اهداف سیاست خارجی روسیه در شورای همکاری خلیج فارس

معصومه محمدی

  پژوهشگر مسائل اوراسیا

مرکز بین المللی مطالعات صلح-ipsc   

شورای همکاری خلیج فارس متشکل از ۶ کشور عربستان، بحرین، امارات متحده، کویت، عمان و قطر است. منطقه خاورمیانه و به ویژه منطقه عربی خلیج فارس به دلیل اهمیت ژئوپلیتیکی و استراتژیک به شدت مورد توجه قدرت های بزرگ بین المللی و منطقه ای قرار گرفته است. منطقه خلیج فارس محیط رقابت و درگیری بین قدرت های بزرگ برای تحمیل کنترل بر آن و کنترل تمام سیاسی، جنبه های اقتصادی، جغرافیایی و امنیتی، با هدف حفاظت و ارتقای منافع استراتژیک خود با توجه به تغییرات بین المللی اخیرا مورد توجه و از اولویت های سیاست خارجی روسیه قرار گرفته است.

توسعه روابط مسکو با شورای همکاری خلیج فارس در راستای روندهای روسیه با هدف اطمینان از دستیابی و به حداکثر رساندن منافع آن و کمک به احیای نقش و جایگاه آن در منطقه و نفوذ در نظام بین الملل کنونی، با بهره گیری از تحولات شرق خاورمیانه از 11 سپتامبر 2001، و تحولات پی در پی در جریان انقلاب های بهار عربی،  ظهور بازیگران جدید غیر دولتی  و تهدید فزاینده تروریسم از مسائل اقتصادی و به طور خاص به منابع انرژی (نفت و گاز طبیعی) مربوط می شود.

تضمین امنیت و ایجاد اعتماد در خلیج فارس از اولویت های سیاست خارجی روسیه و دستور کار فوری جهانی است. با توجه به منابع عظیم هیدروکربنی متمرکز در این منطقه، موقعیت استراتژیک آن و آبراهه های مرتبط، فرآیندهایی که در آنجا اتفاق می افتد بر روابط بین المللی و همچنین بر ثبات اقتصادی، انرژی و حمل و نقل جهانی تأثیر می گذارد. از این رو نیاز به تلاش های جمعی مناسب در سطوح بین المللی و منطقه ای برای ارتقای صلح واقعی، حسن همجواری و توسعه پایدار در منطقه خلیج فارس است.

ایجاد یک سیستم امنیت جمعی منطقه ای در خدمت این هدف است. این امر شامل اتخاذ یک برنامه بلندمدت از اقدامات مشترک برای تقویت ثبات و امنیت، از جمله اقدامات اعتمادسازی، ایجاد مکانیسم‌هایی برای حل و فصل اختلافات و حل مناقشه و تعیین معیارها و پارامترهای اصلی برای معماری آینده همکاری‌های بین‌دولتی است.

مفهوم امنیتی به روز شده در سیاست خارجی روسیه برای منطقه خلیج فارس بر اساس اصول زیر است.

تعهد همه کشورها به حقوق بین الملل، مفاد اساسی منشور سازمان ملل متحد و قطعنامه های شورای امنیت سازمان ملل متحد. هدف مشترک خاورمیانه ای مرفه است که صلح و همزیستی بین ادیان و قومیتی را حفظ کند. استقرار یک سیستم امنیتی در منطقه خلیج فارس به عنوان بخشی جدایی ناپذیر از تلاش کلی برای تضمین ثبات در کل خاورمیانه تلقی می شود. در میان آنها مقرراتی در مورد احترام به استقلال، حاکمیت و تمامیت ارضی کشورها و تنوع ساختارهای سیاسی-اجتماعی آنها و حل مشکلات سیاسی داخلی بدون دخالت بی مورد خارجی، پیش شرط مهم برای حفظ ثبات داخلی و هماهنگی بین ادیان در چارچوب قانونی و از طریق گفت و گوی ملی فراگیر، به عنوان یک اقدام کلیدی است.

