انتخابی برای واشنگتن؛ آ.ک.پ یا پ.ک.ک

حسن اشرفی

کارشناس مسایل ترکیه

مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC

انتخابی برای واشنگتن آ.ک.پ یا پ.ک.ک

حملات هوایی روسیه علیه گروه‌های تروریستی به ویژه النصره در سوریه توازن قوا در مناطق مرزی ترکیه با سوریه و حتی عراق را تحت‌الشعاع قرار داده است. واقعیت این است که تا پیش از آغاز حملات هوایی نیروهای روسیه علیه تروریست‌های فعال در سوریه، ترکیه با حمایت آشکار از تروریست‌های جیش الفتح و حمایت پنهان از داعش و در ضمن حمله به مواضع نیروهای حزب اتحاد دموکراتیک کردستان سوریه به منزله شاخه سوری پ.ک.ک، طرحها و برنامه‌های خود در مورد بحران سوریه و عراق را که در امتداد و ارتباط با وضعیت سیاسی داخلی این کشور از اهمیت دوچندانی نیز برخوردار شده بود را به پیش می‌برد، اما با آغاز حملات روسیه آرایش شکل گرفته در مناطق همجوار با مرزهای ترکیه با ابتکار عمل آنکارا به هم خورد و نیروهای روسیه به طور همزمان مواضع تروریست‌های فعال در سوریه از داعش تا جیش الفتح را مورد تهاجم قرار دادند.

در این شرایط و همزمان با افزایش تنش‌ها در فضای سیاسی داخلی ترکیه و با وجود تداوم تنش‌ها بین دولت آک پارتی و پ.ک.ک. و شاخه سیاسی آن، حزب دموکراتیک خلقها، به نظر می‌رسد حملات روسیه تا حدی از فشار حملات ترکیه علیه پ.ک.ک که به بهانه مقابله آنکارا با داعش انجام می‌شد، کاسته است. اما تردیدی وجود ندارد که همچنان مقابله با پ.ک.ک در دستور کار آنکارا قرار دارد و توقف موقت حملات پ.ک.ک تا زمان برگزاری انتخابات زودهنگام پارلمانی 10 آبان نمی‌تواند تضمینی برای ثبات و امنیت پایدار ترکیه تلقی شود و با وجود اعلام آتش‌بس یکطرفه و موقت پ.ک.ک. هیچ تضمینی برای وقوع انواع و اقسام بحرانها در روزهای باقی مانده تا انتخابات وجود ندارد. وضعیتی که نه تنها حساسیتهای موجود در فضای سیاسی و امنیتی ترکیه را شدت ویژه‌ای بخشیده است بلکه موضع‌گیری‌ها و نقش‌آفرینی‌های قدرتهای پیرامونی و بین‌المللی نقش‌آفرین در مسایل منطقه و در ارتباط با ترکیه را اهمیتی خاص می‌بخشد. در این میان به نظر می­رسد ایالات متحده به عنوان یکی از قدرتهای فرامنطقه­ای و یکی از مولفه­های تاثیرگذار در سیاست منطقه­ای ترکیه می‌کوشد تا موضع خود را به‌صورتی تنظیم نماید تا روابط با ترکیه و کردها را در یک وضعیت متوازن نگاه دارد. یعنی از یک‌سو در صدد است تا از کردهای سوریه و عراق در برابر حملات ترکیه، حمایت کند و از سوی دیگر قصد دارد تا ترکیه را در موضع هرچند ظاهری ضد داعش کنار خود نگاه داشته و از امکانات و ظرفیت‌های موجود این کشور برای مقابله با این گروه تروریستی که اکنون در تقابل با منافع ایالات متحده قرار گرفته است، بهره‌برداری نماید. در این راستا ایالات متحده تلاش می‌کند بازی را به گونه‌ای ترتیب دهد تا بتواند هر دو منفعت توامان را در کیسه خود نگاه دارد.

