دکترافشارسلیمانی
سفیرپیشین و تحلیلگر مسایل سیاسی وبین المللی
مرکز بین المللی مطالعات صلح- IPSC
ارزیابی احسان اوغلو
احسان اوغلو که دارای دکترای تایخ و فلسفه و اندیشه اسلامی است و تالیفات و تحقیقات گسترده ای در زمینه تاریخ عثمانی و تاریخ اسلام دارد. وی شخصیتی حزبی و جناحی نیست و با توجه به این خصوصیت می تواند در صورت پیروزی در انتخابات ، تاحدود زیادی فراجناحی عمل کند.وی چهره ای آکادمیک و شخصیتی بین المللی است و دو حزب اصلی مخالف در ترکیه امیدوارند شخصیت فراحزبی و بین المللی او نقطه مزیت او در انتخابات آتی باشد. با این حال به گمان بسیاری از ناظران ،احسان اوغلو شخصیتی سیاسی نیست و امید نمی رود که بتواند همچون اردوغان در میتینگ های انتخاباتی و در مناظرات احتمالی انتخابات از پس شیوه های پوپولیستی سیاستمداری کارکشته چون اردوغان بر بیاید. او دارای فرهنگ آکادمیک عالی می باشد، فاقد برنامه سیاسی و جایگاه حزبی و مردمی قوی بوده و با کمبود كاريزمای سياسی مناسب جهت رویارویی با رقیبی قدرتمند همچون نخست وزیر کنونی ترکیه دست و پنجه نرم می کند.
سوالات وابهامات برآمده از نامزدی احسان اوغلو
نامزد کردن فردی شناخته شده با سابقه اسلام گرایی که ازسال 2004 تا 2014 رياست سازمان همکاری اسلامی را بر عهده داشته و فرزند “محمد احسان افندی”، اندیشمند برجسته اسلامی می باشد، نه تنها برای شهروندان عادی ترکیه، بلکه برای اعضای حزب جمهوری خواه خلق نیز شوک آور بود و موجب ایجاد سوالات وابهاماتی در اذهان حداقل طرفدران این احزاب و سیاسیون وناظران گردید .ازجمله این سوالات می توان به موارد ذیل اشاره کرد :
1 – چگونه حزب جمهوریخواه خلق به عنوان یک حزب سکولار و نمایانگر میراث مصطفى كمال آتاتور بنیانگذار جمهوری ترکیه، و حزب رادیکال و لاییک حرکت ملی ،یک شخصیت اسلام گرا را برای انتخابات ریاست جمهوری پیش رو در این کشور نامزد می کند؟
2 – آیا نامزد کردن احسان اوغلو به معنای در اولويت قرار دادن سرنگونی “رجب طیب اردوغان” از مسند قدرت بر تمامی مسائل دیگر می باشد؟
3 – آیا معرفی احسان اوغلو به دلیل عدم وجود نامزدی که مورد قبول احزاب مخالف ترکیه باشد ، اتخاذ شده است ؟
4 – آیا به صحنه آوردن احسان اوغلو خبر از درشرف تحقق بودن کودتایی ایدئولوژیک در درون این احزاب و تلاشی برای آشتی با تاريخ ازسوی آنان به شمار می آید؟ چرا که ايدئولوژی این احزاب بر اساس مبارزه با ابعاد دينی و ملی به نفع پایه های سکولار تشکیل جمهوری تركيه می باشد.
