مركز بين المللي مطالعات صلح-IPSC
دیپلماسی انرژی، جدا از افزايش توانايي در عرصه منطقه اي و بين المللي زمینة لازم برای کاهش محدودیتهای بین المللی علیه هر كشوري را فراهم میسازد و به افزايش قدرت ملي كشور كمك شاياني ميكند. در اين حال با توجه به وجود ذخاير نفت و گاز در جمهوري آذربايجان براي بررسي دیپلماسی انرژی اين كشور و نقش نفت و گاز در آينده سياسي آن گفتگويي با سفیر ایران در منطقه قفقاز داشته ايم:
واژگان كليدي: دیپلماسی انرژی ، اهداف دیپلماسی انرژی جمهوري آذربايجان، نقش، اروپا، روسيه، تركيه ، جمهوري آذربايجان
مرکز بین المللی مطالعات صلح: مهمترين اهداف ديپلماسي انرژي جمهوري آذربايجان در شرايط كنوني چيست؟
جمهوري آذربايجان با 7 ميليارد بشكه ذخاير اثبات شده نفت و 1/37 تريليون مترمكعب گاز، بازيگري فعال در عرصه در عرصه انرژی است . جذب سرمايه گذاري مسقيم خارجي و مشاركت شركت هاي نفتي در طرحهاي اكتشاف منابع نفتي و خطوط لوله انتقال انرژي ،هدف اول باکو می باشد. اين كشور در دو دهه گذشته، يكي از صادر كنندگان اصلي گاز به اتحاديه اروپا بوده است، لذا تداوم صادرات برای کسب درآمد، هدف دیگر آذربایجان است.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: در ديپلماسي انرژي جمهوري آذربایجان، جلب سرمایه های خارجی برای اکتشاف و استخراج در بخش انرژی یعنی نفت و گاز چه نقشی دارد ؟
جذب سرمایه گذاری های خارجی یکی از اهداف اصلی سیاستگذاران جمهوری آذربایجان می باشد. در 100 كيلومتري جنوب شرقي باكو ، مهمترين حوزه گازي آذربايجان به نام شاه دنيز در درياي خزر قرار دارد که در سال 1999 كشف شد. اين حوزه گازي با مساحتي در حدود860 كيلومترمربع و در عمق500 متري زير بستر درياي خزر واقع است.جذب سرمایه برای توسعه این حوزه یکی از اهداف باکو می باشد.در این مسیر، آذربایجان موفق شد با تشكيل كنسرسيومي با حضور شركت هاي بزرگي همچون بي پي ، استات اويل ، سوكار ، نيكوی ایران ، توتال و تيپا با جذب سرمايه گذاري ، در امر اكتشاف، حفاري، توليد و صادرات گاز ، به موفقيت هاي خوبی برسد.جمهوري آذربايجان معتقد است منطقه گازي شاهدنيز بايد در چهار مرحله توسعه يابد. براي رسيدن به اين هدف ، وزارت نفت اين كشور در مارس 2001 با يك سرمايه گذاري 3/2 ميليارد دلاري، يك قرارداد بلندمدت خريد و فروش گاز را با تركيه منعقد کرد؛ اين قرارداد با انتقال سالانه 2 ميليارد مترمكعب گاز جمهوري آذربايجان به تركيه آغاز و سپس به 6/6 ميليارد مترمكعب در سال افزايش خواهد يافت. بنظر می رسد چون اقتصاد تركيه، توانايي جذب اين حجم عظيم گاز را ندارد؛ هدف اصلي اين كشور، انتقال بخشي از آن به اروپا است. همچنين جمهوري آذربايجان موفق شد كه با جذب سرمايه گذاري و مشاركت شركت هایي كه ظرفيت تخليه و بارگيري دوباره را دارند و ساخت خطوط لوله اي با قطر 48 اينچ و با ظرفيت انتقال 109 ميليارد مترمكعب گاز در سال، جهت انتقال انرژي اين كشور به تركيه و بازارهاي اروپايي، گام هاي بزرگي را بردارد
