فرزاد رمضاني بونش
مركز بين المللي مطالعات صلح – IPSC
مقدمه: در ماه هاي اخير اتحاديه عرب نقش پررنگي را در تحولات و پرونده سوريه برعهده گرفته است و اين اتحاديه عملا تبديل به بازيگر مهمي در بحران سوريه شده است. چنانچه طرح اتحادیه عرب برای اعزام نیروهای حافظ صلح به سوریه مورد استقبال پایتخت‌های غربی قرار گرفت اما به دلیل مانع روسیه و چین در مجمع عمومي سازمان ملل مطرح شد. در اين بين با توجه به توان اتحاديه عرب و نقش بازيگران مختلف در اين اتحاديه و همچنين اختلافات اعضا و آينده رويكرد آن در مورد سوريه كوشيديم به طرح اين مساله با دكتر حسين رويوران كارشناس مسائل جهان عرب بپردازيم:
مركز بين المللي مطالعات صلح: علل تاكيد اخير اتحاديه عرب در استفاده از مجمع عمومي سازمان ملل برضد سوريه چه است؟
غرب و اتحاديه عرب دوبار تلاش كردند تا از سازمان ملل و شوراي امنيت استفاده كنند. در هر دوبار هم با وتوي روسيه و چين روبرو شدند و در نهايت هم اين نيز خود نوعي سرخوردگي در بين آنان ايجاد كرده است. لذا با روي آوردن به مجمع عممي تلاش كردند تا به نوعي اين ناكامي را جبران كنند. در اين بين حضور در مجمع عمومي و تصويب اين قطعنامه الزام آور نيست و معادله سوريه را تغيير نمي دهد و تنها اثراتي كه دارد مي تواند نخست موجب نوعي تراكم فشار بر سوريه باشد و دوم پرستيژ كشورهاي اقدام كننده عرب بر ضد سوريه را به نوعي حفظ كند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: آيا رويكرد وسخنان مقامات كشورهايي مانند الجزایر به نخست وزیر قطر (که ریاست فعلی اتحادیه عرب را بر عهده دارد) در مخالفت به رويكرد اين اتحاديه نسبت به سوريه بيانگر نوعي شكاف در بين اتحاديه عرب نسبت به سوريه است؟
رفتاري كه اكنون در قابل سوريه اتفاق مي افتد به نوعي مساله دار است. يعني كساني در مورد سوريه درخواست دمكراسي ميكنند كه در كشورهايشان چنين اموري وجود ندارد و كساني درخواست انتخابات آزاد در سوريه ميكنند كه اساسا اعتقادي به انتخابات و نهادهاي انتخابي ندارند.علاوه بر اين اين كشورها در حالي كه درباره كشتار مردم بحرين سكوت كرده و در يمن نيزسكوت ميكنند، اما در سوريه به شكلي فعالانه حاضر شده و واسلاما سر مي دهند. اين نوع رفتار خود بيانگر نوعي دوگانگي در رفتاراست كه در اتحاديه عرب بروز و ظهور يافته است. گذشته از اين دليل نقش پررنگ عربستان و قطر بر ضد سوريه آن است كه قدرت هاي بزرگ اتحاديه عرب ماننند ليبي، مصر، الجزاير، عراق و خود سوريه خود به نوعي گرفتار مسائل ويژه داخلي هستند و فعالانه در اتحاديه عرب حضور ندارند. در اين بين اين كشورهاي حاشيه خليج فرس هستند كه با پترودلار و كمك هايي كه به اتحاديه عرب ميكنند سوار اين نهاد منطقه اي شده و از آن به عنوان ابزاري در خدمت سياست ها و ديدگاه هاي خود بهره مي برند. لذا با توجه به وضعيت كنوني آنچه در حال رخ داند در واقع اتحاديه عرب را به سمت نوع دو گانگي ميبرد و مشكلاتي جدي را براي اين نهاد ايجاد ميكند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: نقش کمیته حل بحران سوریه در فشار بر حکومت سوریه چيست؟
اين كمتيه از 5 وزير خارجه تشكيل شده، از سوي اتحاديه عرب ماموريت پيدا كرده، تاكنون رياست آن بر عهده وزير خارجه قطر بوده و احتمالا رياست آن در يك ماه آينده به عراق منتقل ميشود. در اين بين خود اين تصميم گيري درمورد تشكيل كميته حل بحران در واقع نوعي تصميم گيري اشتباه است. چرا كه اتحاديه عرب براساس احترام به حاكميت دولت ها نهاده شده است و در ميثاق آن نيز اين امرنگاشته شده است. (همانطور كه در سازمان ملل هم اين اصل در ميثاق وجود دارد و ما شاهد برخي دخالت ها برخلاف آن اصول هستيم). گذشته از اين آنچه اين كميته مورد توجه دارد نقض حاكميت سوريه است و اتحاديه عرب نبايد حاكميت كشورها را نقض كند. در اين بين هر چند اتحاديه عرب مي تواند كميته اي را تشكيل دهد، اما اين كميته با دخالت در امور داخلي سوريه نقض ميثاق اتحاديه عرب را مورد توجه قرارداده است.
