مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
سفر جان کری وزیر امور خارجه آمریکا به کشورهای آسیای مرکزی شروع شده است. واشنگتن در جریان این سفر، قالب جدید گفتگوی 5+1 (پنج کشور منطقه و آمریکا) را راه اندازی می کند که مراسم رونمایی آن در سمرقند برپا شد. وی همچنین در چهارمین نشست گفتگوی شراکت راهبردی ایالات متحده – قزاقستان در آستانه شرکت کرد.گفتگوی زیر به بررسی اهداف و شرایط سفر کری پرداخته است.
واژگان کلیدی: اهداف سفر دوره ای جان کری به کشورهای آسیای مرکزی، سفر دوره ای کری به کشورهای آسیای مرکزی، جان کری ، آسیای مرکزی
مرکز بین المللی مطالعات صلح: سفر آقای کری به آسیای میانه چگونه مورد تحلیل و بررسی قرار می گیرد؟
سفر وزیر خارجه امریکا در این بازه زمانی از سطوح مختلف و از زوایای مختلف قابل بحث است. وضعیت بین المللی با توجه به حضور نظامی روسیه در سوریه ، ابعاد جدیدی به خود گرفته است. رقابت های بین المللی و تنش های بین المللی روز به روز در حال افزایش است. از طرف دیگر ائتلاف بین محور ایران، روسیه، سوریه و عراق از یک طرف همکاری و همراهی چین را به دنبال خود دارد و در برابر اتحاد عربی و غربی روز به روز هم در حال گسترده شدن است. این رقابت ها، سفر آقای کری را به آسیای مرکزی از اهمیت و حساسیت زیادی برخوردار می کند.
این سفر در شرایطی است که منطقه آسیای مرکزی هم با روسیه از یک طرف و هم با ایران از طرف دیگر و هم با چین دارای مرز مشترک است. از طرف دیگر کشورهای آسیای مرکزی جزء منطقه های امنیتی و حیات خلوت امنیتی مسکو محسوب می شوند. هم زمان به دلیل مرز طولانی کشورهای آسیای مرکزی با چین ، نگرانی چین نسبت به فعالیت های اسلام گراهای افراطی در ایالت سینگ چیانگ چین و تحولات اخیر در پاکستان و افغانستان، نگرانی های چین را افزایش داده است. تحولاتی که (بویژه تلاش های افراطیون به ویژه داعش در افغانستان) به نظر می رسد به نوعی مورد توجه و حتی مورد حمایت آمریکا هم هستند.. بنابراین می توان گفت که سفر وزیر خارجه امریکا به منطقه آسیای مرکزی از این بعد حائز اهمیت است.
از طرف دیگر دیگر بحث سازمان شانگهای است که به عنوان یک سازمان قوی و منسجم است، که همه فکر می کردند، هسته مرکزی رقابت با اتحادیه کشورهای غربی باشد. با توجه به اعلام صریح مقامات عالی روسیه مبنی بر این که بعد از پایان تحریم های جمهوری اسلامی ایران می تواند به عنوان عضو کامل سازمان شانگهای در بیاید، این زنگ خطری است که غربی ها بویژه امریکا احساس کردند. یعنی با توجه به این که کشورهای آسیای مرکزی مثل قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان عضو اصلی سازمان شانگهای محسوب می شوند. سفر وزیر خارجه آمریکا به این کشورها را باید در آینده تفسیر کنیم که اگر احتمالا هر یک از کشورهای آسیای مرکزی با عضویت ایران در سازمان شانگهای مخالفت کنند، این مخالفت در نتیجه سفر جان کری به این کشورها است. وزیر خارجه آمریکا ماموریت دارد به نحوی سازمان شانگهای را با جلوگیری از عضویت کامل ایران در این سازمان و با ایجاد اختلاف در کشورهای اصلی عضو سازمان تضعیف کند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: با توجه به تداوم حضور نظامیان امریکا در افغانستان، در حوزه ی امنیتی، چه اهداف دیگری می تواند مد نظر آمریکاییها در سفر اخیر آقای کری باشد؟
سفر آقای کری در این مقطع زمانی در درجه اول بیشتر جنبه سیاسی و امنیتی دارد و از جنبه های دیگر مانند جنبه اقتصادی و جنبه های دیگر هیچ گونه دستاورد و هیچ گونه برنامه ای ندارد. اگر چه هنوز اطلاعات کاملی از صحبت ها و مذاکرات با مقامات کشورهای آسیای مرکزی به دست نیامده است، اما پیش بینی می شود، این سفر بیشتر، سفری امنیتی و سیاسی است و امریکا به دنبال اهداف امنیتی و سیاسی خود در این منطقه است.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: امریکایی ها در شرایط کنونی از چه اهرم هایی برای فشار بر دولت های آسیای مرکزی می توانند استفاده کنند؟