5 – اگر هدف نجات این احزاب باشد آیا احسان اوغلو می تواند اپوزیسیون ترکیه را نجات دهد ؟
6 – آیا گروه های اپوزیسیون با استفاده از احسان اوغلو در تلاش هستند كاری كنند تا جلوی اتهام زنی اردوغان ازجمله این اتهام كه این احزاب نسبت به مواضع و سیاست هایشان سرسخت و انعطاف ناپذیر هستند، بگیرند ؟
در پاسخ به این سوالات می توان گفت هر چند که احسان اوغلو یکی از شناخته شده ترین اندیشمندان اسلامی است و از خلیفه گری عثمانی دفاع می کرد، متولد و فارغ التحصیل دانشگاه الازهر مصر است و درگذشته نیز تفکرات محافظه کارانه دست راستی داشت و در عین حال به اعراب هم نزدیک بود.اما این اتفاق را نمیتوان به عنوان گامی به سمت توافقی تاریخی بین ترک های سکولار و پیشینه و میراث این کشور در جهان عرب و اسلام چیزی که هیچ گاه در ترکیه مدرن وجود نداشته است، ارزیابی کرد. تعریف و تمجید احسان اوغلو از سکولاریسم و آتاتورکیسم و دیدگاه مثبت او نسبت به تمدن و فرهنگ غرب را میتوان دلیلی براین مدعا دانست .ظاهرا یک دهه فعالیت بعنوان دبیرکل سازمان کشورهای اسلامی ، اورا بیشتر به مدل غربی حکومت سوق داده است. بنابراین می توان دریافت که هدف اصلی اپوزیسیون ترکیه از معرفی احسان اوغلو بیشتر تضعیف حزب عدالت و توسعه و تلاش بمنظور ایجاد مانع برای رسیدن رجب طیب اردوغان به عمارت چانکایا، کاخ ریاست جمهوری این کشور است .
اپوزیسیون ترکیه که پس از شکست در انتخابات شهرداری ها در ماه مارس سال جاری به شدت ضعیف و پراکنده شده، تلاش می کند طرفداران خود را قانع کند که برنامه متحد کردن گروه های مختلف زیرمجموعه آن به خوبی در حال انجام است و ترجیح میدهد در اطراف احسان اوغلو جمع شود و اگر آن ها در نهایت بتوانند او را به کاخ ریاست جمهوری بفرستند، به موفقیت سیاسی سترگی دست یافته اند.حتی اگر این طرح با شکست هم مواجه شود، اپوزیسیون همچنان توانسته فضایی برای همکاری متقابل ایجاد کند تا در انتخابات تابستان سال آینده پارلمان از آن بهره بگیرد و به آرزوی چندساله خود درمورد بازگشت به قدرت نایل گرددو می خواهد از احسان اوغلو برای نجات از این بحران کمک بگیرد؛ اما آیا می تواند این کار را به سرانجام برساند یا مسولیت شکست احسان اوغلو که احتمالش قریب به یقین است برعهده احزاب مخالف خواهد بود یا شخص او؟ در پاسخ باید گفت رهبران احزاب مخالف جمهوری خواه خلق و جنبش ملی گرا به دنبال بازی با عواطف ، احساسات ، عقاید مردم ترکیه بویژه طرفداران خودوحتی ایدیولوژی درون سازمانی هستند تا خود را نجات دهند و در مقابل حریف امتیاز بیشتری به دست آورند، حتی اگر این اقدام به قیمت تخریب وجهه احسان اوغلو تمام شود.!
البته احسان اوغلو هم باتوجه به تجارب وعلمی که دارد به احتمال زیاد ، نیک می داند كه ممكن است بخواهند از او به عنوان ابزار رهایی روند نزولی احزاب مخالف و کاسته شدن از آراء اردوغان درانتخابات استفاده شود بنابراین می توان احتمال داد که او عواقب شکست را که احتمالش را هم اندک نمی داند بررسی کرده و یقینا کاری نخواهد کرد که دستآوردهای سالها تلاش حرفه ای و آکادمیک خود را درمعرض آسیب قراردهد . شاید به همین دلیل باشد که وی در نخستین سخنرانی انتخاباتی خود در شهر ترابوزان به طور غیر مستقیم با انتقاد از اردوغان ، گفت نباید دین را ملعبه بازی های سیاسی کرد. هر چند او به صراحت اشاره ای به اردوغان نداشت، این سخن در حالی گفته شد که اردوغان در مراسم اعلام رسمی نامزدی خود در جمع هوادارانش اعلام کرده بود که به خاطر خدا وارد عرصه سیاست شده است.یا اینکه وی روز شنبه 14تیردر شهر ساکاریا در دیدار با بخشی از مردم گفت: امروز از سیاستهایی پیروی می شود که باعث افزایش تنش در سطح کشور و ایجاد مشکل با همسایگان می گردد.احسان اوغلو همچنین در مراسم افطار در آداپازاری تاکید کرد که در صورت انتخاب بعنوان رئیس جمهور ترکیه در جهت برقراری صلح در سطح کشور و افزایش اعتبار ترکیه نزد جامعه بین المللی تلاش خواهد کرد.درهردو سخنرانی، وی ضمن احتیاط در گزینش کلمات نامی هم از اردوغان نبرد.
