اسلام ذوالقدرپور
پژوهشگر مسائل بین الملل
مرکز بین المللی مطالعات صلح-IPSC
هر رویدادی در نظام بینالملل دارای اثر پروانه‌ای است. همان‌گونه که در تعریف اثر پروانه‌ای آمده است که در بستر آشوبناک یک نظام، بال زدن یک پروانه در نیویورک می‌تواند سبب طوفان در شانگهای شود، سیاستگذاری خارجی و روابط بینالملل نیز دارای ماهیت اثر پروانه‌ای هستند.
اثر پروانه‌ای Butterfly effect در سیاستگذاری خارجی و روابط بین الملل به اصلی بنیادین تبدیل شده است، زیرا بستر نظام جهانی به شدت آشوبناک شده و رقابت‌های ژئوپلیتیک نیز با ستیز آشکار همراه هستند. در چنین وضعیتی، یک تصمیم یا رویداد در انتهای شرق آسیا می‌تواند بر انتهای غرب این قاره وسیع و کهن اثرگذار بوده و معادله قدرت را تغییر دهد.
ژئوپلیتیک بحرانی در شرق آسیا و ژئوپلیتیک فرابحران در شرق اروپا سبب نزدیکی و همراهی دو بازیگر ستیزه‌جو با قدرت هسته‌ای این دو منطقه با یکدیگر شده است. اتحاد ویژه مسکو و پیونگ‌یانگ که در چند سال اخیر شکل گرفته بود، اکنون با حمایت تسلیحاتی و اعزام سربازان کره شمالی به جبهه جنگ اوکراین، به اوج رسیده و با عنوان اتحاد استراتژیک مورد نامیده می‌شود.
این اتحاد استراتژیک روسیه و کره شمالی به‌ویژه اعزام سربازان کرهای به جنگ اوکراین، در قالب الگوی اثر پروانه‌ای بر بسیاری رویدادها و تحولات منطقه‌ای و جهانی اثرگذار بوده است که در این مقاله به اثرگذاری سودمند اتحاد استراتژیک روسیه و کره شمالی بر وضعیت ایران در نظام جهانی پرداخته می‌شود:
یکم – تمرکز بر ایران:
شکلگیری اتحاد راهبردی روسیه و کره شمالی که با اعزام نزدیک به 100 هزار سرباز کرهای به جنگ اوکراین برای حمایت از روسیه به اوج رسیده است، علاوه بر اثر پروانه‌ای بر تحولات شرق آسیا و پیچیده‌تر شدن مناقشه شبه جزیره کره و تنش تایوان و چین، بر معادله روابط ایران و غرب نیز اثرگذار بوده است.
دولت‌های غربی به‌خصوص ایالات متحده امریکا از آغاز تهاجم روسیه به اوکراین در 24 فوریه 2022 بر حمایت ایران از روسیه اصرار داشته و نقش تسلیحات ایرانی علیه اوکراین را بسیار پررنگ ساختند. اتهام همراهی و فروش تسلیحات ایرانی به روسیه برای عملیات علیه اوکراین به‌خصوص پهپادهای شاهد و موشک‌های بالستیک ایرانی، فضای دیپلماسی جهانی را بر ایران تنگ‌تر نموده، سبب واکنش بسیاری دولت‌های غربی علیه ایران شد.
در حالی که بسیاری دولت‌های منطقه مانند: هند، ترکیه، عربستان، امارات متحده عربی و بلکه چین از الگوی روابط دوگانه همزمان با روسیه و اوکراین بهره برده و در بازاریابی سیاست جهانی با غرب به حفظ منافع خود مشغول بودند، دولت‌های غربی و ایالات متحده امریکا بر فروش تسلیحات ایران به روسیه تمرکز نموده و بیانیه‌های ضد ایران صادر نمودند. تمرکز بر تسلیحات ایرانی و بلکه حضور مستشاران ایرانی در جنگ اوکراین که از سوی رقیبان و دشمنان منطقه‌ای ایران مانند اسرائیل نیز تحریک می‌شود، سبب گستاخی برخی سیاستگذاران و دولت‌های غربی شد تا جایی که سیاستگذاران اوکراینی خواهان پاسخ تهاجمی به ایران شدند!
