سيد مهدي مدني خوانساری
مرکز بین المللی مطالعات صلح-IPSC
وخامت حال پادشاه عربستان سبب شده که وی راهی کشور آمریکا شود تا شاید پزشکان این دیار بتوانند بیماری دیر پای او را معالجه نمایند. آنچه در این نوشتار می آید نگاهی است به احتمال فوت ملک عبدا… و نحوه انتقال قدرت و جانشینان احتمالی وی بعد از مرگش.
مقدمه:
انتقال قدرت در آنها به‌طور مسالمت آميز و بر اساس روش‌هاي دموكراتيك نيست، همواره با يك بحران دامن گير مواجه هستند؛بحراني به نام «جانشيني».عربستان نيز از اين دايره خارج نيست و از زمان وصيت عبدالعزيز در منشور معروفش، تخم اين بحران در زمين‌هاي شوره زار عربستان كاشته شد و اينك پس از حدود 80 سال نهال ايجاد شده، ستبر شده و مي‌رود تا نهاد سلطنت در عربستان را در معرض توفان‌هاي جدي قرار دهد.
اما خبرگزاري‌ها اعلام كردند كه حال ملك عبدالله رو به وخامت گذاشته است. خبرگزاري عربستان (واس) در بيانيه‌اي به نقل از دفتر پادشاهي عربستان گزارش داد كه ملك عبدالله به دليل ابتلا به بيماري ديسك از درد كمر رنج مي‌برد و پزشكان در چارچوب برنامه درماني وي توصيه كردند كه پادشاه بايد استراحت كند. همچنین در آخرین اخبار پادشاه عربستان راهی آمریکا شده است تا سرنوشت خود را به پزشکان آمریکایی بسپارد.
ملك عبدالله كيست؟ ملک عبدالله بن عبدالعزیز ششمین پادشاه عربستان سعودی و دهمین فرزند «عبدالعزیز آل سعود» بنیانگذار عربستان جدید است.وی در تاریخ اول آگوست ١٩۲۴ میلادی در شهر ریاض متولد شد.ملک عبدالله از سال ١٩٧٥ معاون دوم نخست‌وزیر بوده است، پستی که در عربستان به ولیعهد بعدی تعلق می گیرد.وي از سال ١٩٨٢ میلادی ولیعهد عربستان شد.البته ملك عبدالله عملا پس از سال ١٩٩٥ يعني از زمان بیماری و زمینگیر شدن ملک فهد تمامی اختیارات یک پادشاه را در دست گرفت.وی همچنین ریاست هیات وزیران و فرماندهی گارد ملی عربستان سعودی را نیز عهده دار بود كه در روزهاي گذشته آن را به پسر خود متعب بن‌عبدالله واگذار كرد. همين امر سبب شد كه برخي از احتمال نزاع بر سر پادشاه بعدي سخن بگويند چرا كه در منشور عبدالعزيز (پايه‌گذار پادشاهي جديد عربستان) آمده است: «تا زماني كه پسران من زنده‌اند قدرت به نوه‌هايم نخواهد رسيد.» از اين حيث برخلاف نظام‌هاي سلطنتي ديگر كه قدرت از پدر به پسر مي‌رسد، درخاندان سعودي قدرت به برادران پادشاه انتقال مي‌يابد و به همين علت است كه در اين كشور قبيله‌اي، شاهزاده‌ها با پادشاهان سعودي اختلاف سني زيادي ندارند. بايد گفت ملك عبدالله كه فاقد برادر تني است از برادران ناتني خود كه مدعي پادشاهي هستند (جناح سديري‌ها) احساس خطر كرده و به همين منظور روابط نزديك و گسترده‌اي با برخي برادران ناتني، برادر زاده‌ها و خواهرزاده‌هايش برقرار كرده است. وی همچنين شبكه‌اي مهم از روابط با شيوخ، جناح‌هاي ديني و روساي قبايل و بافت‌هاي تكنوكرات و ديگر مذاهب ايجاد كرده است.در اين راستاست كه «ملك عبدالله» با هدف تقويت جناح خود از «امير نايف» كه شخصيتي ديني و تكنوكرات است، حمايت كرده به‌طوري‌كه در 27 مارس 2009 آژانس خبري رسمي سعودي در يك خبر كوتاه و شگفت انگيز، انتصاب «امير نايف» وزير كشور عربستان را به عنوان معاون دوم ملك عبدالله اعلام كرد. اين مسئله از آن نشان دارد كه «ملك عبدالله» به‌دليل كهولت سن براي آرام نگه داشتن حكومت خود از تلاطم جنگ قدرت بر سر جانشيني وليعهدي و حتي پادشاهي در خاندان سعودي، با انتصاب غيررسمي «نايف بن عبدالعزيز» به جاي «امير سلطان»وليعهد بيمار عربستان، گام برداشته است. در مقابل جناح سديري‌ها يا هفت برادران سديري كه با مرگ فهد به شش نفر كاهش يافته‌اند و از همسر متنفذ ملك عبدالعزيز مي‌باشند، بيشترين مبارزه‌جويي را براي در دست گرفتن قدرت خواهند داشت.در اين جناح افراد قدرتمندي مانند امير سلطان وليعهد فعلي و امير سلمان امير منطقه رياض حضور دارند.