این نکته را هم نباید از نظر دور داشت که هر چند نزدیکی “اكمل الدين احسان اوغلو” به “حزب حرکت ملی” در دهه 70 قرن گذشته میلادی و باورش به ایدئولوژی ملی گرایانه آن، نامزد کردن وی از سوی این حزب در انتخابات ریاست جمهوری پیش رو در ترکیه را توجیه پذیر می سازد، اما این مسئله در “حزب جمهوری خواه خلق” جنجال آفرین شده و شکاف عمیقی به وجود آورده است.بگونه ای که بر اساس گزارش بنیاد پژوهش های ترکیه، تنها 32درصد از اعضای این حزب و 44 نماینده از مجموع 123 نماینده آن در پارلمان با نامزدی دبیرکل پیشین سازمان همکاری اسلامی در انتخابات موافق بودند.از سوی دیگر قانع کردن طرفداران سکولار چپ گرای آتاتورکیست ترکیه برای رفتن به پای صندوق و رای دادن به احسان اوغلو کار آسانی نیست.لذا احسان اوغلو با درک این واقعیات درجریان رقابتهای انتخاباتی نیز جانب احتیاط را بیشتر رعایت خواهد کرد.
در سوی دیگر ازآنجا که کردهای حامی اوجالان ازجمله صلاح الدین دمیرتاش بارها تاکید کرده اند، به چیزی کمتر از آنچه از طریق جنبش های مردمی و مسلحانه خود به دست آورده اند، راضی نمی شوند. هر چند فرصتی خواهد بود برای احسان اوغلو که اگر انتخابات به دور دوم کشیده شود، تلاش کند تا با رهبران کردها بر سر میز مذاکره بنشیند و در مورد پیشنهادهایی که می تواند برای آن ها داشته باشند، چانه زنی کند. اما باتوجه به پیشینه منفی مواضع احزاب مخالف نسبت به کردها ، ایجاد چنین شانسی برای او ازاحتمال کمی برخوردار است و حتی اگرهم چنین شانسی برای او حاصل گردد کارآسانی نخواهد بود و به احتمال زیاد درصورت کشیده شدن انتخابات به دوردوم که احتمالش اندک است به نتیجه موثری هم نخواهد انجامید.
به هرحال مخالفان اردوغان با دست یازدیدن به نظریه هدف وسیله را توجیه میکند دست به دامن مرحوم ماکیاول شده اند و با اتتخاب شخصیتی که با اردوغان و حزب عدالت و توسعه در یک فضای اجتماعی، فکری و فرهنگی قرار می گیرد وسابقه یک دهه همکاری با این حزب را دارد و اکثر نقاط ضعف و قوت آن را می شناسد، بصورت مستقیم حلقه داخلی عدالت و توسعه را نشانه رفته اند.
دلایل معرفی احسان اوغلو از سوی احزاب مخالف
1 – عدم وجود شخصیتی توانمند ، محبوب مردم ، شناخته شده و کاریزما در میان مخالفان ترکیه و یا نزدیک به آنها که بتواند به مصاف رجب طیب اردوغان برود.
2 – دو حزب “جمهوری خواه خلق” و “حركت ملی” بر این باورند که نامزدی “اکمل الدین احسان اوغلو” در انتخابات ریاست جمهوری پیش رو در ترکیه باعث تغیير معادلات کنونی حاکم بر این کشور خواهد شد.با توجه به اینکه “حزب عدالت و توسعه” از زمان رسیدن به قدرت در ترکیه در سال 2002 میلادی، در تمامی انتخابات پارلمانی و محلی به پیروزی رسیده و درصد آرای آن نیز بین 40 و 50 درصد در نوسان بوده است.