چندجانبه گرایی، به عنوان راهی برای تضمین مشارکت همه ذینفعان در ارزیابی مشترک وضعیت و اتخاذ و اجرای تصمیمات است.

جهانی بودن سیستم امنیتی خلیج فارس، معماری چندجانبه مربوط بر اساس اصل امنیت مشترک و غیر قابل تقسیم، احترام به منافع بازیگران منطقه ای و فرامنطقه ای از جمله مولفه های نظامی، اقتصادی، انرژی، حمل و نقل و زیست محیطی است.

حرکتی گام به گام به سوی یک سیستم امنیتی فراگیر در خلیج فارس که با رسیدگی به مبرم ترین و فوری ترین مشکلات پیش روی این منطقه آغاز می شود. این به تضمین آزادی دریانوردی در تنگه هرمز، تعهد به عدم اشاعه تسلیحات هسته ای و مبارزه مشترک علیه چالش های حاد امروز و بالاتر از هر چیز تروریسم بین المللی مربوط می شود.

اصل تدريجي، از جمله، در مورد اتخاذ تدابير اعتمادساز و ارائه تضمين هاي امنيتي متقابل در منطقه توسط كشورهاي خليج فارس اعمال مي شود.

کار عملی بر روی تشکیل یک سیستم امنیتی در منطقه خلیج فارس می تواند با رایزنی های دوجانبه و چندجانبه ذینفعان شامل کشورهای منطقه ای و فرامنطقه ای، اعضای دائم شورای امنیت سازمان ملل، شورای همکاری خلیج فارس، LAS و OIC آغاز شود. در جریان این تماس ها، قرار است یک گروه ابتکاری برای توسعه اقدامات در حوزه امنیت منطقه ای ایجاد شود. این گروه قرار است در مورد پارامترهای جغرافیایی سیستم امنیتی آینده، محدوده شرکت کنندگان در بحث ها، دستور کار و سایر موضوعات به توافق برسند.

در حالی که کشورهای شورای همکاری خلیج فارس برای رسیدن به یک اجماع در مورد سیاست خارجی خود با کشور روسیه با توجه به پارامترهای مذکور در تلاش هستند، نباید از مسائل سال های اخیر، جنگ روسیه و اوکراین و تاثیرات آن بر ادامه و تحکیم روابط غافل شد. با توجه نشست های منظمی که از سالیان گذشته میان روسیه و اعضای شورای همکاری برگزار شده اما نشست اخیر که با هدف گفتگوهای راهبردی انجام شد، از اهمیت بیشتری برخوردار بود. زیرا بازگشت سوریه به اتحادیه عرب و بهبود روابط عربستان با جمهوری اسلامی ایران، عراق و یمن فضای تازه ای را در این گفتگوها ایجاد کرد. شایان توجه است کشورهای عربی بویژه امارات و عربستان در جنگ اوکراین چندان به تحریم غرب علیه روسیه پایبند نبودند و همچنان به ارتقاء سطح روابط خود با روسیه استمرار بخشیده اند.

از سوی دیگر، هیچ یک از کشورهای شورای همکاری خلیج فارس با پیروی از تحریم های غرب موافقت نکرده است. لازم به ذکر است که در این زمینه علیرغم اهمیت تاریخی متحدان ایالات متحده، عربستان سعودی و امارات متحده عربی – دو کشور کلیدی در خلیج فارس و خاورمیانه به عنوان یک کل – نه تنها تحریم هایی را تصویب نکرده اند، بلکه روابط اقتصادی و سیاسی خود با روسیه را تشدید کرده اند.