در مورد سیاست چندپهلوی ایالات متحده در قبال پ.ک.ک باید گفت که در حالیکه واشنگتن پ.ک.ک را در زمره‌ی گروه‌های تروریستی شناسایی کرده و همواره در اظهارات رسمی از رد ارتباط مستقیم با این گروه سخن گفته و در موضع‌گیری‌های رسمی سعی کرده است تا فاصله خود را با پ.ک.ک حفظ نماید اما ضمن تایید تعامل مستقیم‌اش با یگان‌های مدافع خلق کردی این‌گونه استدلال می‌کند که پ.ک.ک و یگان‌های مدافع خلق کردی تحت فرماندهی واحدی عمل نمی‌کنند و اهداف مختلفی را دنبال می‌کنند. با این حال به نظر می‌رسد امریکا هم‌چنان کانال‌های ارتباطی خود با پ.ک.ک را از طریق کردهای سوریه حفظ کرده است. در حال حاضر ایالات متحده با کردهای شمال سوریه موسوم به «حزب اتحاد دموکراتیک کردستان سوریه» و شاخه نظامی آن، یگان‌های مدافع خلق کردی که شاخه سوری پ.ک.ک محسوب می‌شوند همکاری گسترده‌ای برای مبارزه با داعش داشته و در این راستا نیروی هوایی امریکا برای حمایت از کردهای شمال سوریه وارد عمل شده است. در واقع ایالات متحده در نقش نیروی هوایی یگان‌های مدافع خلق و یگان‌های مدافع خلق به عنوان نیروی زمینی ایالات متحده علیه داعش در سوریه نقش‌آفرینی کرده‌اند. از این‌رو ایالات متحده در خصوص حمایت از کردهای شمال سوریه که عقبه سوری پ.ک.ک به حساب می‌آیند با صراحت بیشتری سخن می‌گوید اما در خصوص پ.ک.ک با احتیاط اظهار نظر می‌کند.

در حال حاضر کردهای سوریه بیش از 11 هزار مایل مربع(6/17 هزار کیلومتر مربع) از شمال این کشور را در اختیار دارند و مرکز فرماندهی عملیات مشترک ضد داعش که شامل نیروهای امریکایی و یگان‌های مدافع خلق کردی است به غیر از اربیل، در شهر کوبانی سوریه نیز مستقر شده است.

شرایط کنونی برای پ.ک.ک این فرصت را فراهم آورده است تا بتواند برخلاف برخورداری از یک عقبه مارکسیستی با مشارکت در جنگ علیه داعش وجهه خود را نزد کشورهای غربی اصلاح کند، به ویژه با این چشم‌انداز که بتواند در آینده‌ای نزدیک از فهرست گروه‌های تروریستی خارج شود. از سمت دیگر ترکیه نیز تلاش می‌کند تا با همکاری گسترده‌تر با ایالات متحده در مبارزه با داعش بتواند برای مقابله با کردهای پ.ک.ک در سوریه و عراق از غرب کسب امتیاز کند.

برخی مقامات غربی معتقدند تاکنون کردها به‌عنوان بهترین حائل در مقابل داعش ظاهر شده‌اند و شجاعت نیروهای پ.ک.ک در مقابل داعش، وجهه‌ی این گروه را نزد غرب تغییر داده است. برای ایالات متحده این نکته حایز اهمیت است که بتواند از توان لجستیکی ترکیه برای حمایت از کردها در جهت مقابله با داعش استفاده کند. در این راستا وجود پایگاه‌های هوایی ترکیه این امکان را برای ایالات متحده فراهم کرده است تا نیروی هوایی امریکا بتواند از فاصله نزدیک‌تری به مرزهای سوریه، کردهای یگان‌های مدافع خلق کردی را حمایت و مواضع داعش را در این کشور بمباران کند. از همین روست که امریکا سعی می‌کند تا در مواضع رسمی خود پ.ک.ک را هم‌چنان به منزله یک گروه تروریستی معرفی نماید تا ترکیه را در کنار خود نگاه دارد. حمایت ایالات متحده از حملات ترکیه علیه پ.ک.ک در کوه‌های قندیل در عراق نیز در همین راستا قرار دارد، با این حال واشنگتن از ترکیه خواست تا در این خصوص خویشتنداری بیشتری به خرج دهد. از سوی دیگر طبق توافق واشنگتن و آنکارا، ارتش ترکیه تا عمق 60 مایلی سوریه مواضع داعش را بمباران خواهد کرد و این منطقه طبق توافق خالی از کردها خواهد بود. با این‌حال کردهای سوریه برای مبارزه با داعش به این منطقه پیشروی کرده‌اند.

در شرایطی که ایالات متحده نوعی تبعیض هدفمندانه را میان کردهای پ.ک.ک و کردهای شمال سوریه در پیش گرفته است، کردهای سوریه بیش از گذشته بر وابستگی سازمانی خود با پ.ک.ک تاکید می‌ورزند. آنها با نمایش عکس‌های رهبر پ.ک.ک و رهبر جنبش جدایی‌طلبی کردی، عبدالله اوجالان بر در و دیوار ستادها و سنگرهایشان سعی در به رخ کشیدن هر چه بیشتر این وابستگی سازمانی دارند. سران پ.ک.ک و انجمن اتحادیه‌های کردی که پ.ک.ک نیز جزیی از ساختار تشکیلاتی آن محسوب می‌شود، نسبت به وضعیت دوگانه‌ای که در شرایط حاضر برای آنها ایجاد شده است ابراز ناخرسندی می‌کنند. آن‌ها نسبت به وضعیت متناقضی که غربی‌ها ( از یک سمت با تروریست خواندن سربازان پ.ک.ک در ترکیه و عراق از حملات ترکیه علیه آنها حمایت می‌کنند و از طرفی نیروهای یگان‌های مدافع خلق کردی در سوریه که در کنار ائتلاف ضد داعش با این گروه تکفیری مبارزه می‌کنند را موثر و همسو می‌دانند) رقم زده‌اند ابراز ناخشنودی کرده و از غربی‌ها می‌خواهند تا مواضع خود را در خصوص کردهای پ.ک.ک شفاف‌تر بیان کنند. در این بین هزاران تن از کردهای پ.ک.ک ساکن ترکیه که از سوی غربی‌ها تروریست شناخته می‌شوند برای مبارزه با داعش به خاک سوریه اعزام می‌شوند که این موضوع مرزبندی میان گروه‌های کردی ترکیه و سوریه را سخت‌تر کرده است.

