نیلوفر باقرنیا
دانش‌آموخته کارشناسی ارشد روابط بین‌الملل
مرکز بین المللی مطالعات صلح –IPSC
منطقه جنوب آسیا همواره به دلیل وجود اختلافات عمیق و قرار گرفتن در حلقه اتصال میان خاورمیانه، آسیای مرکزی، شرق و جنوب شرق آسیا، بسیار حساسیت‌برانگیز بوده و موجب رقابت کشورها برای دستیابی به اهداف و منافع خود و تسلط بر اقیانوس هند گردیده است. روسیه نیز به عنوان یکی از این قبیل کشورها در تلاش برای تاثیرگذاری در این منطقه بوده و این منطقه را در دکترین دریایی خود تا سال 2020 و همچنین استراتژی امنیت ملی خود تا سال 2020 قرار داده است.
به علاوه مسکو اهداف خود را از قبیل منزوی نمودن قدرت ایالات‌متحده آمریکا، دستیابی به منابع انرژی، رقابت با نفوذ چین و کوشش برای نفوذ در این منطقه و همچنین مبارزه با حضور روزافزون داعش در افغانستان، با اتخاذ سیاست و راهبردی به نام “اوراسیای بزرگتر” که جنوب و شرق آسیا را به آسیای مرکزی ملحق می‌کند، در پیش گرفته است. در واقع، روسیه در تلاش است تا با افزایش همکاری با کشورهایی از قبیل هند، پاکستان و اعمال نقش پررنگ‌تر در افغانستان و افزایش حضور در منطقه اقیانوس هند به رقابت با دیگر کشورها پرداخته و به منافع خود دست یابد. در ادامه به همکاری این کشور با کشورهای موثر منطقه جنوب آسیا پرداخته می‌شود.
اهمیت اقیانوس هند برای روسیه
با وجود عدم همجواری اقیانوس هند با مسکو، این منطقه اهمیت بسیار زیادی از دیرباز برای شوروی و روسیه داشته و در دهه های اخیر بر اهمیت آن افزوده گردیده است. در این راستا، “دکترین دریایی روسیه تا سال 2020” ، مرتبط با منافع این کشور در این منطقه می‌باشد. این دکترین، منطقه اقیانوس هند را جزو اولویت‌های این کشور قرار داده و سه هدف بلند مدت در سیاست خارجی خود فرمول‌بندی کرده است. این اهداف عبارتند از:
- توسعه کشتیرانی و ناوبری ماهیگیری به همراه اقدامات مشترک با دیگر کشورهای حاشیه اقیانوس هند علیه دزدی دریایی؛
- انجام تحقیقات علمی دریایی در قطب جنوب به عنوان مسیر اصلی سیاست جهت حفظ و تقویت موقعیت های روسیه در منطقه؛
3- ترویج تحول منطقه به منطقه صلح، ثبات و روابط دوستانه همسایگی و همچنین تداوم حضور دریایی فدراسیون روسیه در اقیانوس هند به صورت دوره‌ای. از نظر استراتژیکی، اقیانوس هند برای مسکو به طور فزاینده ای به عنوان یک صحنه “بازی بزرگ”منطقه ای از رقابت بین قدرت های بزرگ تلقی شده و کشورهایی از قبیل چین، ایالات متحده و هند از جمله بازیگران موثر این منطقه می‌باشند. این کشور نگران از به خطر افتادن سرمایه‌گذاری‌های خود در این منطقه، رقابت قدرت‌ها در این منطقه و تسلط کشورها بر منابع، دزدی دریایی، تروریسم و قاچاق مواد مخدر را ازدیگر تهدید های موجودیت خود در این ناحیه تلقی می‌کند. در این راستا، حفظ امنیت و ثبات منطقه برای این کشور اهمیت به‌سزایی داشته و دستیابی به اهداف و تامین منافع موردنیاز، موجبات از بین بردن منازعات از طریق گسترش همکاری با کشورهای رقیب به صورت برابر و متوازن را فراهم آورده است. بدین ترتیب، نقش بازیگران منطقه از قبیل بنگلادش، مالدیو، سریلانکا، نپال، هند، پاکستان و افغانستان به عنوان کشورهای حوزه جنوب آسیا در سیاست روسیه حائز اهمیت می‌باشد. روسیه و روابط با بنگلادش و سریلانکا
