فرزاد رمضاني بونش
مركز بين المللي مطالعات صلح – IPSC
در روزهای اخیر تحرکات طالبان مسلح در مناطق مختلف و پايتخت افغانستان به شدت افزایش یافته است. چنانچه این گروه و جريان افراط در روز يك شنبه (26 فروردين) سعی داشت مناطق مختلفی را تحت تصرف درآورد و حملاتي را به پارلمان افغانستان ، ریاست امنیت ملی كشور و…انجام دهد و به ترور كريم خليلي معاون رئيس جمهوري افغانستان نيز بپردازد. در اين بين با توجه به رويكرد اخير جريان افراط در افغانستان و همزماني آن با چند رويداد ديگر در اين كشور كوشيديم براي واكاوي و بررسي بيشتر اين امر به گفتگويي با محمد ابراهيم طاهريان سفير پيشين كشورمان در افغانستان بپردازيم:
مركز بين المللي مطالعات صلح: اخيرا سخنگوی طالبان گفته است که حملات همزمان در چند استان افغانستان از جمله شهر کابل راه انداخته اند و مقر پارلمان افغانستان، مرکز آموزشی پلیس در پکتیا و… از جمله اهداف آنان بوده است. در اين بين به نگاه شما اهداف رويكرد كنوني طالبان و جريان افراط چيست؟
به نظر ميرسد آنچه در روز يك شنبه در كابل روي داد به شرايط داخلي افغانستان برگرد و بويژه اينكه رئيس جديد شوراي عالي صلح معرفي شد. يعني پسر برهان الدين رباني به جاي پدر به عنوان رئيس شوراي عالي صلح معرفي شد . در اين بين همان گونه واكنش جريان افراط كه در زمان معرفي رباني پدر ( به عنوان رئيس شوراي عالي صلح) تند بود، اكنون نيز جريان افراط در مورد پسر وي نيز به اين رويكرد دست زد . گذشته از اين در تحليلي ديگر بايد گفت چگونه ممكن است چنين عملات سنگين و همزماني از سوي نيروهاي طالبان در چندين شهر و چندين نقطه شهر كابل انجام گردد. يعني نيرو هاي افراط با وجود كمربندهاي امنيتي عملياتهايي را در نقاط حساس مانند وزير اكبرخان (كه منطقه اي حفاظت شده است و ناتو ، رياست جمهوري، ديپلمات ها حضور دارند و قلب سياسي كابل است) اتفاق مي افتد؟ در پاسخ بايد گفت با توجه به اينكه انعقاد پيمان استراتژيك كابل واشنگتن مراحل نهايي خود را طي ميكند و مخالفتهايي نيز از سوي طالبان، برخي از افراد جهادي و كساني كه به استقلال افغانستان توجه دارند مقاومتهايي وجود دارد، ممكن است اين تصور پيش آيد كه دست هايي وجود دارد كه تلاش ميكنند افكار عمومي به سمت امضاي قرارداد پيمان استراتژيك كابل واشنگتن كشيده شود. گذشته از اين جمع جبري اين دو نظر هم ممكن است. يعني اينكه جريان افراط از اين حملات به دنبال اهداف خود و براي داشتن دست بالاتري در افكار عمومي و خبر سازي و .. بهره برد و از طرف ديگر هم موافقان امضاي پيمان كابل واشنگتن از اين امر بهره برند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: باتوجه به حضور نمایندگان حزب اسلامی حكمتيار برای مذاکره با دولت افغانستان و سفر چندی پیش وزیر امور خارجه افغانستان به قطر و بررسي روند گفتگوها میان نمایندگان طالبان و ایالات متحده امریکا، آيا در شرايط امروزي ممكن است شكافي دربين جريان افراط بر سر مذاكره با دولت و غرب متصور كرد؟
مشكل كنوني جريان افراط اين است كه تا حالا رويكردي دو طرفه از خود نشان داده است. در اين بين در مورد حضور حزب اسلامي حكمتيار در كابل بايد گفت حتي برخي از اعضاي حزب اسلامي در دولت كابل و مقر رياست جمهوري حضور دارند. در اين بين اگر رفتار حزب اسلامي را در ذيل جريان افراط به شما آوريم به نظر ميرسد در سالهاي گذشته تقسيم كاري از خود نشان داده اند .
