بدر طالبان وعملیات بهاره

فرزاد رمضانی بونش

مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC

بیان رویداد:

افغانستان کشوری است با وضعیتی ویژه و همچنین زمستان هایی سرد برای مردمان و نیز سخت برای نیروهای نظامی، شورشیان و نیروهای طالبان. امری که باعث کاهش عملیات ها و فعالیت های نظامی در این فصل در مقایسه با بهار و تابستان می گردد. در این بین، همچنان که در سالهای گذشته نیز رخ داده است، در واقع هر ساله با آغاز بهار و با پایان یافتن فصل زمستان و مساعد شدن اوضاع هوا برای افزایش درگیری ها با نیروهای خارجی و افغان، طالبان معمولا بیانیه هایی هشدارآمیز منتشرمی کند و عملا دوری جدید از جنگ های بهاره را آغاز می کند که در بهار و تابستان به اوج خود می رسد. امسال نیز با آغاز بهار و گرم شدن اندک اندک این کشور و مناسب تر شدن فعالیت های نظامی در جغرافیای افغانستان، این گروه دست به انتشار بیانیه ای هشدار آمیز زده است. بیانیه ای که در آن شورای فرماندهی طالبان با عنوان «امارت اسلامی افغانستان» اعلام کرده که در عملیات گسترده (که «بدر» نام دارد و از اول ماه می یا نیمه اردیبهشت) آغاز شده است و جدا از نیروهای آمریکایی و هم‌پیمانان آنها در ناتو، مسئولان بلندپایه در دولت کرزای، هیأت وزیران، نمایندگان مجلس و بزرگان قومی، رؤسای شرکت‌های بیگانه، شرکت‌های محلی همکار با خارجی ها و اعضای مجلس اعلای صلح افغانستان و.غیره، مورد هدف این عملیات خواهند بود. گذشته از این نیز طالبان هشدارهایی به غیر نظامیان و شهروندان افغانستان داده است و از مردم این کشور خواسته برای حفظ جان خود، ازحضور در مکان ها و تجمعات عمومی، مراکزنظامی و پلیس خودداری کنند. بیانیه طالبان در مورد آغاز عملیات بهاره، با واکنش هایی از سوی دولت افغانستان و کشورهای غربی روبرو شد. در بعد دولتی، لطف الله مشعل سخنگوی ریاست امنیت ملی افغانستان از تدابیر شدید امنیتی و هماهنگی بیشتر نیروهای امنیتی افغان جهت نابودسازی حملات احتمالی مخالفان مسلح دولت خبر داد و اشاره کرد که طالبان شكست خواهند خورد و آنها با چنین تبلیغاتی در صدد تضعیف روحیه مردم هستند تا به این وسیله بتوانند شكست های خود را پنهان نمایند و در بعد دیگر نیز ژنرال جوزف بلاتز سخنگوی نیروهای ایساف در افغانستان در واكنش به تهدیدات طالبان، چنین تهدیدهایی را بر فعالیت نیروهای افغان و خارجی دارای تأثیر ندانست.

تحلیل رویداد:

هرچند تهدیدهای همیشگی طالبان برای مردم و دولت افغانستان در طول یک دهه اخیر تبدیل به امری همیشگی و مداوم شده است، اما در شرایط ویژه کنونی افغانستان، انتشار بیانیه طالبان و آغاز عملیات بدر از سوی این نیرو، می تواند دارای اهمیت بوده و پیامدهای متعددی را برای این کشور به همراه داشته باشد. در این بین، باید گفت از آغاز سال نو خورشیدی عملا طالبان با افزودن بر عملیات های نظامی خود، جدا از ایجاد نوعی نگرانی در بین مردم، واکنش هایی را در بین مقامات دولتی افغانستان و هم چنین نیروهای خارجی بر انگیخته است. در این میان، از یک سو طالبان با افزودن بر دامنه رشته عملیات های خود، عزم جدی خود در مقابله با نیروهای افغان و خارجی ها را نشان داده است و از سویی نیز با استفاده از تهدید شهروندان غیر نظامی، به نوعی دست به فشار روانی و تبلیغات در مورد توان تاثیرگذاری خود دست زده است . در این حال، اگر به دامنه عملیات های این نیرو در سال جاری بنگریم، جدا از سوء قصدهای ناموفق به جان والی هلمند و معاون اداره امنیت ملی افغانستان، موفقیت هایی نیز همچون ترور مقامات امنیتی (همچون فرمانده امنیتی قندهار) برای طالبان به دست آمده و در کنار آن نیز در سه رویداد اخیر و مهم حمله به وزارت دفاع افغانستان، فرار 500 زندانی طالبان از زندان مركزی قندهار و همچنین حملات سنگین شبه نظامیان طالبان در ولایت نورستان، جدا از نشان دادن قدرت طالبان، این نگرانی را به وجود آورده که هشدارهای طالبان و بیانیه اخیر عملیات بدر را باید جدی تر گرفت و آن را تنها امری تبلیغاتی ندانست. در این بین، اگر به اهداف طالبان در انتشار بیانیه و آغاز عملیات بدر نگریسته شود، باید گفت طالبان می کوشد تا با توجه به شرایط جدید افغانستان، به نوعی نقش آفرینی مهم خود را در صحنه سیاسی افغانستان گوشزد کند و در راه سه هدف دولت افغانستان و نیروهای خارجی مستقر در این کشور مانعی بزرگ ایجاد نماید.

