سيد علي سقائيان
سفیر پيشين ايران در جمهوری ارمنستان
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
دیدار نخست وزیر ارمنستان با رییس جمهور. هویک آبراهامیان نخست وزیر ارمنستان، امروز(دوشنبه) با حجت الاسلام حسن روحانی رییس جمهوری دیدار و گفت و گو کرد. نوشتار زیر به موضوع روابط دو کشور همسایه، نوع روابط، متغيرهاي دخيل در روابط و چشم انداز آن نگاهی داشته است.
واژگان كليدي: ایران، ارمنستان، آينده روابط، قره باغ،
روابط اقتصادي و سياسي دو كشور
ایران قبلا سیاست حس همجواری را در دستور خود داشته است.با توجه به رویکرد رئیس دولت یازدهم در مورد سیاست حسن همجواری با همسایگان قطعا این سفر را در همین چارچوب می بینیم. سفر جناب آبراهایمان نیز در همین راستا و به دعوت جناب جهانگیری انجام شد. از سوی دیگر هم رفت و آدم های اقتصادی بین همسایگان بین ایران و ارمنستان هم روندی عادی دارد . همان گونه که وزیر انرژيی ارمنستان به تهران سفر کرده بود و وزیر نیروی ایران نیز در چند ماه گذشته سفری به ارمنستان داشتند و در مورد مذاکرات انرژي و تبادلات گاز و برق انجام دادند. لذا این سفر هم در راستای تقویت روابط اقتصادی دو کشور ارزیابی میگردد.
با توجه به هیئت عالی همراه در آستانه برگزاری دوازدهمین کمیسیون اقتصادی دو کشور مهمترین پیام سفر نخست وزیر ارمنستان پیام مهمی مبتنی بر تاکید بر حسن همجواری و حل مسائل مشترک و برطرف کردن چالش ها و مناقشات منطقه ای از راه گفتگو ، تاکید بر امنیت پایدار برای حفظ صلح و ثبات ،انتقال سالم انرژيی در منطقه از جمله جمهوری اسلامی ایران به سایر نقاط از جمله ارمنستان ، برقراری و گسترش سیستم حمل و نقل بین دو کشور است. به علاوه تاکید بر توافقات روسای جمهور گذشته ( در سفرهای آنها چه آقای سرکیسیان و جناب آقای خاتمی و احمدی نژاد به کشورهای متقابل) مد نظر بوده است.
جدا از این این سفر تاکید ویژه ای بر این امر داشت که روابط ما و ارمنستان با وجود تحریم های گسترده ناعادلانه غرب روابط اقتصادی سیاسی با توجه به حسن همجواری است. یعنی با وجود تحریم ها عمل به توافقات بویژه در زمینه انرژی حمل و نقل ،گردشگری، توافقات گمرگی و در عین حال حفظ محیط زیست قابل توجه است. در این راستا تاکید رئیس جمهور جمهوری اسلامی ایران در ملاقات با آقای آبراهامیان بر این امر بود که تخریب محیط زیست را در هر شکل و لباسی محکوم میکنیم . از این دیدگاه تخریب محیط زیست تهدید بزرگی برای همه کشورهای منطقه است.
در بعد دیگری ارمنستان عضویت در اتحادیه اقتصادی اوراسیا را رسما در مجلس خود به تصویب رسانده است. در این حال با توجه به تاکیدی آقای جهانگیری در ملاقات با آقای آبراهایمان ارمنستان می تواند نقطه پرتاب و سکوی مناسبی برای صادرات کالای جمهوری اسلام ایران به همه کشورهای همسود و حتی اروپا باشد.
اشتراک نظر دو کشور در حوزه های منطقه ای
تاکید جمهوری اسلامی ایران بر حل مناقشات بین دو کشور یا باکو و ایروان از راه گفتگو و مشارکت ایروان و باکو بدون هیچ گونه تنش و درگیری است .در عین حالی که جمهوری اسلامی ایران نقش خود را برای ایجاد و تحکیم گفتگو ها بارها نشان داده است. در این حال بار دیگر تاکید شده است که از این امر از راه منطقه ای حل گردد. جدا از این فصل مشترکی در نگاه ایران و ارمنستان به بحران های مهم منطقه ای وجود دارد. یعنی حل بحران های منطقه ای مورد تاکید مقامات عالی دو کشور بوده است. در این سفر هم معاون رئیس جمهور و نخست وزیر ارمنستان تروریسم را در هر شکلی محکوم کردند. یعنی ارمنستان و ایران با هم نظرند که باید تروریسم را از راه مردم سوریه حل گردد نه از راه تروریست های اجاره ای و تهدیدهای بیرونی .
