مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
محمد بن سلمان جانشین ولیعهد و وزیر دفاع عربستان سعودی روز پنجشنبه 18 ژوئن (برابر با 28 خرداد) با هیئتی راهی مسکو شد. دیداری که در مطبوعات منطقه و روسیه بازتاب فراوانی داشته و تحلیل های متعددی از آن شده است. گفتگوی زیر به بررسی اهداف و پیامدهای این سفر می پردازد.
واژگان کلیدی: اهداف سفر جانشین ولیعهد عربستان به روسیه، پیامدهای سفر جانشین ولیعهد عربستان به روسیه، جانشین ولیعهد عربستان ، روسیه، روابط عربستان و روسیه
مرکز بین المللی مطالعات صلح: علل سفر جانشین ولیعهد عربستان به روسیه در شرایط کنونی چیست؟
به نظر می رسد رویکرد عربستان سعودی در سیاست خارجی بعد از فوت عبدالله بویژه در ارتباط با امریکا کاملا متفاوت شده است. چرا که احساس می کند در قضیه هسته ای از ایران عقب می ماند و دلخوریهایی هم از امریکایی ها پیدا کرده است . بنابراین رویکرد جدیدی را در پیش گرفته تا به روسیه نزدیک گردد. آنها علی رغم اختلافات شدید در قضیه سوریه و هم چنین تا حدودی در یمن نسبت به روسیه دارد، تلاش میکنند از دو طریق روسیه را به طرف خود جلب کند، یک قرارداد ساخت راکتور هسته ای در عربستان سعودی و دیگری خرید اسلحه از روسیه است. تا در این دو جهت قصد تحریک روس ها را دارد. سیاست خارجی روس ها در دوره ی پوین عمل گرایی است و منافعشان ایجاب می کند که با عربستان رابطه خوبی داشته بشند. بویژه الان که باغرب رقیب هستند.
عربستان تلاش دارد تا هم به انرژی دست یابد و هم روسیه را از نظر خرید تسلیحات تحریک کند، تا بتواند فشاری را متوجه امریکا کند و نارضایتی خود را به امریکایی ها نشان دهد. اگر خوش بین باشم، عربستان سعی دارد یک نوع موازنه مثبت در مناسباتش با روسیه و امریکا برقرار کند. این همان مسیری است که مصریها هم در پیش گرفته اند. به نظر می رسد که روس ها هم از این قضیه خشنود هستند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: آیا این سفر تاثیرات ژئوپلیتیکی بر نگاه روسیه به منطقه خواهد داشت؟
من قائل به این نیستم که با انجام یک سفر رویکردهای ژئوپلیتیکی کشورها تغییر کند. روسیه در منطقه خاورمیانه سعی کرده است مناسبات خوبی برقرار کند و نفوذ خود را گسترش دهد. روابط روسیه و عربستان برقرار شد، خیلی طولانی نیست. روسیه تلاش میکند که در خاورمیانه و در حوزه ی حیات خلوت امریکا نفوذ بیشتری پیدا کند و روابط خوبی با مصر، اردن، عربستان سعودی، ایران، سوریه و سایر کشورها (اگر ترکیه را هم جز خاورمیانه بدانیم( داشته باشد. در این چند سال با ترکیه هم رابطه خوبی برقرار کرده است. بنابراین سفر جانشین ولی عهد به روسیه تنها این روند را تسریع می بخشد. چرا که جهت گیری به این سمت رفته است و عربستان به روسیه تمایل پیدا کرده است. این تمایل قبلا در روسیه بود، اما دو طرفه نبود. این سفر و نوع برخورد آقای پوتین نشان می دهد که این تمایل دو طرفه شده است و نسبت به گذشته در آینده روابط عربستان سعودی و روسیه گسترش بیشتری پیدا خواهد کرد. اکنون منافع روس ها هم اقتضا می کند که هم اسلحه بفروشد و هم صنایع هسته ای خود را با گرفتن سفارش های متعدد در سطح منطقه نسبت به قبل رونق بیشتری بدهند. اما این به معنای این نیست، که با نزدیک شدن عربستان به روسیه، روسیه از سوریه و اسد دست بکشد. چون به هرحال روابط روسیه و سوریه روابطی استراتژیک است و روابط راهبردی نمی تواند تحت تاثیر یک سفر قرار بگیرد. حتی اگر روابط روسیه با عربستان خوب تر هم شود، موضع روسیه در سوریه موضعی با ثبات است.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: با توجه به خبرهای احتمال بازدید پادشاه عربستان ازروسیه، در شرایط کنونی درخواست ها و نوع نگاه عربستان به روسیه چیست؟
خیلی بعید است که پادشاه عربستان به روسیه برود، چون حال خوشی ندارد و موقعیت سفر ندارد. اگر وی موقعیت سفر داشت به کمپ دیوید سفر می کرد. پادشاه عربستان سعودی به دلیل بیماری آلزایمری حتی قادر به انجام یک سخنرانی پنج دقیقه ای هم نیست. زمانی که به پادشاهی رسید، سه دقیقه سخنرانی کرد و سه چهار اشکال لغتی در سخنرانی کاملا مشهود بود. بنابراین آدمی در چنین وضعیتی بعید است که به روسیه سفر کند. شاید ولیعهد به چنین سفری را بعدا انجام دهد.