مركز بين المللي مطالعات صلح: به رسمیت شناخته شدن احتمالي شورای ملی مخالفان سوریه به عنوان نماینده ملت سوریه در نشست تماس دوستان سوریه توسط نمایندگان تعدادی از كشورهای عربی چه تاثيراتي برجا خواهد گذاشت؟
در واقع تاكنون معارضه سوريه موفق به ايجاد ساختار مشترك نشده است و اكنون نيز رهبري واحدي در بين مخالفان( داخلي و خارجي) وجود ندارد. رهبري مخالفان داخل و روساي داخلي به رهبري ميثم مناع و رهبري سوريه اي هاي مقيم اروپا به رهبري برهان غليون است. در اين بين اين دو طيف تاكنون نتوانسته اند در كنار هم قرارگيرند. چرا كه شوراهاي هماهنگي داخل و يا مخالفان داخلي به دخالت خارجي و جنگ داخلي نه گفته است، در حالي كه اين دو امر كاملا در تعارض با سياست شوراي ملي مخالفان در خارج است. يعني شوراي ملي خارج هم درخواست دخالت عنصر خارجي كرده و هم طرفدار جنگ در داخل است. در اين حال تاكنون اختلاف نظرها اجازه نداده است كه مخالفان سوري متحد شوند و در نهايت به صورت واحد عمل كنند. به همين دليل بحث شناسايي شوراي ملي مخالفان به نظر خيلي جدي نيست. در اين راستا اگر هم اين عمل رخ دهد ارزشمند و تاثيرگذار نخواهد بود و نمي تواند اثر چنداني در داخل سوريه بر جا گذارد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: قطعنامه هاي اتحادیه عرب مبنی بر قطع روابط سیاسی و اقتصادی و تحریمهای یکجانبه خارج از چارچوب بین المللی بر سوریه در صورت افزايش چه تاثیراتی بر سوريه خواهد گذاشت؟
در واقع اينكه كشورهاي عربي تحريم هاي سياسي و اقتصادي بر ضد سوريه بكاربرده، سفارت خانه هاي سوريه را بسته، سفيران خود را از سوريه فراخوانده اند، واردات و صادرات به سوريه و ارتباطات هوايي با سوريه را نيز تاحد زيادي قطع كرده اند حداكثر توان و كار آنان در مورد سوريه است. در اين بين بايد گفت جدا از اين رويكردهاي سياسي، ديپلماتيك و اقتصادي ابزارهاي ديگري در اختيار ندارند تا بتوانند از آن استفاده كنند. لذا هر آنچه كه تصميم گيرند از اكنون به بعد خيلي ارزش زيادي نداشته و كنشهايي مانند بلكوكه كردن حساب هاي مسئولان سوريه و..نمي تواند موثر باشد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: رويكرد كشورهاي مخالف با فشار گسترده در اتحاديه عرب مانند عراق، الجراير و .. نست به سوريه چيست؟
نگاه عراق به سوريه به نوعي بر محور مصالحه در داخل قراردارد. الجزاير و لبنان نيز به اين رويكرد توجه ميكنند. ايران نيز تقريبا از اين فرايند حمايت ميكند. در اين بين بايد گفت كه اصلاحات در داخل و از نگاه كشورهاي كه رابطه با سوريه دارند ضرورتي است كه بايد رخ دهد. چنانچه سوريه نيز تصميم گرفته كه اين روش را انجام دهد و حدود دو هفته ديگر احتمالا همه پرسي قانون اساسي در اين كشور هم برگزار خواهد شد. در اين حال با تصوب همه پرسي قانون اساسي انتخابات پارلماني نيز اولين گام اجراي پس از همه پرسي خواهد بود.