روسیه در رقابت با نفوذ چین در منطقه جنوب آسیا، با بنگلادش به تقویت روابط اقتصادی، نظامی و همکاری در حوزه انرژی پرداخته است. همکاری در زمینه تاسیس اولین نیروگاه برق هسته‌ای روپور در بنگلادش با سرمایه‌گذاری 11 میلیارد دلاری روسیه که با حضور شرکت روس اتم و مقامات بین‌المللی انرژی اتمی آغاز به ساخت نمود، یکی از جنبه‌های افزایش همکاری دو کشور می‌باشد. علاوه بر این بخش از همکاری، توافق دو کشور در زمینه انرژی و استخراج گاز نیز حائز اهمیت است. شرکت گازپروم اینترنشنال، زیر شاخه ای از شرکت گازپروم روسیه و شرکت نفت و گاز بنگلادش (پتروبنگلا) یک توافقنامه برای حفاری 10 حلقه چاه گازی در 6 میدان در بنگلادش امضا کردند. در این راستا دو کشور در انتظار دستیابی به فرصت‌ها و نتایج بیشتر در این حوزه می‌باشند. همچنین در زمینه اقتصادی و از بین بردن محدودیت‌های تجاری، دو کشور در سال 2016، توافقنامه کمیسیون بین دولتی همکاری‌های تجاری، اقتصادی، علمی و فنی را امضا نمودند. به علاوه، روسیه در پی گسترش روابط با سریلانکا بوده است. این کشور با آگاهی از منازعات چین و هند در سریلانکا ، ایجاد ثبات و حفظ منافع خود، در سال 2017 در مورد آغاز همکاری‌ها در زمینه انرژی صلح‌آمیز هسته‌ای با یکدیگر گفتگو کردند. همچنین، با آغاز سال 2019، سفیر روسیه با مقامات سریلانکا دیدار نمود و بر گسترش همکاری‌های اقتصادی و تجاری تاکید نمودند. در واقع، برخلاف سیاست دیرینه که بر اهمیت تقویت روابط با قدرت‌های برتر تاکید می‌شد، امروزه روسیه در کنار قدرت‌های دیگر بر اهمیت دولت‌های کوچک آگاه بوده و بر گسترش روابط خود با این قبیل دولت‌ها تاکید می‌نمایند.
روسیه و هند
روابط روسیه و هند برخلاف روابط با پاکستان و چین، تا حدودی همراه با ثبات بوده است. دو کشور از دیرباز روابط نزدیک با یکدیگر داشته و هند در دوره جنگ هند و پاکستان، مورد حمایت شوروی بود. همچنین در دوره نارندرا مودی با وجود سایه آمریکا روابط دو کشور همچنان با ثبات بوده؛ به طوری‌که هند با خرید سامانه‌های پدافند موشکی اس- 400 به ارزش 5.4 میلیارد دلار (طبق این قرارداد که علی‌رغم تهدیدهای شدید آمریکا به اعمال تحریم‌های اقتصادی منعقد شد، اولین محموله شامل پنج فروند از سامانه‌های اس- 400 در ماه اکتبر سال 2020 به هند تحویل داده خواهد شد) از روسیه و توافق بر سر قراردادی به ارزش 500 میلیون دلار در جهت ساخت دو کشتی نظامی در گوآ و انتقال تکنولوژی مربوط به ناوگان دریایی هند، روابط نظامی خود را با روسیه تقویت بخشید. به‌علاوه دو کشور در رزمایش نظامی “ایندیرا- 2018” در هند با هم همکاری داشتند. از نظر اقتصادی نیز دو کشور در دسامبر 2014، میزان تجارت دو جانبه تا سال 2025 را 30 میلیارد دلار تعیین نمودند.
در این راستا، تاتیانا شاومیان، رییس مرکز مطالعات هند در موسسه مطالعات شرقی آکادمی علوم روسیه ادعا نمود: “شوروی و روسیه متحدان دیرین هند هستند. خرید سامانه S–400 نیز همچون خرید هلیکوپترهای کاموف روسیه بر مبنای توافق میان دو طرف صورت خواهد گرفت. روسیه و هند همکاری خود را در زمینه ساخت راه‌آهن، تحقیقات فضایی مشترک و سایر حوزه‌ها ادامه خواهند داد. هند در سال جاری میلادی 4.2 میلیارد دلار برای ساخت پنجمین و ششمین واحد نیروگاه برق هسته‌ای “کونداکولام” دریافت خواهد کرد”. در واقع می‌توان گفت روسیه با تقویت روابط با هند در صدد افزایش نفوذ خود در جنوب آسیا و کاستن قدرت آمریکا، دستیابی به بازار دهلی‌نو و حضور بیشتر در اقیانوس هند می‌باشد.
واژگان کلیدی: بررسی، تحلیل، سیاست روسیه ، جنوب آسیا ، هند ، پاكستان ، بنگلادش و سریلانکا نیلوفر باقرنیا