نخست آنکه طالبان می کوشد تا با افزایش میزان حملات انتحاری، بمب گذاری ها و حمله های گسترده در برخی مناطق و ولایات، برنامه انتقال مسئولیت‌های امنیتی و خروج تدریجی نیروهای خارجی از این کشور، به علاوه پیمان استراتژیک افغانستان با ایالات متحده‌امریکا را ناکام سازد. در این بین، طالبان می کوشد تا با طرح ریزی ترورها و بمب گذاری ها و حملات خود در قالب عملیات بدر، بر ناتوانی دولت، نیروهای پلیس و ارتش ملی افغانستان در طرح واگذاری مسئولیت های امنیتی به نیروهای بومی افغان  (در روند بومی سازی امنیت) در مقابله با خود تاکید کند.

دوم آنکه طالبان با افزایش حملات و فشارهای خود بر ضد نیروهای بومی و خارجی، این پیام را آشکار می کند که نه تنها اعلام خبر مرگ بن لادن تاثیری در کاهش توان طالبان نداشته است، بلکه با افزایش حملات در قالب عملیات بدر، جدا از به دست گیری فرمانروایی بر برخی مناطق از دست رفته پیشین و گرفتن انتقام مرگ بن لادن، عملا روند  خروج نیروهای خارجی از افغانستان، پیمان مهم و استراتژیک افغانستان با آمریکا و همچنین برگزاری لویی جرگه در ماه های آینده برای بررسی این امر را نیز با مشکلات متعددی همراه خواهد کرد.

سوم آنکه همچنان که در بیانیه عملیات بدر این گروه خودنمایی می کند، مقابله با همکاران قومی شورای عالی صلح نیز از اهداف این گروه است. در این راستا، همچنان که در هفته های گذشته نیز چند حمله انتحاری صورت گرفت (درحمله انتحاری در ولایت کنر به جلسه سران قومی این ولایت، یازده نفر کشته شدند) طالبان می کوشد تا با ایجاد موانعی، رهبران قومی و قبایلی، به ویژه پشتون ها را از هر گونه همکاری در روند شورای عالی صلح بر حذر دارد و همچنین با ناکارآمد نشان دادن تلاش دولت در جدایی طالبان میانه رو از رهبران طالبان، بر ناکامی دولت در این روند تاکید کند.

دورنمای رویداد:

امسال سالی سرنوشت ساز هم برای طالبان و هم برای نیروهای خارجی و دولت افغانستان است. در این سال قراراست خروج نظامیان آمریکایی از افغانستان در تابستان به تدریج آغاز و امنیت بخش هایی بیشتر از کشور آرام آرام به افغانها سپرده شود. در این بین، به نظر می رسد طالبان تلاش عمده ای انجام خواهد داد تا در طول ماه های آینده بر تحولات امنیتی افغانستان بیش از گذشته تاثیر گذارد، مناطق از دست رفته خود را دوباره به دست آورد و خود را به عنوان نیرویی که همچنان حضور و بروز گسترده ای در صحنه سیاسی و امنیتی افغانستان دارد، نشان دهد. در این راستا، دور از انتظار نخواهد بود که طالبان تاکتیک ها و استراتژی هایی نوین را مد نظر قرار دهد و در واقع، علاوه بر افزایش بمب گذاری ها و شلیک مستقیم به نیروهای خارجی و دولتی، استفاده از تاکتیک های هراس، انجام حملات انتحاری در شهرهای کشور، و در تیررس قرار دادن اهداف غیرنظامی و شخصیت های قومی، سیاسی و نظامی مهم را در بین اهداف خود قرار دهد.

در این میان، به نظر می رسد که نیروهای طالبان بتوانند در برخی مناطق جنوبی فرصتی بیشتر برای جولان پیدا کرده و برخی از مناطق از دست رفته را دوباره به کنترل در آورند .در این حال، با توجه به نگاه دولت افغانستان و نیروهای خارجی به طالبان، باید منتظر نبردها و خشونت های بیشتری در نقاط مختلف افغانستان بود. چرا که نیروهای ناتو و افغان نیز تلاش خواهند کرد  تا در ماه های آینده ضربات بیشتری بر طالبان وارد سازند؛ امری که میزان درگیری‌ها میان طالبان با نیروهای افغان، نیروهای آمریکایی و ناتو را افزایش می دهد و خشونت‌های بیشتری در کابل و شهرهای بزرگ و مناطق جنوبی و شرقی به وجود می آورد.

از سوی دیگر، در ماههای آینده باید منتظر افزایش تلفات افزونتر غیر نظامیان در افغانستان باشیم. گذشته از این، با فعال تر شدن طالبان در قالب عملیات بدر و گسترده تر شدن توان مانور طالبان، ممکن است این امر در روند خروج تدریجی نیروهای خارجی تاثیر مهمی برجا گذارد. در این میان، هرچند نمی توان توان مانور طالبان در دستیابی به اهداف اعلام شده اش را کامل ارزیابی کرد، اما مسلم است که با افزایش حملات طالبان در ماه های آینده، جدا از افزایش تردیدها در مورد توانایی و عملکرد نیروهای مسلح افغانستان، ممکن است روند بومی سازی امنیت در افغانستان نیز تحت الشعاع این امر قرار گیرد وضعف های آن آشکار گردد و از سویی نیز بر افزایش تلاش ها در جهت آسیب شناسی روند آموزش و تقویت نیروهای پلیس و ارتش ملی افغانستان برای مقابله با طالبان بیفزاید. گذشته از این نیز باید منتظر بود که با تداوم عملیات بدر، از یک سو  تلاش های سیاسی برای جذب طالبان میانه رو به دولت هم چنان ادامه داشته باشد، اما از سویی نیز باید گفت که این تلاش ها با کنش های طالبان در تهدید رهبران قبایلی و قومی، به اهداف مد نظر خود در قالب شورای ملی صلح منتج نشود.