مریم درّی
کارشناس روابط بین الملل
مرکز بین المللی مطالعات صلح –IPSC
در پی ماه ها اعتراضات مردمی که در دسامبر 2019 آغاز شدند، عمرالبشیر رئیس جمهور سودان در 11 آوریل تحت بازداشت خانگی قرار گرفت تا ارتش این کشور خود را برای یک دولت انتقالی آماده کند. بسیاری معتقدند قیام سودان به عنوان “اعتراض نان” علیه افزایش تورم شکل گرفت. اما در حقیقت مردم سودان تنها به دنبالاصلاحات اقتصادی یا قیمت نان نبودند. آن ها خواستار آزادی، صلح، عدالت و سقوط رژیم شده اند.
نسل جوانی که در این اعتراضات پیشرو هستند، در طول دوران 30 ساله ی حکومت البشیر متولد و بزرگ شدند. اکثر معترضین، جوانانی هستند که به طور مستقیم تحت تاثیر سیاست های اسلامگرایانه و عرب گرایانه ی رژیم قرار گرفتند. به ویژه این نوع سیاست ها به شدت علیه آزادی ها و حقوق زنان بود، به همین علت زنان جوان سودانی نقش محوری در این اعتراضات داشتند. همچنین این سیاست ها باعث چندین سال درگیری و ناامنی در دارفور، کردفان جنوبی و نیل آبی سودان شده بود.
نظام حاکمیت سودان از قبل به دلیل سال ها استبداد، بی کفایتی، فساد و درگیری های خشونت آمیز رو به زوال گذاشته بود. در واقع دوره ی طولانی حکومت البشیر به دلیل حمایت ارتش و حزب کنگره ملی سودان از وی و پذیرفتن اسلام سیاسی،دوام آورده بود.سرویس های اطلاعاتی کشور نیز از وی حمایت می کردند. زیرا تحت کنترل قوم البشیر به نام “جعلیون” قرار داشتند. به نظر می رسد با توجه به چگونگی کنترل سودان در طول تاریخ، بعید است که اولویت های دموکراتیک بسیاری از معترضان جوان به ثمر برسد. انتظارات آن ها برای ایجاد دموکراسی، همراه با انتخابات آزاد و عادلانه و آزادی های مطابق با قانون اساسی، محقق نخواهند شد مگراینکه رهبر بعدی سودان اصلاح طلب باشد.
در حالی که البشیر برای حفظ قدرتش تلاش می کرد، اعتراضات در 35 شهر در سراسر سودان ادامه داشت. مردم به دنبال اولین تظاهرات در شهر عطبره، بخش شمالی استان نیل، در بیشتر شهرها به خیابان ریختند. این اعتراضات توسط تصمیم دولت برای افزایش یارانه ها بر روی کالاهای ضروری و مورد نیاز مردم و افزایش قیمت نان، آغاز شدند. در عرض چند هفته، اعتراضات از عطبره به خارطوم پایتخت سودان رسید. در حالی که اعتراضات در سراسر کشور گسترده تر می شد، نمایندگان سرویس های اطلاعاتی و امنیت ملی و پلیس ضد شورش شروع به سرکوب معترضان کردند. در طول این مدت ارتش از مداخله در سرکوب معترضان خودداری نمود. همین امر شایعاتی را مبنی بر اینکه البشیر می خواهد قدرت را به ارتش واگذار نماید، آغاز نمود. که البته سخنگوی دولت سودان این شایعات را رد کرد. در روزهای آخر پیش از کنار رفتن البشیر، هزاران نفر از تظاهرکنندگان خود را به محوطه ی محل اقامت البشیر که دفتر مرکزی اطلاعات و وزارت دفاع نیز بود، رسانده و خواستار برکناری وی شدند.