رویکرد عربستان سعودی از یک طرف تحت تاثیر رقابت با ایران و از طرف دیگر دلخوری از امریکاییها است لذا بدین سو رفته است، که بتوانند از موقعیت روسیه استفاده کنند و به توازن بخشی مناسباتشان با امریکاییها بپردازند. لذا امکان دارد در سطح ولیعهد اول سفری انجام بگیرد و یا حتی پوتین به عربستان سعودی برود. ولی تاکید می کنم، این سفر تاثیر تعیین کننده ای در روابط روسیه با سوریه یا با ایران نخواهد داشت.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: در چه حوزه هایی اختلافات بین عربستان و روسیه وجود دارد؟
عربستان و روسیه حداقل درسه چهار مورد خیلی جدی با هم اختلاف نظر دارند. یک نگاه به تروریسم است. گروه های تکفیری، وهابی، سلفی و یا … مهم است و روسیه در قفقاز شمالی از آنها ضربه خورده است و از جانب آنها تهدید امنیتی می شود. مسکو سرمنشا این ناامنی، تفکراتی عربستان سعودی می داند، بنابراین یک اختلاف نظر جدی با عربستان بر سر نوع تعامل با این گروه ها دارد. نکته دوم در مورد سوریه و آینده سوریه است. دولت عربستان تمام سرمایه های خود را برای سرنگونی دولت اسد به کار گرفته اند و می خواهد یک دولت طرفدار غرب را در دمشق به قدرت برسانند. در این مورد با هم اختلاف نظر جدی وجود دارند. لذا بعید است عربستان سعودی موضع خود را به روسیه نزدیک کند . مطمئن هستم که روسیه مواضعش را به خاطر عربستان تعدیل نخواهد کرد. در واقع سوریه برای روسیه یک متحد راهبردی است، پس انتظار می رود موضع عربستان در قبال سوریه تعدیل شود، که این امر هم با توجه به قراین و شواهد احتمال کمی دارد. بنابراین سوریه به عنوان یک اختلاف خیلی جدی مطرح است. نکته سوم نوع نگاه به مسائل هسته ای ایران است. عربستان مسئله هسته ای ایران را تهدیدی جدی برای خود می داند، درحالی که روسیه در زمینه هسته ای همکاریهایی با ایران داشته است و حتی می خواهد این روابط را گسترش دهد. به همین دلیل مسئله هسته ای را هیچ تهدیدی برای منطقه نمی داند. چون معتقد است، صلح آمیز است و موجب افزایش قدرت منطقه ای ایران نخواهد شد. روسیه (برخلاف کسانی که در ایران معتقدند که روسیه به دنبال این نیست که این توافق هسته ای با غرب صورت بگیرد اما من معتقدم که این امر صد در صد به نفع روسیه است که این توافق صورت بگیرد. البته ممکن است برایش ضرر داشته باشد، اما منافعش بسیار بیشتر از این هاست.) به دنبال این است که این امر تحقق یابد.
در بعد دیگری در بازار نفت نیز آنها با هم اختلاف دارند. عربستان سعودی تولید زیادی وارد بازار کرده و روسیه را متضرر می کند. روسیه امیدوار است این نزدیک شدن موجب شود تا عربستان سعودی دست از این کار بردارد و به ثبات قیمت بازار و حتی افزایش قیمت نفت کمک کند. روسیه در دو سال اخیر، از کاهش قیمت نفت خیلی ضرر کرده است.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: آینده روابط دو کشور با توجه به بحث همکاریهای هسته ای به چه عواملی وابسته است؟
همان طوری که فرید زکریا در مقاله ای گفته است، وقتی کشوری نمی تواند اتومبیلی بسازد و هنوز صنایع اتومبیل سازی ندارد ،صحبت کردن از صنایع هسته ای برایش خیلی زود است. بنابراین این همکاری هسته ای که بین روسیه و عربستان شکل می گیرد، مثل همکاریهای دیگر با سایر کشورهاست. منظور این است اگر صنایع نفت را به آرامکو می دهد همه ی کار آن با آرامکو و کارشناسان آرامکو است. روس ها هم اگر در عربستان سعودی سرمایه گذاری کنند کل کار را در دست می گیرند و فرصتی برای عربستان نمی ماند که بخواهد فناوری منتقل کند. اما اگر این سطح از مناسبات را بپذیریم و چنین همکاری شکل گیرد، ما شاهد مناسبات مسکو ریاض خواهیم بود. البته اگر شکل بگیرد، چون امریکاییها هم در این قضیه خشنود نیستند و بانگرانی روابط عربستان و روسیه را دنبال می کنند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: آیا ممکن است این روابط مناسبات ایران و روسیه را تحت تاثیر قرار دهد؟
من بعید می دانم، درست است که عربستان سعودی رقیب ایران است، ولی در این موضوع خاص روسیه با بسیاری از کشورها که رقیب ایران هستند. از جمله ترکیه. هیچ صدمه ای هم به روابط با ما نزده است. بنابراین من فکر می کنم که نزدیک شدن مناسبات روسیه با عربستان چه بسا موجب روابط معقول تر و متعادل تری را از عربستان نسبت به الان شود. حتی شاید روی موضع عربستان بر یمن تاثیر بگذارد. چون سیاستی که عربستان در یمن در پیش گرفته است، مورد تایید روس ها نیست. روس ها اگرچه در قطع نامه ها همراهی کردند، ولی به هر حال نسبت به افراط گرایی مذهبی حساس هستند و نمی توانند سیاست های عربستان در یمن را تایید کنند.