مرکز بین المللی مطالعات صلح: خط لوله «ترانس آناتولي» و… مد نظر با کو است. موفقيت در ساخت خطوط لوله چه تاثيري در جايگاه جمهوري آذربايجان در حوزه صادرات انرژي دارد؟
با احداث خط لوله ترانس آناتولی اقدام مهمی جهت انتقال گاز منطقه «شاه دنیز» جمهوری آذربایجان به اروپاست .گاز آذربایجان از این طریق با عبور از شهرهای باکو، تفلیس، ارزروم، آنکارا و سپس عبور از کشور یونان و آلبانی وارد ایتالیا شده و از آنجا به بازارهای اروپایی راه می یابد. این پروژه مسیری برای تامین امنیت انرژی در اروپا و به عنوان بخشی از استراتژی تنوع، برای کاهش وابستگی انرژی در اروپا تلقی می شود.اتحادیه اروپا از حامیان اصلی این طرح است و با آغاز بهره برداری از این خط لوله در سال ۲۰۱۸ میلادی، نیاز گاز اروپا به میزان ۲۰ درصد تامین شده و از وابستگی به گاز روسیه کاسته شود.این پروژه هم گاز مورد نیاز ترکیه را تامین می کند و هم مسیری برای تامین انرژی های جایگزین برای اروپا خواهد بود و بطور طبیعی جایگاه آذربایجان را به عنوان یک کشور صادر کننده گاز ارتقا خواهد داد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: با توجه به وابستگی غرب به صادرات گاز مسکو و بی اعتمادی در روابط روسیه و اتحادیه اروپا در عرصه گازی ديپلماسي انرژي جمهوري آذربايجان تاچه حدي مورد پشتيباني اتحاديه اروپا و امريكا قرار دارد؟
از نظر کشورهای اروپائی، جمهوري آذربايجان يكي از بازيگران فعال و موفق در عرصه انتقال انرژي از منطقه درياي خزر به اروپا است. آذربایجان در ساحل درياي خزر 4 پايانه بزرگ نفتي دارد كه در مجموع قادر به تخليه و بارگيري دوباره بيش از يك ميليون بشكه نفت در روز است؛ پايانه هايي كه با همكاري شركت نفت انگليس و براي انتقال نفت اين كشور به بازارهاي اروپا، ساخته شده اند. در مقطع فعلی پس از بحران اوکراین،نیز اهمیت آذربایجان برای اروپا جهت انتقال انرژی افزایش یافته است.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: با توجه به نقش تركيه در طرح هاي نفتي و گازي جمهوري آذربايجان آينده همكاري هاي دو كشور در حوزه ديپلماسي انرژي چگونه خواهد بود؟
با توجه با اینکه ترکیه نقش اول را در انتقال گاز آذربایجان به اروپا ایفا می کند، دارای اهمیت فراوانی برای باکو می باشد و در واقع نیاز دو کشور به یکدیگر، یک نیاز متقابل است. تركيه از نظر ژئوپليتيكي و ژئواكونوميكي قدرت قابل توجهي در منطقه دارد. در مناقشه قره باغ، اين كشور موفق شد كه به دو هدف خود یعنی توسعه همكاري هاي اقتصادي در بخش انرژي با جمهوري آذربايجان، و جلب رضايت کشورهای اروپائی و آمریکا، براي بستن قرارداد ساخت خط لوله نفت باكو- تفليس- جيحان و خط لوله انتقال گاز باكو- تفليس- ارزروم و عبور اين خطوط لوله از سرزمين تركيه برسد . نقش و موقعيت تركيه جهت سرمايه گذاري در طرح هاي كلان انتقال انرژي منطقه مانند تلاش براي جلب موافقت كشورهاي تركمنستان، جمهوري آذربايجان، گرجستان و آمريكا براي ساخت خط لوله انتقال گاز ماوراي خزر نیز مهم است. اجراي طرح ناباكو با هدف عبور شاهراه هاي اصلي انرژي از مسير تركيه با ساخت خطوط لوله