فرزاد رمضاني بونش
مركز بين المللي مطالعات صلح – IPSC
نزديك به دو سال است که در اردن مطالبات عمومی مردم از نظام در قالب تجمعات اعتراض آمیز و راهپیمایی ها به طور مستمر ادامه دارد. اما در هفته هاي اخير بحران با توجه به رويكرد پادشاه در مورد انحلال مجلس دامنه بيشتري به خود گرفته است. در اين بين با توجه به تحولات اخير در اين كشور و كنش و واكنش هاي ساختار سياسي و مخالفان براي بررسي وضعت فراوري اين كشور به گفتگويي با محمد صادق الحسيني کارشناس مسائل خاورمیانه پرداخته ايم:
واژگان كليدي: اردن، اسرائيل، اخوان المسلين، پادشاه، خط قرمز
مركز بين المللي مطالعات صلح: پادشاه اردن با تغييرات پياپي دولت و انحلال پارلمان تا چه حدي ميتواند جلو مخالفت ها را بگيرد؟
ترکیب مجلس قبلي را عمدتا گروه های اسلامگرا و اخوان المسلمین تشکیل می دهند. گروه های اسلامگرا هم تلاش دارند با ابزارهای قانونی موجود فشارها را کاهش داده و از اختیارات پادشاه بکاهند اما پادشاه هم همواره در حال تغيير دولت در كشور است و ضرب المثل معروفي در اردن وجود دارد كه اشاره ميكند كه هر اردني براي گرفتن پست وزارت در صف ايستاده است. يعني تلاش شده است كه هيچ حكومتي ادامه حيات آنچناني نداشته باشد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: نقش فلسطيني تبارهاي اردني در ساختار سياسي و اعتراض هاي كنوني در اردن تا چه حدي است ؟
بيش از 65 درصد از مردم ساكن اردن فلسطيني هسند. در دوران ملک حسین و دوران ملک عبدالله دوم، نسبت به اردنی های فلسطینی تبار دیدگاه خوبی وجود نداشته و پست های کلیدی همواره به دست اردنی های بوده که همسو و موافق با پادشاه هستند. گذشته از اين نيز فلسطيني ها اصلا اجازه ورود به ساختار سياسي را ندارند آن هم هم به شكلي سمبليك در برخي از دوره ها پادشاه اين كشور زماني كه اوضاع به بدترين شكل خود ميرسد نخست وزيري از فلسطيني هاي مقيم اردن مانند طاهر المصري و. را انتخاب ميكند.. در اين حال برخي از اوقات براي كاهش تنش بين مردم و نظام حاكم از اين حربه هم استفاده ميشود. در حالي كه مردم اردن هميشه در حال مبارزه با پادشاهي براي تغيير بوده اند يعني با توجه به وجود محدوديت هاي منطقه اي و بين المللي مردم اردن عملا به تغييرات كوچك دل بسته اند، اما تحول جدي را منتظر نيستند. چرا كه نظام سلطه و غرب عملا اجازه نميدهد تا زماني كه معادله قوا در سحط بين المللي به همين گونه كه اكنون است تغيير كند مگر اينكه محور مقاومت و يا معادلات منطقه اي و..بين المللي تحولي جدي را در منطقه باعث گردد. كه در اين شرايط اردن هم همراه با اين تحول بزرگ تغيير خواهد يافت.
