تحلیلگر مسائل راهبردی
مرکز بین المللی مطالعات صلح- IPSC
روابط جمهوری اسلامی ایران و اروپا از دهه های گذشته تا به امروز از اهمیت بالایی برای هر دو طرف برخوردار بوده به نحوی که حتی در اوج اختلافات، هر دو طرف تلاش کرده اند این مناسبات را حفظ کنند. چه در میانه جنگ تحمیلی و چه دوران گسترش مناسبات یعنی سالهای ریاست جمهوری سیدمحمد خاتمی؛ یا رکود در مناسبات سیاست- اقتصادی دوران محمود احمدی نژاد و نقش اروپا در توافق برجام؛ اما هرچه که باشد ایران و اروپا همواره تلاش کرده اند تا مناسبات خود را در چارچوب مناسبات اقتصادی حداقلی و روابط سیاسی انتقادی حفظ کنند. در ادامه تلاش کرده ایم این مناسبات را به ویژه در دوره 3 ساله ریاست جمهوری سید ابراهیم رئیسی و به ویژه اقدامات اروپایی ها در آژانس بین المللی انرژی اتمی را مورد بررسی قر ار دهیم. در همین راستا برای بررسی بیشتر روابط ایران واروپا تلاش کردهایم گفتگویی با دکتر سهراب انعامی علمداری تحلیلگر مسائل راهبردی داشته باشیم.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: روابط جمهوری اسلامی ایران و اتحادیه اروپا به طور اعم و کشورهای اروپایی به طور اخص در دوران ریاست جمهوری سید ابراهیم رئیسی را چطور ارزیابی می کنید؟
ببینید، روابط ایران و اروپا در این دوران متاثر از دو رویکرد و روند عمده قرار داشت؛ نخست، رویکرد و سیاست تعامل هوشمند دولت ابراهیم رئیسی در عمل باعث شده تا نگاه تهران به مناسبات سیاسی- اقتصادی با اروپا تغییر کند. بدین معنا که سیاست خارجی ایران در قبال اروپا در دوران رئیسی گفت وگوهای تعاملی با کشورهای به اصطلاح اروپای جدید بود و دولت رئیسی و حسین امیرعداللهیان به عنوان وزیر خارجه تلاش داشت با دولت های اروپای قدیم یعنی آلمان، بریتانیا و فرانسه تعامل کمتری را نشان دهد. در این قالب، ایران حتی به دنبال نقش یابی کشورهایی مانند، مجارستان، بلژیک، هلند و فنلاند در محدوده احیای برجام هم بود. این رویکرد از زاویه دید دولت رئیسی ارسال پیام تنبیه به این سه کشور مهم اروپا در ماجرای خروج آمریکا از برجام بود اما کمک چندانی به بهبود مناسبات سیاسی و اقتصادی با اروپا نکرد و عملا اروپا را از دایره مناسبات اقتصادی نیز خارج کرد چراکه همه آگاه هستیم موتور پیشران سیاسی و اقتصادی اروپا در روابط خارجی با جهان این سه قدرت مهم اروپایی هستند و اروپا اساسا از لنز آلمان، بریتانیا و فرانسه به جهان می نگرد.
اما روند دیگری که روابط کنونی ایران و اروپا را شکل داد، موضوع احیای برجام و مذاکرات مربوط به آن بود. بار وی کار آمدن دولت جو بایدن در ژانویه2021میلادی همانطور که انتظار نیز می رفت مذاکرات مربوط و به احیای برجام آغاز گردید و پس از 6 دور مذاکره در دولت حسن روحانی بخش دیگری از این مذاکرات در دولت سید ابراهیم رئیسی و از طریق مذاکره کننده ارشد هسته ای یعنی علی باقری کنی پیگیری گردید که در نهایت در شهریور 1401، سندی موسوم به «سند سپتامبر» تهیه شد که گفته می شود اروپایی ها نقش مهمی در تهیه این سند داشتند. اما در نهایت پس از شهریور 1401 این مذاکرات یا متوقف و یا در قالب های دیگری و از طریق کشورهای عربی خلیج فارس پیگیری شد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: طی روزهای گذشته نشست شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی در وین برگزار و قطعنامه ضد ایرانی شورای حکام علیه ایران به تصویب رسید به نظر می رسد که اروپا باوجود مخالفت ضمنی آمریکا نقش اساسی در تصویب آن داشت، به نظر شما هدف اروپا از تهیه و تصویب چنین قطعنامه ای چیست؟
الگوی رفتاری اروپا در موضوع برجام طی سال های گذشته مبتنی بر دو روند متفاوت بوده است؛ روند نخست که در قالب سیاست مشترک اروپایی دنبال شده مبتنی بر مذاگرات مصالحه محور و در روند دوم، سه کشور اروپایی آلمان، بریتانیا و فرانسه در قالب عملگرایانه نتیجه محور انجام شده است. روندی که در شورای حکام از سوی این سه کشور اروپایی پیگیری شد در قالب دوم میگنجد و این سه کشر با دو هدف وارد چنین فازی شدند؛ هدف نخست با اعمال فشار برای تاثیرگذاری بر روند مذاکرات ایران و آمریکا در عمان انجام پذیرفت و هدف دوم نیز جهت تاثیرگذاری بر فرایندهای داخلی به ویژه انتخابات ریاست جمهوری در ایران به کار گرفته شده است.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: با چنین وضعیتی آیا می توان انتظار داشت قطعنامه های بیشتری در آژانس علیه ایران تصویب شود یا حتی انتظار یک قطعنامه در شورای امنیت می رود؟
ببینید دورنمای کلی روابط ایران و اروپا هنوز نشانه هایی از یک تقابل راهبردی را نشان نمی دهد و اروپایی ها نیز به دنبال ایجاد یک فضای تقابلی بسیط با ایران نیستند اما ادراک راهبردی سه کشور اروپایی در این مسیر قرار دارد که مذاکرات احیای برجام به شکلی کند ادامه یافته و طرف ایرانی نیز نسبت به دوران پیشابرجام الگوی رفتاری سختگیرانه تری در مذاکرات اتخاذ کرده است بنابراین، در فضای کلی آغاز چنین فرایندی امکانپذیر اما زمانبر خواهد بود و باید دید که دولت جدید در ایران چه دستورکاری را در پیش خواهد گرفت.
مرکز بین المللی مطالعات صلح : در نهایت اینکه دورنما و چشم انداز روابط ایران و اروپا را چگونه ارزیابی می کنید؟
اگرچه روابط ایران و اروپا طی دهه های گذشته از فراز و نشیب های زیادی برخوردار بوده اما عموما دو طرف تلاش کرده اند که فضای مناسبات را در یک چارچوب مسالمت آمیز مبتنی بر چانه زنی حفظ کنند. فضای چانه زنی های دیپلماتیک که میراث روابط اقتصادی گسترده دهه 70 خورشیدی است هنوز نیز بر فضای کلی مناسبات حاکم هست. اما در نهایت دورنمای مناسبات آینده را موضوع احیای برجام، نقش متغیر سوم یعنی آمریکا و چگونگی نگاه دولت آینده در ایران تعیین خواهد کرد؛ سناریوی خوشبینانه این است که برجام احیا، دولت بایدن در انتخابات ریاست جمهوری اینده بر سر کار بماند و نیز نگاه دولت آینده در ایران تعاملی و متوازن باشد و در نگاه بدبینانه مذاکرات احیای برجام متوقف، دونالد ترامپ دوباره به کاخ سفید بازگردد و به تبع آن، نگاه دولت آینده نیز در وضعیت تعاملی قرار نگیرد.