جانشينان احتمالي كارشناسان امور عربستان به برخي از جانشينان احتمالي ملك عبدالله اشاره كرده‌اند. یکي از اين افراد شاهزاده امیر سلطان است. همانطور كه گفته شد وى كه پيش‌تر وزير دفاع عربستان بوده در حال حاضر وضعيت جسمانى مناسبى ندارد و احتمال دارد كه در آينده اى نزديك به دليل بيمارى سختى كه گريبانگيرش شده بميرد. شخص ديگر شاهزاده نائف، وزير كشور عربستان است و منتظر است كه پس از مرگ شاهزاده سلطان، قدرت را به جاى ملك عبدالله به دست بگيرد.او كه در فعاليتش افراطى عمل مى كند در امور فعاليت هاى ضد تروريستى و امنيتى اعتبار خوبى براى خود دست و پا كرده است.شاهزاده نائف همچنين مسئوليت سازمان‌هاى خيريه كمك به قربانيان طوفان سونامى را نيز بر عهده داشته است.اين در حالى است كه وى متهم است از اين سازمان‌ها به عنوان ارتباطى براى كمك به افراطيون استفاده مى كرده است. فرد ديگر شاهزاده سعودالفيصل، وزير خارجه عربستان و يكى از بانفوذ ترين رجال سياسى در رياض محسوب مى شود. شاهزاده تركى نيز در اين فهرست قرار دارد. از وي به عنوان يك شاهزاده اصلاح‌طلب ياد شده که در شاخه الفيصل فعاليت مى‌كند.وى پيش‌تر رياست امور اطلاعاتى عربستان را بر عهده داشته و سفير عربستان در انگلستان نيز بوده است. البته در اين مصاف مي‌توان به برخي ديگر نيز اشاره كرد. امير بندر بن سلطان سفير اسبق عربستان در آمريكا و رئيس فعلي شوراي امنيت ملي كشور به‌دليل اينكه مادرش يك خادمه آفريقايي است نيز مطرح است كه در اين مبارزه جايگاهي ندارد.همچنين امير طلال بن عبدالعزيز پدر امير وليد بن طلال كه از سرمايه داران معروف جهان است به‌خاطر انتقادات زياد نسبت به سيستم سلطنتي از دايره رقابت‌ها خارج است.اخیرا پس از اينكه نايف بن عبدالعزيز (برادر ملك عبدالله و وزير کشور کنوني ) از طرف ملک عبدالله مستقيما به عنوان جانشين وليعهد تعيين شد، شاهزاده طلال بن عبدالعزيز به اين اقدام اعتراض کرد که چرا با وجود هيات تعيين وليعهد طبق آيين نامه اصلاحات حکومتي اين اقدام صورت گرفته است.
سناريوهاي پيش رو
بايد گفت كه آينده عربستان مانند يك كلاف سر در گم مي‌باشد.از يك طرف منشور عبدالعزيز به عنوان يك سنت پيش روي خاندان سلطنتي است و لذا بايد انتظار داشت كه با مرگ احتمالي ملك عبدالله يك پادشاه فرتوت ديگر (امير سلطان) جاي ديگري را بگيرد. این سناریو در چارچوب شورای بیعت که توسط ملک عبدا… شکل گرفته جریان می یابد. به‌واقع شوراي بيعت نهادي است براي انتقال قدرت به صورت سيستماتيك براي حفظ نهاد سلطنت در برابر تحولات نوين كه تلاش مي‌كند قدرت را از نسل دوم به نسل‌هاي بعدي منتقل كند.مهم ترين وظيفه شوراي مذكور كه اساسنامه آن 25 ماده دارد، تعيين پادشاه و وليعهد آتي عربستان و بيعت با آنان اعلام شده است.اعضاي اين شورا شامل تمامي فرزندان زنده و ذكور عبدالعزيزآل‌سعود موسس عربستان، پسر يكي از پسران فوت شده يا ناتوان ملك عبدالعزيز به انتخاب پادشاه، دو نفر از فرزندان اصلح ذكور پادشاه و وليعهد به انتخاب پادشاه خواهد بود. در اين صورت بايد منتظر تداوم مرگ و مير‌هاي پير شاهان سعودي باشيم.در اين ميان مي‌توان حتي شاهد كودتاهايي از آن دست كه بندر بن سلطان انجام داد نيز بود چرا كه اين پيرمردها نمي‌توانند بر اوضاع به‌طور كامل مسلط شوند.اما در همين زمينه مي‌توان سناريوي ديگري را پيش بيني نمود كه شواهدي نيز اين سناريو را تاييد مي‌كند و آن اين است كه وراثت به جاي انتقال از برادر به برادر، از برادر به پسر منتقل شود تا ديگر شاهد نسل حضور پيرمردها بر مسند سلطنت نباشيم. هم اينك انتصاب پسر ملك عبدالله به رياست گارد ملي نويد اين تغييرات را مي‌دهد و مي‌توان انتظار داشت كه منشور عبدالعزيز كم‌كم به فراموشي سپرده شود. البته بايد منتظر ماند و ديد كه گروه شش برادران عليه اين انتصابات ساكت مي‌نشينند و صدارت جوان ملك عبدالله را مي‌پذيرند يا همچنان با الحاح بر منشور عبد العزيز خواهان تداوم سلطنت برادران مي‌شوند.