مركز بين المللي مطالعات صلح: جریان اخوان المسلمین اردن و حزب سیاسی آنان یعنی جبهه عمل اسلامی پرچمدار مخالفت با ساختار سياسي است پیرامون موضوعات مختلفی از جمله برخورد با فسادهای مالی دولت، اوضاع اجتماعی و اقتصادی و معیشتی و نیز مشارکت سیاسی در نهادهای تصمیم گیری وارد صحنه شده اند. نگاه كنوني اخوان به مسائل اردن چيست؟
لذا اخوان المسلمين اردن اكنون در خلا حركت ميكنند و در انتظار آن هست كه تغييراتي ايجاد گردد كه سهم خود را از حكومت پادشاهي بيشتر كند. يعني مشاركت در تصميم گيري و تصميم سازي در اردن مي تواند از مثلا چهل درصد را به پنچاه در صد افزايش يابد، به شرط اينكه خط قرمز پادشاهي مورد لطمه قرار نگيرد و سيستم حاكم در اردن و دكترين دفاعي و امنيتي هم دست نخورده بماند. جدا از اين خطر رودرويي جهان عرب با اسرائيل موازنه قوا تغيير مي بايد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: اخيرا هيئتي از اخوان المسلمين اردن به مصر رفته اند. در اين حال نگاه تركيه و مصر به عنوان دولتي اخواني به اخوان المسلمين اردن و تحولات اين كشور چيست؟
اخوان المسلمین در همه کشورها دارای ریشه های مشترک عقیدتی در زمینه های سیاسی و مذهبی هستند و بدین جهت تفاوتی میان اخوان المسلمین مصر و اردن وجود ندارد. در اين حال چه مصري ها و چه ترك ها و قطري ها مايلند اتفاقي در اردن رخ دهد و اصلاحاتي انجام گيرد، اما بايد گفت تغيير كامل در اين كشور محكوم به شكست است. يعني تا زماني كه معادلات بين المللي از سوي نظام سلطه وجود داشته باشد امكان هيچ گونه از تغيير در اردن وجود ندارد. گذشته از اين در واقع هر چد اخواني هاي مصري همبستگي خود را با اخوانيهاي اردني ا علام ميكنند حتي اخوان المسلمين مصر از رويكرد اخوان اردن حمايت معنوي، سياسي و.. مي كند. اما مصر هم همانند سايركشورهاي عربي است تلاش ميكند نفوذ و سهم خود را در حكومت اردن بالاتر برد تا در معادلات منطقه اي نه در خود اردن از اين امر بهره برد. يعني عملا هيچ طرفي اميد و انتطار و برنامه ريزي بر اساس اينكه پادشاهي اردن را به هم زند و حكومت انقلابي جديدي را ايجاد كنند ندارد و جز برنامه هاي آنها نيست. همچنين تركيه نيز ممكن است اين كار را كند و قطر هم دست ياري رساند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: رويكرد عربستان و مهمترين نگراني ها اين كشور از تحولات اردن چيست؟
عربستان با تمام اخوان در منطقه مشكل دارد و در داخل هم خط سلفي هاي در تمام مناطق جهان عرب را مورد حمايت قرار ميدهد تا نخست از سهم گيري بيشتر اخوان المسليمن در جهان عرب كه دشمن تاريخي عربستان است جلوگيري كند و دوم هم در مسابقه با قطر و براي گرفتن سهم بيشتري از نفوذ و قدرت در منطقه و خيزشهاي عربي داشته باشد. در اين حال عربستان هم ناظر نگران بر اين تحولات است. يعني فرق عربستان با قطر، مصر و تركيه آن است كه نگران تحولات در اردن است. امارات هم همين نگرانيها را در قبال تحولات اردن دارد. سوريه هم ناظر بر اين تحولات است. هر چند در اردن احزاب چپ و لائيك و… در اردن هستند كه عليه پادشاه اردن رفتار ميكنند و سعي ميكنند سهم اخوان را از تقسيم بندي قدرت در اردن بيشتر كنند. اما خطر قرمز معادلات منطقه اي عدم تغيير در نظام پادشاهي اردن و تغيير ريشه اي در اين كشور است.
مركز بين المللي مطالعات صلح: مهمترين اوليتهاي سياست خارجي امريكا در هر گونه تغيير و تحول احتمالي در اردن با توجه به نوع نگرش امريكا به اسرائيل چيست؟
بايد گفت امارت شرق اردن از زمان بنيان نهاده شدن خود و قبل از اينكه پادشاهي شود بر اساس ارتش تشكيل شده بود. بعد از اينكه در امير نشين اردن پادشاهي شكل گرفت اساس اين شكل گيري و كيان آن مرتبا به سرنوشت فلسطين بوده است، يعني اردن جزئي لاينفك از معادلات فلسطين و سرنوشت فلسطين است و سرنوشت اردن از گذشته با فلسطين پيوند خورده است. بعد از تحولات جنگ 1967 (كه اسرائيل سرزمين هاي ديگري را اشغال كرد) اردن هم عملا پيوستگي بيشتري با فلسطين يافت، لذا تمام حكومت ، نظام سياسي، دكترين هاي دفاعي و امنيتي در اين كشور و هر آنچه در آن مي گذرد در رابطه با تحولاتي است كه در مساله فلسطين و معادلات سياسي منطقه اي (بر اساس كشمكش اعراب با اسرائيل) است. يعني هيچ پادشاه و اميري در اردن بدون در نظر گرفتن مساله فلسطين قابل ارزيابي نيست.
