جهانی در روابط بین الملل و باز تعریف منافع ملی خود در کنشگری خود در نظم جهانی احتمالی و جدید ،
3 – لزوم بازتعریف روابط حاکم بر رفتار، کنشگری و نظم جهانی،
4 – کاهش ارزش های فرهنگی جامعه کنشگران در روابط بین الملل در نظم احتمالی جدید جهانی ،
5 – کاهش اعتبار و استقبال از ارزش های افراطی دینی- مذهبی، معنوی و اخلاقی در بازی میان کنشگران جهانی در آینده ،
6 – احتمال بیشتر حاکمیت عقلانیت بر کنش های کنشگران در حفظ خانه مشترک انسان یعنی کره زمین .
امید است در آینده ای نزدیک بر جهان کنشگران رویکردهای صلح آمیز همراه با عقل گرایی، و گرایش به ارزش های فرهنگی، اجتماعی، انسانی و اخلاقی مسالمت آمیز حاکم گردیده و شاهد جهانی عقلانی _ انسانی و متمدنانه تر نسبت به جهان سودگرایانه و منفعت گرایانه موجود باشیم .
به امید آن روز .
واژگان كليدي: تحلیل, عنصری,ارزیابی, نقش ,کنش , بین المللی ,سال 1400, فرهنگ جامعه جهانی , دکتر علی قلی جوکار