مركز بين المللي مطالعات صلح: ذبیح الله مجاهد، سخنگوی طالبان، گفته است که ما مسئولیت این حملات را می پذیریم و این عملیات طلیعه آغازحملات بهاري است . در اين بين با توجه به اينكه حملات اخير طالبان به كابل یکی از بزرگترین حملات گروه طالبان از زمان سرنگون شدن حکومت آنها در سال ۲۰۰۱ بوده است آيا ممكن است شاهد موج مهم و جديدي از حملات طالبان در افغانستان باشيم؟
جنس عملياتي كه اخيرا طالبان و جريان افراط در حال انجام آن بوده است بيشتر با هدف توليد خبر بوده است و گر نه عمليات و اقدامات جريان افراط هيچ گاه متوقف نشده است و در طول زمستان و پاييز هم ادامه داشته است. از نظر زماني شرايط امروزي براي اين گروه مهم است كه مي تواند انتخاب رئيس جديد شوراي عالي صلح هم مد نظر باشد. به علاوه بايد گفت ممكن است طالبان در حال دادن نشاني غلط باشد و با توجه به زمان دست به انتخاب سياسي زده است.
مركز بين المللي مطالعات صلح: همزمان با امضای موافقت نامه های افغانستان و آمریکا در خصوص زندان بگرام و عملیات شبانه، آيا رويكرد جريان افراط با هدف منصرف كردن افغانستان را از امضای پیمان استراتژيك با آمریکا است ؟
اگر از نظر سياسي بتوان براي اين موافقت نامه هاي ارزشي قائل بود و به آن وزني داد، بايد گفت در واقع نوع اصلاع رساني اي كه در مورد تفاهم حاكميت در كابل با نيروهاي انجام دهنده عمليات در شب انجام گرفته و طرح اين موضوعات از سوي دولت در كابل موضوعاتي فرعي است و در واقع دولت كل موضوع را واگذار كرده درباره موضوعي جزئي مانند عمليات شبانه سخن گفته است. در اين حال هم جريان افراط به پیمان استراتژيك هم نگاهي منفي دارد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: یک روز پیش از حملات روز یک شنبه در کابل صلاح الدین ربانی از سوی رئیس جمهوری، به عنوان رئیس شورای عالی صلح برگزیده شد. در اين بين رويكرد امروزه و آينده طالبان چه نسبتي با شوراي عالي صلح در كشور دارد؟
اصولا همانگونه كه در قبل گفته شد نوع رفتار و واكنش جريان افراط در زمان رياست شهيد رباني منفي بوده است. به علاوه دولت با قرائت هاي غير تخصصي و غير انظباقي با قانون اساسي دست به قرائت هاي ويژه زدو اين بازي حاكميت كابل با روند صلح و شخصيت هاي افغانستاني بود. در هر حال در زمان شكل گيري شوراي عالي صلح و ترور شهيد رباني طالبان رويكردي منفي نسبت به شوراي صلح داشت. اكنون نيز به نظر ميرسد همان رفتاري كه نسبت به شوراي عالي صلح پيشين و رئيس آن در پيش گرفته بود نسبت به اين شورا و رياست كنوني فرزند رئيس جمهور پيشين افغانستان ابراز ميكند. در اين بين نيز بايد گفت خود رويكرد صلح نيز با چالشها و مشكلاتي روبرو است و بايد گفت اصولا صلح در اين كشور به چه معناست؟ صلح با چه كسي صورت گيرد و با چه كساني مطرح مي شود؟ اصولا صلح با مخالفان بر اساس چه دكتريني است و آيا تعطيل كردن قانون اساسي و روند امور مي تواند موجب رضايت جريان افراط قرار گيرد؟ آيا اين گروه قائل به مشاركت در قدرت يا تصاحب همه قدرت است؟ در پاسخ بايد گفت طرف مقابل تاكنون هيچ يك از پيشنهادات طرح شده براي گفتگو را نپذيرفته است. در اين بين به نظر ميرسد كه اكنون خلط موضعي صورت ميگيرد و آن هم از طرف حاكميت و به عمد به اين خلط موضع دامن زده ميشود. در واقع از يك سو تمنا و خواهش از سوي دولت است و از سويي هم نگاه جريان افراط رد و نپذيرفتن همه پيشنهادات.