اكنون نيز بعد از بيداري اسلامي و خيزش هاي عربي هم سرنوشت اردن بدون در نظر گرفتن مساله فلسطين امكان پذير نيست. يعني چه چه اين امر براي اصلاحات و چه انقلاب و هر اتفاق ديگر در اردن باشد مسائل داخلي فلسطين نيز تحت تاثير آن است. چنانچه بسياري از كارشناسان نيز به اين نكته توجه دارند كه با توجه به معادلات بين المللي نظام حاكم بر اردن و حكومت اردن وابستگي كاملي به مساله فلسطين دارد. يعني اردن عملا با مصر، سوريه، عراق و هر كشور عربي ديگري و اسلامي تفاوت دارد و ارتباط تنگاتنگي با فلسطين دارد. يعني به كلامي نه امكان انقلاب، نه تغيير پادشاه ، نه امكان خيزش مردمي شبيه هر كشوري عربي در اين كشور وجود ندارد. چرا كه معادلات بين المللي جهان بعد از جنگ جهان دوم اجازه نميد هد كه حكومتي در اردن سر كار بيايد كه مانند ايران انقلابي باشد، مانند مصر كنوني رفتار كند و.. چرا كه اين امر به منزله اعلام جنگ تمام عيار بر ضد اسرائيل است و در واقع اين عدم تغيير خط قرمز هاي معادلات حاكم بر منطقه است. در اين راستا پادشاه اردن هر كه باشد هميشه زير نظر معادلات بين المللي حركت كرده و هميشه آيينه تحولات منطقه بر اساس موازنه قوا را انعكاس مي دهد . اگر موازنه قوا در منطقه هنوز به نفع نظم غربي به رهبري امريكا است. وي وابسته به امريكا مي ماند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: پادشاه چندی قبل با تعیین کمیته ای، نسبت به تعدیل و نه تغییر این قانون اقداماتی به عمل آورد تا بلکه اعتراضات مخالفان کاهش یافته، نسبت به حضور در انتخابات آینده ترغیب شوند اين امر ممكن است به كاهش عمده اختيارت پادشاه اين كشور بيانجامد؟
اختيارات خيلي كاهش يابد يعني تبديل پادشاهي اردن به جمهوري يا سلطنه مشروطه نمادين، اما بايد گفت احتمال اين امر بسيار بسيار كم است. چرا كه بايد كل معادلات منطقه اي در سايه اين امر تغيير يابد تا اين امر رخ هد. در حالي كه حداكثر امتيازي كه انقلابيان اردن بتوانند به آن دست يابند حكومتي پادشاهي مشروطه اما به شكل اردني است. يعني مشروطه اي با شرايطي بسيار سخت كه شبيه هيچ كدام از كشورهاي جهان همانند انگلستان و.. نيست و خاص خود اردن است. لذا بايد گفت نميتوان منتظر بود كه اختيارت پادشاهي در اين كشور بسيار كاهش يابد. يعني هر چند ممكن است به گونه اي شكلي اختيارات پادشاه كاهش يابد ، اما با توجه به ملاحضات خارجي عملا مدل خاص اردني خواهد بود و اين امر حداكثر سقف دسترسي انقلابيون اردن است.
مركز بين المللي مطالعات صلح: عبدالله دوم»، پادشاه اردن اخيرا در پی استعفای «فایز‌الطراونه» از نخست‌وزیری، «عبدالله النسور» را به عنوان نخست‌وزیر جدید این کشور مامور تشکیل کابینه کرد. آيا نخست وزير كنوني مي تواند در كاهش اختيارات پادشاه نقش داشته باشد ؟
نخست وزيز كنوني همانند كارمندي در پيش پادشاه اردن است و از خود هيچ اختياري ندارد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: رهبران سیاسی اخوان المسلمین بر این اعتقادند که خواسته بعدی آنان انتخاب ریاست دولت توسط فراکسیون اکثریت پارلمان یا به عبارت دیگر دولت پارلمانی است. با توجه تحولات موجود تغيير تا چه ميزاني است؟
اردنيها نمي توانند گامي جلوتر روند چرا كه غربي ها كه عملا بر جهان عرب حاكم هستند اجازه نميدهند اردن همانند مصر سرنگون گردد و اين كشور نيز با تغيير نظام روبرو گردد. لذا پادشاه اردن داراي حكومتي قبيله اي است كه بايد التزام عملي خود را نسبت به معادلات و ترتيبات امنيتي و منطقه اي بين المللي ثابت كند تا بتواند ادامه حيات داشته باشد . اين امر بيانگر هيمنه نظام سلطه و اسرائيل بر جهان عرب است. در اين شرايط وي اين محاسات را انجام ميدهد و با در نظر گرفتن خواسته هاي امريكاييها و اروپايي ها به سياست هاي خود ادامه ميدهد. مثلا اردن بر ضد سوريه اعلام جنگ نمي كند. به نظر من نه تنها تغيير عمده اي وجود نخواهد داشت بلكه حداكثر تغييراتي شكلي در نوع حكومت و افزايش مشاركت افراد و گروههاي مختلف از جمله اخوان خواهد بود. يعني تعداد وزيران آنها بيشتر خواهد شد. همچنين اگر تحولات در منطقه گسترش يابد در واقع آخرين كشوري كه در خاورميانه سقوط ميكند و تغيير و سرنگون ميشود نظام اردن است.
