امنیت در نگاه عربستان سکولار

 میلاد ربانی

پژوهشگر مسائل منطقه ای

مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC

      برنارد لویس، اندیشمند سیاسی امریکایی که اکنون به صدودومین سال زندگی­اش وارد می­شود، در سال 2009 اظهار داشت که امروز همانند سال 1979 که دشمنی مشترک – یعنی اتحاد جماهیر شوروی- اسرائیل و اعراب مصری را در کمپ دیویس به هم نزدیک ساخت، دشمنی مشترک اعراب و به خصوص عربستان را به اسرائیل نزدیک خواهد ساخت و آن دشمن ایران است.

      به نظر می­رسد که عربستان سعودی پس از روی کار آمدن پادشاه جوان خود، تجربه ­ای از سکولار شدن را از سر می­گذراند. البته تحمل مخالف جایی در دکترین عربستان، حتی عربستانی سکولار با پادشاه، نخواهد داشت. این کشور هرگز صدایی مخالف و منتقد را پذیرا نیست و اگر این صدا از سوی همسایگان خود باشد، به دنبال همکاری با دشمنان همسایگان خود خواهد بود تا مصداقی بر مثل معروف دشمن دشمن من، دوست من است، باشد. عربستان با جمهوری اسلامی ایران و متحدانش اختلاف دارد، پس در دکترین امنیتی خود نگاهی ژرف به غرب و ایالات متحده­ آمریکا خواهد داشت، کما اینکه یک عربستان سکولار با رهبری جوان، حس نزدیکی بیشتری با غرب خواهد داشت. بخشی از نزدیکی به غرب، نیازمند حل مشکل با اسرائیل است و این موضوعی است که عربستان سعودی در سیاست خارجی خود اعمال خواهد کرد و سیاستمداران اسرائیلی هم هرازگاهی در بیانه­های خود از نزدیکی روابط با عربستان سعودی استقبال می­کنند. آنچه این نزدیکی به اسرئیل را تقویت می­کند، وجود دشمن مشترکی به نام ایران است. هم عربستان و هم اسرائیل، از درگیر کردن ایران با طرف دیگر و همچنین از درگیری ایران با غرب و آمریکا نفع می­برند. رقابت و چشم­ و هم چشمی با ایران، همواره بخشی از سیاست خارجی عربستان بوده است. رقابت­های منطقه ای این دوکشور هم جالب توجه است. در لبنان، افغانستان، پاکستان، عراق، یمن و سوریه رقابت شدیدی بین ایران و عربستان سعودی وجود داشت که به نظر می­رسد سهم ایران در این رقابت حداقل در عراق و سوریه بیشتر باشد.

      عربستان در خاورمیانه با چالش­های امنیتی مهمی از جمله جمهوری اسلامی ایران، جنگ یمن و جنبش انصارالله، سوریه و حزب­الله مواجه است و به نظر می­رسد که راه حل سخت­افزاری و نزدیکی به غرب را برای مقابله با چنین چالش­هایی برگزیده است. به نظر می­رسد که رهبر جوان عربستان با نگاهی جدید به امنیت، پا به عرصه رهبری کشورش گذاشته است و در این دیدگاه، غرب فقط محلی برای خرید تسلیحات و فروش نفت نیست، بلکه وی به دنبال وارد کردن تکنولوژی­های جدید نظامی و غیر نظامی از غرب است. پادشاه عربستان در سفری که اخیرا به ایالات متحده داشت، از سیلیکون ولی دیدار و با افرادی چون بیل­ گیتس، مارک زاکربرگ و تیم کوک ملاقات داشت که این­ها خبر از تغییراتی در عربستان نفت فروش دارد. هیچ بعید نیست که این عربستان گام­هایی را برای دستیابی به فناوری هسته­ای و تسلیحات مدرن بردارد، تسلیحاتی که تا به امروز از طریق قراردادهای میلیاردی با غرب تامین می­شد.

      آیا در صورتی که عربستان سعودی واقعا مسیر سکولار شدن را طی کند، در معادلات امنیتی این کشور تغییری حاصل خواهد شد؟ شاید در کوتاه مدت تغییر اندکی حاصل شود، اما در بلند مدت به نظر می­رسد که این کشور بتواند مشکلاتش را با کشورهای همسایه و به خصوص مهمترین چالش امنیتی خود، یعنی ایران حل کند. چرا که سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران نشان داده است که با کشورهای سکولاری همچون سوریه و عراق بیشتر از کشورهای مذهبی همچون عربستان و اسرائیل کنار می آید. یک عربستان سکولار درک خواهد کرد که تمام مسیرهای توسعه اقتصادی نیستند و برای دستیابی به امنیت پایدار، باید به توسعه سیاسی دست زند و در توسعه سیاسی، حل اختلافات با همسایگان نه از طریق مسابقه تسلیحاتی، که از راه گفت­وگو و حل اختلافات و به خصوص اختلافات مذهبی با دشمنان سابق امکان­ پذیر است و این همان فرایندی است که اروپای بعد از جنگ جهانی دوم به آن رسید، در جایی که دشمنی بین آلمان­ها و فرانسوی­ها و انگلیسی ها هم دست کمی از دشمنی ایران و عربستان نداشت. اما این کشورها با کنار گذاشتن اختلافات خود، به تشکبل اتحادیه ای دست زدند که در آن همکاری سیاسی و امنیتی و اقتصادی را به نمایش گذاشتند. شاید عربستان سکولار هم در این روند بتواند فرایند صلح سازی را آغاز کند. پادشاه جدید و جوان عربستان به زودی در خواهد یافت که جنگ یمن پرهزینه، فرسایشی و بی فایده است و باید به دنبال چاره دیگری باشد.

در انتها نگاه امنیتی عربستان به آمریکا و برعکس حایز اهمیت است. این موضوع نیازمند بحث در مجالی دیگر است، اما در چند سطر کوتاه می­توان توضیح داد که طی 70 سال گذشته، یعنی از زمانی که شرکت آمریکایی آرامکو قراردادی 50 درصدی با عربستان امضا کرد، نگاه مثبت آمریکایی به یک شریک مهم خود در منطقه نمایان بود. به طرز عجیبی، در فیلم آمریکایی مرد بعدی که در سال 1976 ساخته شده است، نگاه مثبت آمریکایی به عربستان و نگاه منفی به سوریه مشهود است، گویی این فیلم نشان دهنده نقشه راه سیاست خارجی آمریکا برای آینده منطقه خاورمیانه است که در تحولات امنیتی منطقه خاورمیانه و نقش عربستان در آن مشهود است.

واژگان کلیدی: امنیت ، نگاه، عربستان سکولار، امریکا