اي با قطر 48 اينچ و با ظرفيت انتقال 3 ميليارد مترمكعب گاز در سال، جهت انتقال انرژي آذربایجان به تركيه و بازارهاي اروپايي که در حال اجرا می باشد، موید همکاری متقابل آنکارا و باکو است. اين خط لوله كه ظرفيت انتقال انرژي آن به مراتب بيش از حجم توليد روزانه اين كشور است، قادر به انتقال بخشي از گاز تركمنستان به بازارهاي اروپا است. احداث اين خط لوله در جنوب باكو آغاز شده و پس از عبور از مسير تفليس از ترمينال سنگچال گرجستان، به خط لوله تركيه متصل مي شود. اين خط لوله به طول 690 كيلومتر ، پس از ورود به تركيه 280 كيلومتر مسافت را در شرق اين كشور طي كرده و به شبكه انتقال انرژي تركيه در منطقه ارزروم، ملحق می شود.هدف این خط لوله نیز اتصال به بازار های اروپا از طریق ترکیه می باشد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: در یک سال گذشته ما شاهد توجه افزون تر به خط لوله ترانس كاسپين از بستر دریای كاسپين بوده ایم. در این بین نیز به نگاه شما نظر باكو به اجرايي شدن خط لوله ترانس كاسپين چیست ؟
سياستگذاران عرصه ديپلماسي انرژي آذربایجان در راهبرد بلندمدت خود، راه تعامل با قدرتهاي فرامنطقه اي را در پیش گرفته و در این مسیر، با تركمنستان نیز همسو شده اند.ترکمنستان در راهبرد انرژي خود همواره درپي آن است كه افزون بر مسير روسيه، مسيرهاي جديدتر، كم هزينه تر و كم خطري را شناسايي و انتخاب كند. اين كشور برای صادرات گاز خود غير از مسير روسيه، با جلب موافقت گرجستان و تركيه اقدام به ساخت خط لوله 1640 كيلومتري ترانس کاسپین كرد. اين خط لوله می تواند گاز تركمنستان را از زير آب هاي درياي خزر به گرجستان رسانده، سپس از مسير گرجستان عبور كرده و سرانجام به تركيه انتقال دهد. هدف تركمنستان از اجراي چنين طرحي ،ایجاد مسير جديدي برای انتقال منابع انرژي خود به بازارهاي اروپايي بود. در اين جهت در نوامبر 1999، مقام هاي كشورهاي تركمنستان، تركيه، گرجستان و آذربايجان، توافقنامه اي را امضاء كردند. يكي از دلايل موافقت جمهوري آذربايجان براي مشاركت در اين طرح، كشف ذخاير گازي شاه دنيز در 1999 و كسب درآمدي بود كه از اين راه براي اين كشور به دست مي آمد. اجراي اين قرارداد به دليل اختلاف نظر میان روسیه و ترکمنستان اجرا نشده و چشم انداز مثبتی نیز برای اجرای طرح ترانس کاسپین وجود ندارد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: با توجه به موضع گذشته و کنونی روسیه در قبال احداث خط لوله ترانس كاسپين، چه مولفه هایی را در رابطه با نگاه روسیه به احداث این خط لوله و تغییر احتمالی مواضع این کشور می توان در نظر گرفت ؟
