سجاد عابدی
کارشناس ارشد مسائل امنیتی
مرکز بین المللی مطالعات صلح –IPSC
در اوت 2010 عمان و ایران قرار داد امنیتی امضا کردند؛ البته نمی توان گفت روابط تهران و مسقط به طور کلی بدون مشکل است و رابطه ای تمام عیار به شمار می رود؛ برای مثال نیروی دریایی عمان در مانورهای نظامی ایران شرکت نمی کند در حالی که در مانورهای نظامی سازمان کشورهای همکاری خلیج فارس، آمریکا، هند و پاکستان حضور دارد. عمان شریک نظامی آمریکا به بندرها و پایگاه های خود را داده است. همان تمایل خود را به مشارکت در طرح سپر دفاع موشکی آمریکا نشان داده که در واقع هدف آن ایجاد ایمنی در مقابل تهدید ایران برای کشورهای منطقه است.
از نظر عمان درگیری نظامی بین آمریکا و ایران، خطر ژئوپولیتیکی و اقتصادی بزرگی دارد و برای کاهش این خطر، دولت عمان به عنوان پلی بین تهران و غرب عمل کرده است؛ به همین دلیل است که پادشاهی عمان بر خلاف عربستان و برخی کشورهای شورای همکاری، که مایلند ایران جایگاه خود را در منطقه از دست دهد، مایل نیست که ایران مورد حمله نظامی قرار گیرد و تلاش می کند از راه هم افزایی به نوعی ظرفیت ایران را در منطقه افزایش دهد.
نزدیکی جغرافیایی ایران و عمان در تنگه هرمز، دور افتادگی جغرافیایی عمان از جهان عرب و اهمیت ژئوپلیتیکی و ژئواستراتژیکی تنگه هرمز، ایران و عمان را به داشتن روابط حسنه با یکدیگر ملزم کرده است. بر همین اساس و با اینکه عمان همواره با آمریکا روابط نزدیکی داشته، این امر در روابط دوستانه ایران با این کشور تاثیری نداشته است. در واقع رویکرد متفاوت مسقط در شورای همکاری نسبت به تهران نقش ضربه گیری داشته و به طور موثری نفوذ ریاض را بر کشورهای کوچک عضو شورا به منظور همگرایی تام کاهش داده و تلاش های غرب را برای منزوی کردن تهران تضعیف کرده است.
اکنون باید دید که به رغم متغیر های نزدیک کننده مهمی چون پیوستگی جغرافیایی، وضعیت ژئوپلیتیک منطقه، نفت، نیاز جدی به ثبات در منطقه و … علتهای اصلی معضل امنیتی در این منطقه چیست.
در گذشته در مورد ارتباط امنیت با قدرت ملی چنین باوری وجود داشت که با افزایش قدرت نظامی امنیت نیز افزایش پیدا می کند و با تعداد نیروها و تجهیزات نظامی بیانگر قدرت و امنیت هر کشور است؛ اما اکنون باورها دگرگون شده است و باید خاطر نشان کرد امنیت ملی فرایندی یکجانبه نیست که بتوان تنها با افزایش قدرت نظامی آن را افزایش داد بلکه، مفهمومی گسترده و همه جانبه دارد.
حفظ امنیت ملی هر واحد سیاسی از راه افزایش قدرت ملی و ایجاد توازن عوامل تشکیل دهنده آن میسر است و افزایش یکی از این عوامل اگر با افزایش در عوامل دیگر متناسب نباشد، می تواند موجب تهدیدی در امنیت ملی شود. در همین راستا امروزه حفظ امنیت ملی جنبه فرامرزی به خود گرفته است؛ به عبارت دیگر تنها درون مرزی نیست. البته امنیت به وسیله قدرت نظامی نیست به طوری که گاهی افزایش قدرت نظامی باعث کاهش امنیت و ناامنی کور می شود.
پادشاهی عمان به موضعگیری نسبت به آینده همگرایی در چارچوب شورای همکاری خلیج فارس نگاه متفاوتی دارد؛ یعنی از یک سو در مسائل اقتصادی در چارچوب شورای همکاری خلیج فارس همکاری عالی کرده؛ اما از سوی دیگر در سیاستهای خارجی و اختلافات بین کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس وارد نشده و تلاش کرده است تا با بر عهده گرفتن نقش چکش تعادل در شورای همکاری خلیج فارس، ایفای نقش کند. در این حال اکنون نیز به نظر می رسد با وجود اختلاف بین عربستان و قطر، این کشور خیلی مایل نیست در شورای همکاری خلیج فارس باقی بماند. این رویکرد ممکن است به ایجاد نوعی شکاف در شورای همکاری خلیج فارس منجر، و موجب تقسیم کشورها به دو بلوک مختلف شود. در این راستا مسقط تلاش می کند تا بیطرفی خود را در منازعات داخلی این شورا و هم چنین اختلافات ایران و کشورهای عربی حفظ، و در ضمن نقش مثبتی ایفا کند.
اکنون پادشاهی عمان مایل نیست که به دلیل بقیه کشورها از خود هزینه کند؛ لذا از نگاه مسقط، ورود مصر به اتحادیه همکاریهای خلیج فارس بسیار خطرناک است. در بعد دیگری اکنون پادشاهی عمان اختلاف چندانی با دیگر کشورها ندارد؛ اما نسبت به سیاست های عربستان(که تلاش می کند سیاست های خود را به دیگر کشورهای حوزه شورای همکاری خلیج فارس دیکته کند.) خشنود نیست. این کشور بارها به دخالت آشکار عربستان در سیاستهای خارجی شورای همکاری خلیج فارس اعتراض کرده است و اگر وضعیت به همین شکل ادامه یابد، قابل پیش بینی است که شورای همکاری خلیج فارس در آینده دچار شکاف، و حتی قطر به همراه پادشاهی عمان از شورای همکاری خلیج فارس خارج شود و اتحادی را به همراهی و همکاری لبنان، عراق و سوریه تشکیل دهند. در مقابل این کشورها هم بحرین، امارات، مصر، عربستان و کویت در سوی دیگر قرار دارند.
در چشم انداز آینده، مسقط تلاش می کند تا بیطرفی خود را حفظ کند و ضمن رابطه با آمریکا، اتحادیه اروپا، عربستان و …، سیاستهای خود را ادامه دهد و تلاش می کند نقشی مثبت در حل بحرانهای منطقه ای ایفا کند؛ چنانکه نشست های ایران و کشورهای غربی در طول سال های اخیر با مدیریت عمان، نشان می دهد که این پادشاهی به میانجیگری در روابط ایران با غرب مایل است.
واژگان کلیدی: امنیت ملی, عمان , همکاری , سیاسی , نظامی ,آمریکا, سجاد عابدی