مركز بين المللي مطالعات صلح: با توجه به صدور قطعنامه علیه سوریه بدون مشورت روسیه و چین اتحادیه عرب از چه ابزارهاي احتمالي مي تواند در راستاي همراه كردن چين و روسيه در قابل پرونده سوريه استفاده كند؟
برخي از كشورهاي عربي تلاش ميكنند تا با رشوه چين و روسيه را با خود همراه كنند. حتي گفته مي شود كه سعودي ها 100 ميليون دلار به وليد المعلم( وزير خارجه سوريه) پيشنهاد داده اند تا وي اعلام كند از نظام سوريه جدا شده است. در اين نيز با توجه به مديريت پولي كشورهاي حاشيه خليج فارس آنان تصور ميكنند كه اگر برخي از مسئولان چين و روسيه را با رشوه هاي كلان تطميع كنند مي توانند موضع آنان در در قابل سوريه تغيير دهند. در حالي كه چنين چيزي بعيد است. چرا كه اكنون كشوري مانند روسيه با نگاهي استراتژيك( بعنوان آخرين پايگاه خود )به سوريه نگاه ميكند. لذا با رشوه به يك نفر و.. بعيد است موضع روسيه و چين در قابل سوريه تغيير يابد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: به نگاه شما نقش مصر و نهادهايي مانند الازهر در پرونده سوریه چيست؟
مصر اكنون بيشتر سرگرم مسائل داخلي خود است. گذشته از اين نيز متاسفانه كاركرد رسانه اي عربي و منطقه اي به گونه است كه چنين وانمود ميكنند دولت سوريه در حال كشتن سني ها است. به همين علت هم نهادهاي سني و حوزه هاي ديني سني كشورهاي عربي در تقابل با نظام سوريه قرار گرفته اند. در حالي كه اينگونه نيست و در گزارش اتحاديه عرب و گزارش ناظران اعزامي سرلشگر الدابي به دو طرف مسلح در سوريه اشاره كرد. يكي دولت و ديگري گروههاي تروريستي كه اين گروه هاي در بسياري از زمان ها مردم را ميكشند. لذا هر كه در سوريه كشته ميشود توسط دولت كشته نميشود.
مركز بين المللي مطالعات صلح: با توجه نگاه برخي از كشور هاي عربي در مورد اعزام نیروهای حافظ صلح عربی به سوریه آیا اعزام نیروهای عربي به سوریه به بحران و جنگ در سوریه پایان می دهد و یا جنگ داخلی را شعله ور می سازد؟
تاكيد كشورهاي عربي مانند قطر و عربستان بر نيروي حائل است نه نيروي ناظر. آنچه كه قبلا به سوريه اعزام و ماموريت آن ناتمام ماند نيروي ناظر بود. گذشته از اين تاكيد كشورهايي مانند قطر و عربستان نير نيروي حائل است. نيرويي كه مسلح است و در بين بين دو طرف قرار ميگيرد . در حالي كه چنين چيزي را نه دولت سوريه مي پذيرد و نه قابليت عمل دارد. بنابراين شعار اعزام نيروي حافظ صلح عربي تصميمي يك طرفه است و قطعا نيز نياز به تصميم سوريه دارد تا به عمل درآيد. در اين بين بايد گفت در وقع اعزام نيروهاي حافظ صلح عربي به سوريه جنگ داخلي و بحران بيشتري را درسوريه به وجود مي آورد. چرا كه اكنون دولت حافظ امنيت است و افراد مسلح هم در اين كشور خارج از چارچوب دولت در حال ايجاد ناامني هستند.در اين حال اين برعهده دولت سوريه است كه نظم را به كشور برگرداند. در مقابل هم اين نيز به معني آن نيست كه جامعه حق قيام ندارد. چرا كه دولت سوريه نيز اين امر را پذيرفته و به همين دليل اجازه اصلاحات در سوريه را داده است.
مركز بين المللي مطالعات صلح: در صورت ناتواني كشورهايي ماند عربستان و قطر در پيگيري اهداف خود از راه اتحاديه عرب آيا آنها جداگانه و به شكل انفرادي دست به دخالت در امور سوريه مي زنند؟
اكنون نيزاين كشورها در حال انجام اين سياست هاي انفرادي نيز هستند. يعني قطع رابطه، طرد سفيران سوريه و..در راستاي اين سياست انجام گرفته است. يعني اين كشورها در حال انجام ساير سياست ها جدا از اتحاديه در مورد سوريه هستند ولي بايد گفت اين رويكردها تاكنون معادله در سوريه را تغيير نداده است و به همين دليل هم تاكنون ارزش زيادي نداشته و ندارد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: آينده رويكرد اتحاديه عرب در مورد سوريه چيست ؟
در حالي كه دولت سوريه تلاش ميكند در فرايندي داخلي اين امر را حل كند، رويكرد كنوني اتحاديه عرب دخالت گرايانه است . در اين حال اگر دولت سوريه موفق شود فرايند اصلاحي را دنبال كند ( كه قول داده است در اسفندماه اين امر را انجام دهد) من تصور ميكنم كه امكان عبور از بحران براي سوريه باقي است. در اين بين به نظرميرسد اتحاديه عرب نيز براي دخالت بيشتر تواني ندارد. به همين دليل هم من بعيد ميدانم آنان بتواند رويكردها و سياست هاي مهم ديگري بر ضد سوريه به اجرا گذارند.