روسيه به عنوان بزرگترين توليد كننده گاز و دومين توليدكننده نفت در جهان، کشور بانفوذي است که با سرمايه گذاري بلندمدت در بخش هاي بالادستي و پايين دستي صنايع نفت و گاز خود و بالا بردن افزايش ظرفيت توليد به عنوان يك امپراتوري نفتي ، با به كار بردن نفوذ در تعيين رژيم حقوقي درياي خزر، در تثبيت نفوذ خود در ميان اين كشورهاي آسياي مركزي تلاش می کند. تشويق كشورهاي منطقه مبني بر انتقال انرژي خود از مسير روسيه و بندر نووروسيسك به درياي سياه و دورداشتن آنان از خطرهاي انتقال انرژي از مسير گرجستان- جمهوري آذربايجان و تركيه، تكميل 720 كيلومتر خطوط لوله جديد، جهت انتقال انرژي كشورهاي آسياي مركزي از مسير روسيه، بستن يك موافقتنامه 15ساله با كشور قزاقستان در ژوئن 2002 با هدف صادرات روزانه 350 هزار بشكه نفت اين كشور از مسير روسيه و همچنين انتقال بخش مهمي از صادرات نفت قزاقستان از راه خط لوله آتيرا- سامرا به بازارهاي هدف در اروپا، ، نسبت به پروژه ترانس کاسپین نظر مثبتی نداشته و تمایل دارد با سرمایه گذاري در صنعت نفت و گاز تركمنستان با هدف انتقال انرژي هاي فسيلي اين كشور از مسير خطوط لوله خود به بازارهاي هدف در اروپا، ترکمنستان را برای صرفنظر کردن از اجرای پروژه ترانس کاسپین متقاعد نماید.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: جايگاه ايران در ديپلماسي انرژي جمهوري آذربايجان با توجه به مبادلات گازي ايران با اين كشور و موقعيت استراتژي ايران در منطقه چيست؟
جمهوری آذربایجان و برخی از کشورهای اروپائی علاقمندند که ایران پس از تحریم های اقتصادی به طرح های تاپ و تاناپ ملحق شود. همکاری زمینه انتقال گاز برای ایران به عنوان دومین کشور دارنده ذخایر گازی قابل توجه است و میان جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان چند طرح از جمله مشارکت در تاناپ مورد مذاکره قرار گرفته است. در سفر اخیر شاهین مصطفی یف وزیر اقتصاد و صنعت و رئیس آذربایجانی کمیسیون مشترک اقتصادی، به تهران نیز طرح های مشترک میان دو کشور در زمینه نفت و گاز مورد مذاکره قرار گرفت. وزیر اقتصاد و صنعت جمهوری آذربایجان در این سفر طرف ایرانی را برای الحاق به طرح های «تاپ» و «تاناپ» دعوت کرد. در حال حاضر این پیشنهاد از سوی ایران مورد بررسی قرار می گیرد و ما به این پیشنهاد دید مثبتی داریم.البته تصمیم نهائی را سیاستگذاران وزارت نفت خواهند گرفت.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: ديپلماسي انرژي جمهوري آذربايجان چه پیامدهایی بر روی منافع ملی و اقتصادی ایران خواهد داشت ؟
روابط ایران و آذربایجان در حال گسترش است و در دوره پسا تحریم فرصت های بسیار خوبی در حوزه نفت و گاز برای همکاری دو کشور ایجاد خواهد شد.تهران و باکو می توانند با توجه به منافع مشترک در دریای خزر و در چارچوب دیپلماسی برد-برد ،منافع ملی خود را تامین نمایند.در این صورت دیپلماسی انرژی هیچ یک از این دو کشور،بر علیه فرصت های موجود عمل نخواهد کرد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: آينده جايگاه ديپلماسي انرژي جمهوري آذربايجان در جهان و منافع سياسي و اقتصادي اين كشور را چگونه تحليل مي كنيد؟
اين كشور از راه تعامل با قدرت هاي برتر در نظام بين الملل مانند آمريكا، روسيه و بهره برداري از فرصت هاي موجود و بهره گیری از مسائل آمريكا، روسيه و اروپا و با بهره گيري از ابزار ديپلماسي فعال خود در حوزه انرژي، می تواند جايگاه خود را در اين ساختار نوين، ارتقاء بخشد.