رژیم به سه طریق به این اعتراضات پاسخ داد. نخست، البشیر سعی کرد تا به سرعت مجددا قدرت خود را با پیشنهاد اصلاح قانون اساسی که به وی اجازه ی انتخاب مجدد در سال 2020 را می داد، حفظ نماید. که البته این روش به سرعت از گزینه های روی میز حذف شد. سپس او یک سال را حالت فوق العاده در کشور اعلام کرد، به این صورت که تمامی تجمعات غیرمجاز توسط دولت ممنوع اعلام شد. به دنبال جلوگیری از تجمعات، اعتراضات توسط دولت به خشونت کشیده شد. عمر البشیر همچنین دولت فدرال و دولت های محلی سودان را منحل کرد و تقریبا تمام فرمانداران 18 ایالت سودان را با افسران ارتش جایگزین ساخت. او همچنین به پارلمان دستور داد تا بحث در مورد پیشنهاد اصلاحات قانون اساسی را که به وی اجازه می داد تا در انتخابات ریاست جمهوری سال 2020 کاندید شود، به تاخیر اندازد.
در پی فروکش نکردن اعتراضات، البشیر خواستار مذاکره گسترده ای شد. او در تلاش برای ماندن در قدرت به دنبال کشورهایی بود که در موارد قبلی نیز از وی حمایت مالی کرده بودند. این حامیان شامل کشورهای حاشیه خلیج فارس، مصر و روسیه بودند. با این حال حامیان تنها با بیان جملاتی مبهم در حمایت از وی چیز دیگری برای ارائه نداشتند. حامیان غربی نیز که زمانی با البشیر رابطه ی خوبی داشتند، در این شرایط وی را سرزنش می کردند.
هم اکنون که البشیر استعفا داده، مجبور خواهد شد کشور را ترک نماید، و با یک موافقنامه ی انتقال امن به یک کشور دوست همچون مصر یا قطر برود. تنها راهی که او می تواند در سودان باقی بماند این است که با ارتش به توافق برسد تا امنیت او را تضمین نماید. شاید ژنرال های جدیدی که وی پس از اعلام وضعیت اضطراری منصوب کرده بود در این شرایط به کمک البشیر آیند. وزیر دفاع سودان نیز بعد از برکناری البشیر از قدرت، از آغاز دوره انتقالی به مدت دو سال و برقراری حالت فوق العاده به مدت سه ماه در این کشور خبر داد.
این نوع تظاهرات ضد دولتی جدید نیست اما این بار بخش گسترده تری از جامعه در این اعتراضات شرکت داشتند. در حالی که اعتراضات در گذشته تنها در خارطوم متمرکز بود این بار تظاهر کنندگان بیشتر، متنوع تر، گسترده تر و فعال تر بودند. عامل دیگری که بی تاثیر نبود نیز اختلاف درون حزب کنگره ملی سودان است که مدت ها همراه با دولت به دنبال مبادله ی سیاست و ایدئولوژی بود. به نظر می رسد که در ادامه حتی با برکناری البشیر که تنها یکی از خواسته های معترضان بود، احتمال ادامه اعتراضات وجود دارد البته اگر مردم سودان احساس کنند که کشورشان هنوز از رهبران و افراد سرکوبگر رژیم خالی نشده است. مگر اینکه ارتش خواسته های معترضان و نه تنها سیاست های مورد نظر خودش را به مرور عملی نماید. اگرچه ارتش در روزهای پایانی اعتراضات به حمایت از مردم علیه گارد ریاست جمهوری وارد عمل شد، و در پی آن البشیر را برکنار کرد، باز هم نمی توان مطمئن بود که ارتش، دولتی را روی کار آورد که مدنظر معترضان است. معترضان خواستار یک دولت انتقالی تحت رهبری جدید و اصلاح طلب می باشند، همچنین به دنبال نظارت بر فرآیند بازنگری قانون اساسی هستند تا راه برای انتخاباتی آزاد و عادلانه باز شود. چنین توافقاتی لزوما شامل آزادی زندانیان سیاسی، پایان محدودیت فعالیت های سیاسی و پایان دادن به درگیری ها در بخش های مختلف سودان خواهد بود. به طور حتم اعمال چنین اصلاحاتی آسان نیست اما بهترین راه برای رسیدن به آینده ای روشن در سودان خواهد بود.
واژگان كليدي: برکناری،سودان،خارطوم، عمر البشیر؛ اصلاحات، سرابی بی پایان، مریم درّی