از ابتدای استقلال این کشورها بحث حقوق بشر در کشورهای آسیای مرکزی از طرف امریکایی ها و غربی ها اگرچه مطرح بوده است، اما همیشه با دیده اغماض نگریسته شده است و آن را به کناری گذاشتند و روابط فعال خود را با دولت های این کشورها ادامه دادند. در حال حاضر همه کشورهای آسیای مرکزی اگر بخواهد بر اساس معیارهای حقوقی و حقوق بشر سنجیده شوند، شرایط لازم را برای برقراری روابط یا گسترش روابط با امریکا ندارند، اما امریکایی ها به دلیل نیاز به منطقه و نیاز به حضور در این منطقه باعث شده که همواره وضعیت حقوق بشر را در این کشورها مانند کشورهای منطقه خاورمیانه ندیده بگیرند و از کنار آن عبور کنند. البته شاید بتوان گفت که در آینده امریکایی ها اگر بخواهند کشورهای آسیای مرکزی را به دلیل نزدیکی به روسیه و چین تحت فشار بگیرند، از حقوق بشر اهرم قوی بسازند و این کشورها را مورد تهدید و فشار قرار دهند. اما تا کنون چنین چیزی مشاهده نشده است. من فکر می کنم که اگر امریکا بخواهد به اعمال فشار بر اساس مبانی حقوق بشر به این کشورها بپردازد، نه تنها استفاده ای نخواهند برد، بلکه بیشتر باعث همگرایی بیشتر این کشورها با مسکو و پکن نزدیک خواهد شد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: بازیگران عمده آسیای مرکزی مثل چین، روسیه ایران و بازیگران خرد چه نگاهی به افزایش روابط امریکا با این منطقه دارند؟
کشورهای فعال در منطقه آسیای مرکزی در درجه اول روسیه، چین، ایران، امریکا و ترکیه هستند. بیشترین رقابت در مراحل بعدی هند و به نوعی پاکستان و کشورهای اروپایی است. در این بین ائتلاف نا نوشته ای متشکل از مسکو، پکن و تهران وجه غالب را در مقایسه با کشورهای امریکا، اروپا و ترکیه دارد. نکته مهم این است که ترکیه تنها کشور عضو ناتو است که حضور بسیار فعال و گسترده ای را در بیست و چهار سال گذشته در آسیای مرکزی داشته است و توانسته گام های بلندی را در جهت نفوذ در این کشورهای بردارد. اما در طی این یکی دو سال اخیر که مدارس ترکی در این کشور یکی پس از دیگری بسته شدند و نوعی روابط این کشورها و حمایت ترکیه از داعش تا حدی مقدار سیاست این کشورها را نسبت به ترکیه همراه با شک و ظن و تردید همراه کرده است و به نظر می رسد ترکیه نفوذ قبلی را در آسیای مرکزی از دست داده است. هرچند پان ترکیسم که چهار کشور از پنج کشور آسیای مرکزی ترک زبان محسوب می شوند. در واقع کشورهای آسیا مرکزی آن گرایش گذشته را به ترکیه ندارند. در واقع خطر حضور داعش و نیروهای افراطی مسلمان (که مورد حمایت آنکارا و دولت اردوغان هستند) باعث نگران و احساس خطر جدی از طرف دولت کشورهای آسیای مرکزی شده است.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: آینده نفوذ امریکا در منطقه چگونه است؟
من فکر می کنم آینده روابط امریکا با این کشورها آینده خوبی نیست و پیش بینی می شود که امریکا موقعیت و نفوذ خود را در منطقه آسیای مرکزی با توجه به رقابت جدی و شدیدی که با محور مسکو، پکن، تهران دارد، از دست بدهد و موقعیت فعلی خود را هم متزلزل می بینید. سفر آقای کری به کشورهای آسیای مرکزی در چارچوب تقویت روابط با این کشورهاست. اما این تلاش ها تلاشهای موفقی نخواهد بود و آقای کری نخواهد توانست که مخاطرات و نگرانی هایی که کشورهای آسیای مرکزی را از گسترش افراط گرایی مذهبی و گروه های تکفیری که به نوعی مورد حمایت امریکا، ترکیه، عربستان و قطر هستند را بر طرف کند.
