مرکز بین المللی مطالعات صلح-IPSC
در دوران شوروی سابق و از سال 1967 به بعد ناوگروه دریایی شوروی متشکل از 30 تا 50 ناو و کشتی در مصر حضور داشت. اما در 1972، یک سال قبل از جنگ اکتبر 73، انورسادات در چارچوب استراتژی نزدیک شدن به غرب، 17 هزار مستشار روسی را ظرف یک هفته از مصر اخراج کرد.قبل از آن در 15 ماه مه 1971، وی چهره های نیرومند طرفدار شوروی و در راس آنها، علی صبری، نایب رئیس جمهوری و شعراوی جمعه، وزیر کشور را بازداشت کرده بود. در ادامه حضور روسیه در منطقه خاورمیانه پس از فروپاشی شوروی در اوایل دهه 1990 میلادی کمرنگ شد. در این حال در چند ماه گذشته اخبار و گزارش های متعددی از افزایش روابط روسیه و مصر به گوش رسیده و اخيرا نيز دو وزير دفاع و خارجه روسيه از قاهره ديدن كردند. در همین راستا برای بررسی بیشتر چگونگی حضور، علل افزایش توجه و همچنین آينده حضور روسیه در مصر گفتگویی با سيد هادي سيد افقهي کارشناس مسائل مصر داشته ایم:
واژگان کلیدی: روسیه و حضور نظامی در مصر، بسترها آغاز روابط مصر با روسیه، چالش هاي آغاز روابط مصر با روسیه ، حضور نظامی روسيه در مصر، آينده توازن روسیه در مصر با امريكا، افزايش حضور نظامی روسيه در مصر روسیه
مرکز بین المللی مطالعات صلح: گذشته روابط مصر و روسيه چگونه است؟
با نگاهي گذرا به روابط مصر و روسيه از آغاز روي كار آمدن افسران آزاد، انقلاب عبدالناصر و سرنگوني نظام سلطنتي مصر به اين امر پي خواهيم برد كه طبيعي بود كه ناصر با وجود گرايشهايي ناسيوناليستي و تا حدودي سوسياليستي يا سوياليست بومي شده روابط خوبي با بلوك شرق و شوروي آن دوران نسبت به بلوك غرب داشته باشد. اما متاسفانه در جنگ 1967 روسها اگر چه در مواضع بين المللي خود حمايت هايي سياسي و معنوي از مصر انجام دادند، اما حمايت هاي سياسي كه امريكا از رژيم صهيونيستي كرد شوروي از مصر انجام نداد و روسها آنگونه كه بايد و شايد از ناصر حمايت نكردند. به مرور زمان بعد از مرگ ناصر گر چه در سال 1973 جنگ اعراب به رهبري مصر و سوريه با رژيم صهيونيستي در گرفت اما باز روس ها حمايتهاي لجستيكي و نظامي لازمي را انجام ندادند. لذا بعد از پايان جنگ قطب نماي رويكرد مصر كم كم به سمت غرب و امريكا سوق يافت و با تشويق هاي امريكا خروجي آن مذاكره با اسرائيل و قرارداد ننگين كمپ ديويد بود. پس از آن سادات توسط شهيد خالد اسلامبولي اعدام انقلابي شد. بنابراين نقط عطف ديگر روابط مصر و روسيه بعد از مرگ ناصر در دوران سادات شكل گرفت. از دوران 1973 و وقتي سادت از پا درآمد حسني مبارك كاملا به سمت امريكا و غرب رفت و ملتزم به كمپ ديويد و ادامه روابط با رژيم صهونيست گرديد. در دوران اخير هم بعد از تحولات اخير 25 ژانويه 2011 و در دوران اخوان آنها در پشت پرده و يا بدون حفظ ظاهر با امريكايي ها تفاهم كاملي داشتتند و هيچ مشكلي هم با رژيم صهيونيستي نداشتند. يعني همچون تعهدات حسني مبارك نسبت به كمپ ديويد و حفظ رابطه گرم و صميمي با امريكا و غرب اخوان هم اين رابطه را حفظ كردند و شعار مرگ بر امريكا را فراموش و دل به امريكا دادند و نسبت به قضيه فلسطين بي مهري ورزديدند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: در شرايط كنوني دولت كنوني مصر تا چه ميزاني به گسترش روابط با روسيه توجه دارد؟
اينكه سرنگوني مرسي كودتا يا حركت دمكراتيك و انقلاب بود دو ديدگاه وجود دارد. از يك سو ديدگاهي وجود دارد كه دمكراسي مردم با حضور سي ميليوني بر دمكراسي صندوق مرسي پيروز شد و اخوان سرنگون شد و ديدگاه ديگري وجود دارد كه ارتش دخالت و مرسي را سرنگون كرد. در اين بين در ماه هاي گذشته بعد از 30 ژوئن و برآمدن حكومت موقت عدلي منصور و عبدالفتاح سيسي فرمانده كل قواي مصر اين حركت هر چند متهم به كودتايي امريكايي و اسرائيلي شد، اما به مرور زمان مشخص شد كه حكومت موقت كنوني از امريكا فاصله گرفته و به روسيه فدرال نزديك شد. اين امر در موضع گيري ها، تعامل هاي و در فعاليت هاي ديپلماسي عملي آنها وجود داشت.
