حسن هانی زاده
کارشناس خاورمیانه
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
بسترها و عوامل افزایش اختلاف قاهره و ریاض
مصر به عنوان یکی از بزرگترین کشورهای عرب منطقه، نقش تاثیرگذاری در جهت دهی به سیاست اتحادیه عرب و بیست و یک کشور عربی در طول ده ها سال گذشته به عهده داشته است. به همین دلیل، طی سال های اخیر با تحولاتی در مصر نقش مصر در جهان عرب کاهش پیدا کرد و عربستان سعودی تلاش کرد تا سیاست های خود را بر مصر دیکته کند. از این رو در طول سال های اخیر عربستان تلاش کرد تا با دادن کمک های مالی و اقتصادی به مصر به نوعی این کشور را تحت تاثیر خود قرار دهد.
موضع گیری عربستان در مورد مسائل داخلی جهان عرب، موجب شد که مصر احساس کند که عربستان تلاش می کند تا فراتر از نقش و توان جغرافیایی و سیاسی خود در جهان عرب، ایفای نقش کند. همچنین اخیرا به دلیل برخی مسائل مربوط به سوریه و عراق اختلاف نظرهایی بین مصر و عربستان عربستان تلاش کرد تا نظر خود را بر مصر تحمیل کند. اما مصر به عنوان یک کشور بزرگ عربی زیر بار عربستان نرفته و این اختلافات شروع شد. اساسا عربستان (یکی از کشورهای حامی اقتصادی مصر است و کمک های اقتصادی زیادی به مصر داشت،) اما از آن جایی که مصر نمی خواهد همواره زیر چتر سیاسی عربستان باشد، لذا با سیاست های عربستان فاصله گرفته و دولت بشار اسد را مورد تایید قرار داده است. این موضوع با سیاست های عربستان، کاملا در تناقض است و اختلاف از این جا شروع شد. چنانچه در حال حاضر عربستان سعودی سعی می کند که ترکیه را وارد جریان همکاری های خلیج فارس کند تا از ظرفیت ترکیه برای انزوای مصر و ایران استفاده کند. نشست اخیر وزیر خارجه ترکیه با وزرای خارجه کشورهای عضو همکاری شورای خلیج فارس در ریاض، در چارچوب تلاش عربستان برای یارگیری جدید است. بروز اختلاف میان ترکیه با عراق و عربستان با مصر موجب شده است، موجب شده است که ترکیه و عربستان برای مقابله با نفوذ مصر و ایران صف آرایی کنند و در کنار هم قرار گیرند. لذا در حال حاضر وضعیت یارگیری و صف آرایی در منطقه به شدت پر رنگ شده است.
بسترهای سیاسی، اقتصادی، امنیتی و … در نوع اختلاف ریاض و قاهره
مصر از تاثیرگذارترین کشورها به لحاظ سیاسی در جهان عرب است. وجود اتحادیه عرب در قاهره نقش پر اهمیتی به مصر داده است. از طرف دیگر عربستان در طول یک سال گذشته آقای احمد ابوالغیط، وزیر خارجه رژیم حسنی مبارک را به عنوان دبیر کل اتحادیه عرب بر مصر تحمیل کرد، در حالی که دولت السیسی مخالف دبیر کلی احمد ابوالغیط بود. عربستان سعودی با پرداخت رشوه به برخی کشورهای عرب عضو اتحادیه عرب، ابوالغیط را تحمیل کرد. این مسئله نارضایتی دولت عبدالفتاح السیسی را برانگیخت. اختلاف نظرها در این خصوص شروع شد و عربستان هم به دلیل اختلاف نظرهای مصر با عربستان پیرامون مسئله سوریه کمک های مالی خود را قطع کرد. بنابراین مصر از یک سو به کمک مالی عربستان چشم دوخته است و از سوی دیگر عربستان سعی می کند برای پیشبرد اهداف خود به نوعی سیاست های خود را بر مصر تحمیل کند. این مسائل موجب بروز شکاف در میان مصر و عربستان شده است. ظرفیت مصر در حوزه سیاسی بسیار بالاست، اما ظرفیت اقتصادی و مالی عربستان در مقابل با مصر بسیار بالاتر است.