این فرآیند بر تمام ابعاد سیاستگذاری خارجی، اقتصاد و تجارت ایران اثر بسیار ناگواری داشته و ایران را به عنوان یک کشور تابع روسیه یا ناساز با روابط و استانداردهای غربی نظام جهانی معرفی نموده و فشار بین المللی بر ایران به بهانه تسلیحات ساخت ایران پس از هر تهاجم روسیه به اوکراین را افزایش داده است.
دوم – سیاست کره شمالی به سود ایران:
جنگ فرسایشی روسیه و اوکراین، با مداخله پنهان بسیاری بازیگران و مداخله نمایان برخی دیگر بازیگران در حمایت و همکاری با یکی از دو طرف جنگ همراه بوده و فشار فزاینده بر دوستان روسیه داشته است. مهم‌ترین دوست روسیه در چند سال اخیر که از سوی غرب تهدید شده، ایران بوده است.
روابط ایران با روسیه به‌خصوص فروش تسلیحات ایرانی مانند پهپاد و موشک به روسیه، انگاره روابط و اتحاد راهبردی تهران و مسکو را تقویت و فشار غرب بر ایران را افزایش داده، در حالی که واقعیت روابط ایران و روسیه در چند دهه اخیر نشان می‌دهد که روابط دو کشور را می‌توان در قالب مشارکت شکننده ایران و روسیه تفسیر نمود. در چنین شرایطی، اعلام رسمی اعزام ده‌ها هزار سرباز کره شمالی به روسیه برای جنگ علیه اوکراین که با عنوان جلوه اتحاد راهبردی روسیه و کره شمالی طرح شده، فشار غربی‌ها علیه ایران را کاهش داده و نگاه‌ها را به سوی کره شمالی تغییر و تمرکز بر این کشور را جایگزین تمرکز بر ایران نموده است.
سیاست مداخله آشکار کره شمالی در جنگ اوکراین و حضور سربازان کرهای در خط اول جنگ اوکراین که خود مؤلفه سیاست راهبردی روسیه برای شکست محور غربی است، فضای نظام جهانی را به سود ایران ملایم کرده و بستر بهبود روابط ایران و اتحادیه اروپا را فراهم نموده است.
*
بستر بسیار آشوبناک ژئوپلیتیک و نظام جهانی به گونه‌ای است که یک تحول کوچک در یک سوی جهان بر تمام جهان اثرگذار بوده و در الگوی اثر پروانه‌ای قابل تعریف است. این وضعیت سبب می‌شود تا بازیگران نظام جهانی نیازمند تغییر و بازنویسی پیاپی سیاست‌ها و تاکتیک‌های خود باشند. در این وضعیت آشوب ژئوپلیتیک، دولت‌هایی مانند ایران با فشار و تهدیدهای فزاینده روبرو هستند. ادعای کمک تسلیحاتی و مستشاری ایران به روسیه علیه اوکراین ازجمله ابزارهای فشار بر ایران از سوی اتحادیه اروپا و دیگر کشورهای غربی بوده است که اکنون با اثر پروانه‌ای اتحاد راهبردی روسیه و کره شمالی دچار خدشه شده و از لیست آسیب‌های مهم سیاست خارجی ایران خارج شده است.
تمرکز بر اتحاد راهبردی روسیه با کره شمالی و انتشار اخبار روزانه اعزام سربازان کرهای به خط اول جنگ اوکراین، فروش و ارسال صدها هزار گلوله توپ، موشک و بلکه موشک‌های بالستیک از سوی پیونگ یانگ به مسکو توانست بار فشار محور غربی بر ایران را کاهش دهد. پیشرفت و تقویت روابط نظامی و سیاسی روسیه و کره شمالی در قالب اتحاد راهبردی تاکنون به سود ایران بوده است. سیاستگذاران سیاست خارجی ایران می‌بایست از فرصت کنونی رویکرد کره شمالی در ارسال تسلیحات و اعزام سرباز به جنگ اوکراین، بهره برده و چهره آسیب دیده و ناخوشایند ایران در جنگ اوکراین را با تأکید بر اتحاد راهبردی مسکو و پیونگ یانگ اصلاح و بازآفرینی نمایند.