در بعد دیگری ارمنستان از میانجی گری ایران در مذاکرات استقبال کرده است اما با توجه به نقش مهم گروه مینسک و میانجی گری این گروه ایروان مایل نیست که نقش گروه مینسک تضعیف گردد. چرا که این گروه اهرمی بازدارنده در مورد رفع تهدیدهای کشورهای منطقه ای بر ضد ایران بوده است. لذا ارمنستان ترجیح میدهد که گروه مینسک نقش فعال تری داشته باشد . در عین حال هم از نقش تاثیرگذار ایران در این حوزه استقبال کرده است. بویژه اینکه جمهوری اسلامی ایران نقش تعادلی در مورد مناقشه قره باغ داشته است. یعنی با وجود روابط بسیار خوب ایران با باکو ایران نقشی متعادلی در قره باغ داشته و مانع از تشدید بحران شده است.
پتانسيل هاي واقعي و نهفته روابط دو كشور ایران و جمهوری ارمنستان
به نظر نگارنده مساله کمبود زیر ساخت های مناسب بویژه در حوزه حمل و نقل و مسائل گمرگی است . ما پیشنهادات خوبی را در مورد مسائل گمرگی و یا پنجره مشترک گمرگی را در گذشته به طرف ارمنی پیشنهاد دادیم و امیدواریم کمیسیون مشترک این امر را نهایی کند. یعنی اگر این موانع برطرف گردد سرعت افزایش حجم مبادلات که بر روی سیصد میلیون دلار متوقف شده و مورد رضایت طرفین نیست با جهش بزرگ اقتصادی روبرو میشود. در این حال باید گفت این امر به نفع ارمنستان هست بویژه اینکه می تواند دروازه ورود کالاهای ایرانی به حوزه همسود و اروپا باشد.
نقش بازیگران در روابط ایران و ارمنستان
قطعا روسیه نقش تاثیر گذار خود را در منطقه قفقاز جنوبی داشته و دارد . در عین حل هم ایران به عنوان همسایه بزرگ کشورهای قفقاز جنوبی است و نقش تاثیرگذار ایران و روسیه را نمیتوان نادیده گرفت. حتی در مذاکراتی که در مورد مناقشه قره باغ این امر مورد نظر است. در عین حال با توجه به اینکه اخیرا ارمنستان جزو اتحادیه اوراسیایی شده و در عین حال هم طرف اصلی تجاری ارمنستان ، تامین کننده مسائل انرژی از راه خط لوله گاز گرجستان است . گذشته از این روسیه دارای پایگاه های نظامی در ارمنستان است لذا می توان گفت روسیه در ارمنستان نقش تعیین کننده ای دارد و نقش روسیه در منطقه نادیده انگاشته نمیشود و این امر هم در روابط با ایران تاثیر دارد. در این بین در شرایط کنونی نگاه بازیگران منطقه ای و بین المللی جدا از کشور امریکا . به نظر من کشورهای اروپایی با توجه به همسایگی دو کشور مسلمان و مسیحی از روابط خوب ایران وارمنستان استقبال کرده و خواهند کرد.
نگاه مثبت ایران به اقلیت های مذهبی که حقوق آنها در قانون اساسی ما به رسمیت شناخته شده است موجب شده بارها و بارها دولت ارمنستان و مقامات مذهبی کلیسای اچمیادین از این حمایت ها و به رسیمت شناخته شدن حقوق ارامنه در ایران اعلام رضایت کرده اند . چنانچه در بازدید اخیر آقای آبراهایمان از مدارس ارامنه در تهران و سطح آموزش ارامنه از ایران تشکر کرد
آينده روابط سياسي، فرهنگي و اقتصادي ايران و جمهوري ارمنستان
رابطه با جمهوري اسلامي ايران براي ارمنستان چه از نظر امنيت ملي اين كشور و چه از نظر اقتصادي و سياسي داراي اهميت است. مرز امنی که ارمنستان با ایران دارد همیشه به کمک مردم و دولت ارمنستان بوده است. لذا نمیتوان مانع و تهدید خاصی را در روابط مشاهده کرد. امیدواریم که روابط ارمنستان با دیگر همسیگان با دیگر کشورهای هم تغییر کل پیدا کند و محدودیت های که از دو طرف دیگر همسایگان شرقی و غربی بدان دچار است برطرف گردد.