اختلافات بین عربستان و مصر بیشتر به دلیل تلاش عربستان برای ایفای نقش بالا در جهان عرب است. در واقع مصر هیچ گاه به عربستان اجازه نمی دهد که در جهان عرب به عنوان کشور تاثیرگذار، سیاست های خود را دیکته کند. اما از سوی دیگر، مصر به دلیل جمعیت نود میلیونی همواره به کمک قطر ، امارات و عربستان چشم دوخته است. از آن جا که عربستان در حوزه همکاری خلیج فارس دست بالا دارد، لذا همواره تلاش می کند که مصر را از لحاظ مالی و اقتصادی تحت فشار قرار دهد. هر گاه سیاست های مصر با رژیم عربستان همخوانی داشته است، کمک های عربستان به مصر سرازیر می شود و هر گاه اختلاف سیاسی میان ریاض و قاهره به وجود آمده، طبیعتا عربستان کمک مالی خود را به مصر رد کرده است. اخیرا نیز عربستان سعودی کمک نفتی خود را به مصر متوقف کرده است، این مسئله موجب شده است مصر سیاست هایی کاملا غیر همسو با عربستان در حوزه های مختلف منطقه ای و جهانی اتخاذ کند.
پیامدهای افزایش تنش و اختلاف میان مصر و عربستان در سطح داخلی و منطقه ای
در سطح داخلی و منطقه ای، مصر تحت فشار اقتصادی به دلیل قطع کمک های مالی عربستان قرار خواهد گرفت و به دنبال جایگزین است. دو قطبی شدن جهان عرب به تضعیف عربستان منجر خواهد شد. به همین دلیل کشورهایی که با عربستان مشکلاتی دارند،( از جمله مصر و الجزایر) سعی می کنند به ایران نزدیک شوند. در مقابل برخی کشورهایی که به کمک عربستان چشم دوخته اند، مانند اردن، سودان، موریتانی، جیبوتی و جزایر کومور، سعی می کنند به عربستان نزدیک شوند، زیرا کشورهای فقیر عرب همواره چشم به کمک مالی عربستان دوخته اند. بنابراین اختلاف نظر عربستان و مصر ممکن است به دو قطبی شدن جهان عرب منجر شود و اتحادیه عرب دستخوش تجزیه و منحل شود اگر اختلافات میان مصر و عربستان تشدید شود، امکان انحلال اتحادیه عرب یا دو بخشی شدن آن وجود دارد. بنابراین هر چه اختلافات مصر و عربستان تشدید شود به نفع مقاومت خواهد بود. همچنین اگر ایران بتواند به مصر نزدیک شود، جهان عرب به دو قطبی شدن حرکت بیشتری می کند.
آینده روابط مصر و عربستان
اختلاف نظرهای مصر و عربستان طبیعی است. در طول سال های گذشته گاهی بین دو کشور اختلاف نظرهای سیاسی به وجود آمده است، اما این اختلاف نظرهای سیاسی هیچ گاه به قطع کامل رابطه منجر نخواهد شد. عربستان به نقش سیاسی مصر و مصر نیز به کمک مالی و اقتصادی عربستان نیاز دارد. این دو کشور در حوزه های داخل جهان عرب کاملا رقیب هستند. اما دو رقیب کاملا در یک حوزه قرار دارند و سعی می کنند که به نوعی اختلاف خود را در سطح بالایی بروز ندهند. در حال حاضر مصر سعی می کند که از نفوذ ایران و روسیه برای تقابل با ترکیه و عربستان استفاده کند. از طرفی عربستان نیز سعی می کند که از نفوذ ترکیه برای تقابل با ایران و روسیه و عراق استفاده کند. در نتیجه این اختلاف نظرها بیشتر تاکتیکی است تا استراتژیک، بنابراین ممکن است بعد از مدتی دو کشور به این نتیجه برسند که اختلافات خود را کنار بگذارند و بار دیگر این اختلافات برچیده شود و روابط به سطح بالایی ارتقا پیدا کند. اما در حال حاضر اختلاف نظر مصر و عربستان به اوج خود رسیده است و مصر به ایران ، عراق و روسیه نزدیک می شود. یعنی ممکن است این روابط به سطح پایین تری برسد. اما هیچ گاه روابط مصر و عربستان به حالت تنش نخواهد رسید و دو کشور سعی می کنند تعادل برقرار کنند و روابط خود را تعدیل کنند. همچنین عربستان معمولا همواره در مقابل مصر کوتاه آمده است و سعی کرده است که به نوعی مصر را برای استفاده در جهان عرب داشته باشد و حفظ کند.
واژگان کلیدی: افزایش اختلافات قاهره و ریاض، اختلافات عربستان و مصر، مصر، عربستان