3 – احزاب مذکور به این باور رسیده اند که نامزدی رئیس پیشین سازمان همکاری اسلامی در انتخابات ریاست جمهوری پیش رو باعث دگرگونی درافکار عمومی ترکیه شده و با به دست آوردن آرای طرفداران احزاب اسلام گرا و محافظه کاری از قبیل حزب سعادت و حزب اتحاد بزرگ و همچنین جنبش خدمت به رهبری فتح الله گولن، تاثیر بزرگی بر آرای رجب طیب اردوغان خواهد گذاشت.در واقع دو حزب “جمهوری خواه خلق” و “حركت ملی” گمان می کنند که با نامزدی “اکمل الدین احسان اوغلو” در انتخابات ریاست جمهوری پیش رو در ترکیه، بیشتر از 50 درصد آرا را از آن خود کرده و یا دست کم از پیروزی “رجب طیب اردوغان” در دور نخست انتخابات جلوگیری خواهند کرد.
4 – با توجه به موج دینداری که جامعه ترکیه را در بر گرفته، حزب جمهوری خواه خلق تلاش می کند وجهه خود را بهبود بخشد، چرا که برخی گزارش ها حاکی از آن است که بیش از 40 درصد از جامعه تركيه دارای هويت و اندیشه اسلامی بوده و شاید این آمار تفسیری باشد برای سخنان اخیر “كمال قلیچدار اوغلو”، رهبر این حزب که طی آن تاکید کرد تعارضی ميان کماليسم و دينداری وجود ندارد، این در حالی است که ايدئولوژی این حزب به یادگار مانده از مصطفی کمال پاشا ملقب به آتاترک (پدر ترکها) بر پایه مبارزه با دين و دينداری بوده، جایی که این حزب گفتن اذان به زبآن عربی و آموزش دینی در ترکیه را لغو کرده و با ریاست جمهوری عبدالله گل، رئیس جمهوری کنونی این کشور نیز به دلیل محجبه بودن همسرش مخالفت کرد.
5 – حزب جمهوریخواه خلق در تلاش است تا در قبال مسئله کردها نیز سیاست بازی در پیش بگیرد، بطوریکه كمال قلیچدار اوغلو رهبراین حزب ضمن بازدید از شهر کردنشین ديار بكر خطاب به آنها گفت این حزب دیگر آن حزبی نیست که در دهه 30 قرن گذشته میلادی تاسیس شده، تاکید کرد که وی از آزادی و حقوق بشر حمایت کرده و تلاش خواهد کرد راه حلی سياسی برای مسئله کردها پیدا کند.
6 -احزاب مخالف ترکیه بر این باورند که “اکمل الدین احسان اوغلو” به دلیل آنکه در مصر متولد شده، برای مدتی در عربستان سعودی زندگی کرده، دبیرکلی سازمان همکاری اسلامی را بر عهده داشته و دارای روابط مناسبی با دولتمردان مصر، عربستان، اندونزی و سایر کشورهای اسلامی می باشد، واز حمایت این کشورها برخوردار خواهد بود، به ویژه آنکه روابط برخی از این کشورها با دولت اردوغان مناسب نبوده و شاید موافقت دبیرکل پیشین سازمان همکاری اسلامی با نامزدی خود در انتخابات ریاست جمهوری پیش رو در ترکیه نشانه آن باشد که وی نیز در این زمینه با مخالفان این کشور هم عقیده است.این محاسبات مخالفان اردوغان نه تنها ممکن است دقیق و درست نباشند، بلکه این احتمال نیز وجود دارد که تبعات زیانباری برای این احزاب به دنبال داشته باشد.
واژگان کلیدی: احسان اوغلو ، احزاب مخالف ترکیه ، انتخابات ریاست جمهوری ترکیه، رقابت اوغلو و اردوغان، حزب جمهوری خواه خلق ترکیه، ترکیه