بایدن منابع انرژی خاورمیانه را کلیدی برای حفظ امنیت دانسته و با کاهش قیمت بین المللی نفت از طریق افزایش تولید سعی در خدشه دار کردن اقتصاد روسیه داشته است. زیرا این کشور یکی از صادرکنندگان عمده نفت جهان است و وضعیت اقتصادی آن به میزان قابل توجهی به درآمد حاصل از صادرات نفت بستگی دارد. ایالات متحده انتظار داشت عربستان تولید نفت خود را افزایش دهد، اما سعودی، در یک تصمیم هماهنگ با روسیه و سایر کشورهای اوپک پلاس در ماه سپتامبر و اکتبر 2022، در نهایت تصمیم گرفت تا حجم تولید خود را کاهش دهد. این تصمیم از سوی دولت سعودی عامل دیگری بود که روابط این کشور با آمریکا را متزلزل کرد.

به طور کلی و با توجه به مطالب بیان شده سیاست خارجی روسیه در شورای همکاری خلیج فارس را می توان در موارد ذیل مورد بررسی قرار داد.

هدف اصلی سیاست خارجی روسیه در شورای همکاری خلیج فارس ممکن است شامل تقویت روابط با کشورهای عضو این شورا، افزایش حضور و تأثیرگذاری خود در منطقه خلیج فارس، و تقویت همکاری‌های اقتصادی، امنیتی، و سیاسی با کشورهای عضو باشد. همچنین، روسیه ممکن است از این فرصت برای حمایت از منافع و تأثیرگذاری خود در منطقه استفاده کند، به ویژه در زمینه‌هایی مانند صادرات سلاح، انرژی، و سیاست خارجی.

علاوه بر این، روسیه ممکن است از شورای همکاری خلیج فارس به عنوان یک سکوی دیپلماسی و تأثیرگذاری برای حل بحران‌های منطقه‌ای استفاده کند، از جمله بحران‌هایی مانند بحران غزه یا نزاع‌های منطقه‌ای میان کشورهای عضو. همچنین، حضور در این شورا به روسیه امکان می‌دهد تا نقشی موثرتر در تصمیم‌گیری‌های مربوط به منطقه داشته باشد و با تعامل با کشورهای عضو، منافع مشترک خود را تقویت کند.

به علاوه، حضور در شورای همکاری خلیج فارس به روسیه امکان ارتقاء روابط دیپلماتیک با کشورهای عضو را می‌دهد و فرصتی برای تبادل فرهنگی، تجاری و اقتصادی فراهم می‌کند. همچنین،  روسیه با حضور در این شورا، می‌تواند تأثیر خود را در تعیین سیاست‌های منطقه‌ای افزایش دهد و به دنبال تضمین منافع و تأثیرگذاری خود در منطقه باشد.

در نهایت؛ با استفاده از شورای همکاری خلیج فارس، روسیه می‌تواند به دنبال توسعه همکاری‌های اقتصادی، امنیتی و فرهنگی با کشورهای عضو باشد. این شورا می‌تواند به عنوان یک فرصت برای تبادل دانش و تجربیات در زمینه‌های مختلف مانند علوم و فناوری، صنعت نفت و گاز، و همچنین مبارزه با تروریسم و جریان‌های افراطی مورد استفاده قرار گیرد.

واژگان کلیدی: شورای همکاری خلیج فارس، روسیه، همکاری منطقه ای، سیاست خارجی

https://mid.ru/en/foreign_policy/international_safety/1466420/

COLLEY, Christopher K. (2023), A post-American Middle East? US realities vs. Chinese and Russian alternatives. Middle East Policy Council. Vol. 30, Nº 01, pp. 62-82

FAUCON, Benoit and SAID, Summer (2023), Saudi Arabia, U.A.E. Scoop up Russian oil products at steep discounts. Available at . Accessed on July 18, 2023. 

FOUAD, Sam and SHELINE, Anelle (2023), Increased regional tensions highlight UAE’s balancing act. Available at . Accessed on July 18, 2023

. SMAGIN, Nikita (2023), Dorogoi Irana. Skol’ko proderzhitsia vsplesk sotrudnichestva Rossii s Emiratami. Available at . Accessed on July 14, 2023.

WONG, Edward, and NEREIM, Vivian (2023), Blinken’s visit to Saudi Arabia Caps U.S. Effort to rebuild ties. Available at . Accessed on July 12, 2023.