هم اكنون مصري ها نگاه خاصي به روسيه دارند و تعامل ها بسيار جدي تر شده است. حمايت هايي كه روسها از حكومت فعلي عدلي منصور و سيسي و حكومت موقت داشته و اعلام همكاري و هر گونه كمك متغيرهايي نيست كه به سادگي از كنار آن گذشت. بنابراين ممكن است حكومت فعلي عدلي منصور و سيسي را نقد كنيم، اما حداقل آنها خواهان برقراري نوعي تعامل و تعادل با كشورهاي بزرگ دنيا هستند و اين نظر براي هر امريكايي ها، اتحاديه اروپا دردناك و نگران كننده است. در اين حال موضع رژيم صهيونيستي هم در هاله اي از ابهام هست. در واقع دولت جديد مصر هر چند گفته است به كمپ ديويد متعهد و روابط با اسرائيل را حفظ ميكند، اما نشانه هايي چون رويكرد جديد و سفر آقاي لاوروف و وزير دفاع روسيه، استقبال گرم مصري ها و همزمان با آن نيز حضور ناوچه اي روسي در سواحل اسكندريه نمايانگر حركتي عادي و يا فعال سازي ديپلماسي عادي نيست . چرا كه اين امر نشانه هايي از تغيير رويكرد جدي در حاكميت مصر را نشان ميدهد كه خبر از تعادل در بين كشورهاي بزرگ و حركت اندك اندك مصر به دوران قبلي خود و فعل و انفعال هاي منطقه اي و بين العربي و بين المللي است.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: بسترها و عوامل مناسب در جهت افزايش روابط مصر و روسيه در چيست؟
مهمترين متغير براي حكومت كنوني مصر نيروهاي مسلح است نظاميان در قدرت كنوني مصر بر اين نظرند كه اين موضوع بسيار حساس است . نخستين اقدامي كه عكس العمل ضد اخوان مصري ها توسط امريكا قطع كمك هاي بلاعوض يك و نيم ميلياردلاري و ساليانه ايالات متحده امريكا به ارتش مصر است. ارتش مصر اكنون دچار مشكلات است و براي بازسازي و تامين قطعات هواپيماهاي اف چهارده، اف 5 و اف 4 اين كشور نياز به قطعات دارد. مصر هم توليد كننده اين قطعات نيست. لذا مصر به دنبال تامين اين قطعات براي خود است. در اين حال مهمترين موضوعي كه در روابط مصر و روسيه مطرح است موضوع نظامي است. گذشته از اين ماشين نظامي مصر قبلا رويكردي روسي داشت و هنوز بخشي از ساز و برگ نظامي مصر روسي است، لذا مصر هم مي خواهد بخش روسي ارتش خود را بازسازي كند و هم اينكه هواپيماهاي روسي چون سوخو خريداري كند و اندك اندك جايگزين اف 4 ،اف 5 و اف 14 كند. بنابراين ورود وزير دفاع روسيه به مصر معني دار است و در همين راستا نيز نبيل فهمي هم اشاره كرد كه در پي خريد 2 ميليارد دلاري تسليحاتي است. در واقع مصر اكنون در حال اضطرار است و هر آن ممكن است مورد حمله رژم صهيونيستي قرار گيرد و يا با حمله تروريست هاي داخلي، وهابي ها و سلفي هايي داخلي روبرو باشد. لذا مساله تامين نياز نظامي در درجه نخست براي مصر اهميت دارد. در درجه دوم دوم نيز موضوع سرمايه گذاري روسيه در مصر مورد توجه است و حتي گسترش فعاليت هاي اقتصادي، تجاري و فرهنگي در مصر هم مورد نظر است. حتي قبل از سفر لاوروف به قاهره در سه هفته پيش هيئتي بسيار بزرگ شامل دانشگاهيان، هنرمندان، نويسندگان، ناشران مصري و.. از مسكو ديدار داشتند. اين امر بيانگر توجه مصر به احيا روابط با روسيه است. يعني جدا از مساله نظامي و مبادلات بازرگاني احتمال جلب توريسم هم مد نظر است. چرا كه روسها توجهي جدي به پتانسيلهاي مصر دارند. در واقع در مقايسه با كشورهاي ديگري كه براي حضور در مصر مسابقه انجام ميدهند اين سه فاكتور مي تواند براي مصري ها قابل تامل باشد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: موانع و چالشهاي افزايش روابط همه جانبه مصر و روسيه چيست؟
يكي از مهمترين برگ هاي برنده در دست امريكا موضوع سلاح است و يكي از مهمترين مواضع و چالش هاي فراروي گسترش روابط روسيه با مصري ها موضع پول و نقدينگي است. اكنون وضع نقدينگي مصر و وضع خزانه مصر به شدت بحراني شده است. در اين حال كشورهايي چون عربستان سعودي و حتي قطر پيشنهادهايي مالي به مصر داده اند. مصري ها اكنون نسبت به موضع قطر و رويكرد الجزيره نگران هستند. در اين حال اهرم سلاح و فناروي نظامي و فشار بين المللي كه مصري ها در حالي است كه مصر طاقت تحمل فشار را ندارد كه نوعي چالش است. همچنين دلارهاي نفتي وسوسه انگيز عربستان، كويت، امارات و بحرين هم ميتواند وسوسه انگيز باشد. چنانچه بندر بن سلطان در ملاقات با پوتين تلاش كرد جلو حمايت روسيه از سوريه را با پول هنگفتي( شنيده ها تا 230 ميليارد دلار را هم اشاره كرده است)بگيرد اكنون هم ممكن است همين پول نه به اين حجم به مصري ها داده شود. در اين بين با وضع اقتصاد نابسامان مصر ، تحريك امريكا و رژيم صهيونيستي، عربستان سعودي و كشورهاي خليح فارسي ممكن است مصر تطميع گردد و به سوي روسيه نرود.
گفتگو از: فرزاد رمضانی بونش