در حال حاضر کردهای سوریه از این موضوع نگرانند که علی‌رغم دو ماه همکاری با امریکا نتوانسته باشند از اهمیت ترکیه نزد ایالات متحده بکاهند و همچنان وزنه‌ی ترکیه برای امریکایی‌ها سنگینی کند. از سوی دیگر اگر امریکا همچنان از سیاست‌های آنکارا علیه پ.ک.ک حمایت کند احتمالا کردهای سوریه را از دست خواهد داد و اگر آن ها را از دست دهد برای شکست داعش با مشکلات جدی‌تری نسبت به گذشته مواجه خواهد شد.

مقامات پ.ک.ک بر این نکته تاکید دارند که در طول مدتی که داعش در شمال سوریه مستقر بوده است یگان‌های مدافع خلق کردی تنها نیروی موثری بوده که توان مقابله با این گروه تکفیری را داشته است اما حملات ترکیه به پ.ک.ک در شمال عراق در واقع به منزله باز کردن جبهه دیگری بودکه می‌توانست مبارزه کردها با داعش را تضعیف کند و باعث تقویت این گروه تکفیری تروریستی شود. برخی مقامات اروپایی نیز در این راستا مخالف هرگونه معامله‌ای با ترکیه در شمال سوریه به زیان کردها بوده و آن‌را بی‌معنا می‌دانستند.

با توجه به تحولات اخیر می‌توان انتظار داشت که امریکا سیاست‌های خود را در قبال ترکیه تغییر دهد و تا چند صباح دیگر روابط امریکا و پ.ک.ک نزدیک‌تر شود. در این بین برچیده شدن سیستم دفاع ضد موشکی ناتو در ترکیه می‌تواند حامل پیام‌هایی مبنی بر تغییر سیاست غرب در قبال ترکیه باشد.

کمپینی که آک پارتی علیه پ.ک.ک به راه انداخته است می‌تواند ضربه‌های سختی بر پیکره‌ی این حزب و کشور ترکیه وارد سازد. از یک سو حملات اخیر علیه کردهای پ.ک.ک می‌تواند آمار کشته‌های نظامیان ترکیه را افزایش دهد که این مساله می‌تواند ناتوانی حزب حاکم را در برابر افکار عمومی این کشور برای حل موضوع کردی نمایان‌تر سازد. از سوی دیگر اگر ترکیه تمام توان خود را برای مقابله با پ.ک.ک به کار گیرد آن‌گاه از ظرفیت‌هایش برای مقابله با داعش کاسته می‌شود و امریکا به این نتیجه خواهد رسید کشوری که خود درگیر یک جنگی فرسایشی برای حذف پ.ک.ک است نمی‌تواند شریک موثری در جنگ علیه داعش تلقی شود از این‌رو تلاش خواهد کرد تا برای مقابله بیشتر با داعش، به تعامل بیشتری با پ.ک.ک به عنوان یک نیروی موثر ضد داعش دست زند و این همان شرایطی است که سرکردگان پ.ک.ک به دنبال آن هستند تا بتوانند مشروعیت بیشتری نزد ایالات متحده کسب کرده و خود را به‌عنوان یک نیروی همسو با ایالات متحده از لیست گروه‌های تروریستی خارج نمایند و تهدیدهای جدیدی را علیه ترکیه به وجود آورند. از سمت دیگر برای امریکا پ.ک.ک می‌تواند به‌عنوان اهرم فشاری بر ترکیه عمل کند و دست ایالات متحده را برای معاملات بعدی با ترکیه باز نگاه دارد. در چنین شرایطی است که دیگر آنکارا نمی‌تواند به کلیشه‌های امریکایی «حق دفاع مشروع برای ترکیه» و «تروریستی بودن سازمان پ.ک.ک» که دیگر موضوعیتی نخواهند داشت، دل خوش دارد.

واژگان کلیدی: آ.ک.پ ، پ.ک.ک، روابط امریکا با پ.ک.ک، واشنگتن و پ.ک.ک