مركز بين المللي مطالعات صلح: وزیر خارجه افغانستان از برگزاری گفت‌وگوهای صلح علاوه بر قطر در عربستان، ترکیه و کابل خبر داده و تأسیس دفتر طالبان در قطر را به مفهوم رسمیت بخشیدن به این گروه ندانسته در اين بين اين حملات چه تاثيري در نگاه دولت به طالبان دارد؟
تا كنون حاكميت در كابل نشان داده است كه همشه به جنايت جايزه داده است و هر زماني كه جريان افراط خشونت بيشتري به خرج داده است جايزه بيشتري از سوي دولت دريافت كرده است. در اين حال اگر گذشته چراغ راه آينده باشد بايد اشاره كرد كه عمدتا جريان افراط موفق خواهد شد امتيازاتي بيشتري را از دولت بگيرد . يعني در حالي كه هنوز پاسخ نهادها و اشخاصي كه قضيه ترور شهيد رباتي را پيگيري ميكردند مشخص نيست، پرونده آن معلوم نيست و در حقيقت به نوعي به فراموشي سپرده شده است دولت با تعيين فرد جديدي به رياست شوراي عالي صلح عملا به رويكردي رو آروده است كه هيچ گاه نتيجه نداده است. يعني اگر مانند گذشته اين روند ادامه يابد بي شك جريان افراط امتياز بيشتري را بدست خواهد آورد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: عملیات يك شنبه طالبان با توجه به وسعت و نوع عملیات پیام های مختلفی را برای دولت، مردم افغانستان و جامعه جهانی به همراه داشت. در اين حال با اينكه چنین عملیات هایی نیازمند برنامه ریزی بسیار دقیق و زمان و منابع کافی برای اجرای آن ها می باشد. بايد پرسيد چگونه طالبان توانسته اند دست به چنین عملیات هایی در قلب شهر کابل، پایتخت افغانستان بزنند و آيا طالبان به راستي قوي تر شده است ؟
يا اينكه اين جريان قوي ترشده است يا اينكه امكانات و ابزار هايي ( هم از سوي نيروهاي بيروني، فرامنطقه اي و حاكميت ) موجب شده تا اينگونه وارد كنشگري شود.
مركز بين المللي مطالعات صلح: در حملات اخير طرح ترور معاون رئیس جمهور افغانستان “کریم خلیلی” هم خنثی شد. در اين راستا با توجه به رويكرد اپوزسيون دولت به صلح با جريان افراط واکنش اپوزسیون به حملات اخير و رند صح با طالبان چيست؟
اپوزسيون قانوني در افغانستان كه در حقيقت هم بخشي از آنان در پارلمان حضور دارند معتقد هستندكه هر راهكار سياسي درافغانستان بايد مبتني بر قانون اساسي باشد. يعني هر افغانستاني كه جنايتي مرتكب نشده است و علاقمند در پروسه سياسي كشور حضور داشته باشد است حق مشاركت دارد. در اين حال آنچه از مواضع اپوزسيون قانوني افغانستان ( كه در مجموع مي توان در ذيل عنوان خانواده جهاد از آنان ياد كرد) بر مي آيد آن است كه دولت در چارچوب قانون اساسي با رفتاري قانونمند عمل كنند. در حالي رفتار جريان افراط برعكس اين رويكدر است و نظم ستيز است . در اين راستا در حالي كه جامعه بين المللي پاسخي به درخواستها ي قانوني اپوزسيون قانوني نميدهد تحت هر شرايطي به جريان افراط توجه ميكند. آنچه مشخص است با توجه به تحولات اخير و مواضعي كه از سوي اپوزسيون در رسانه ها ديده ميشود چنين برمي آيد كه روند گفتگو و صلح با طالبان (چون منطبق با قانون اساسي نيست) پذيرفته نيست و هر پروسه كه بايد منتج به نتيجه باشد بايد در چارچوب قانون اساسي افغانستان باشد. يعني آنان روند مذاكره با طالبان را در چارچوب قانون اساسي نمي بينند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: با توجه به رويكرد طالبان و تلاش های صلح دولت براي روند صلح در كوتاه مدت تحولات افغانستان تا چه حدي اميدوار كننده است؟
به نظر ميرسد در واقع تحولات در غرب آسيا و افغانستان به سويي در حال حركت است كه كمتر موجب اميدواري است . در اين بين در روند گفتگو ها در قطر و يا به كلام غربي ها روند صلح و حضور جريان افراط در قطر و نوع رفتار ي كه دولت نسبت به اپوزسيون، اداره كشور و همچنين تعاملاتي كه دولت در رابطه با پيمان استراتژيك با غرب دارد و همچنين مشكلات كنوني جامعه بين الملل، مشكلات اقتصاديي كه كشورهاي كمك كننده به افغانستان دارند، ناركامدي دولت و مواد مخدر و …به نظر ميرسد خيلي سخت است كه به آينده تحولات در اين كشور اميدوار بود. اين امر حكايت از پيچيدگي بيشتر اوضاع امنيتي نيز دارد.
