مریم وریج کاظمی
پژوهشگر مسائل ژئوپلیتیک
مرکز بین المللی مطالعات صلح- IPSC
قبل از زمین لرزه 2023 شرایطی همچون سرمای شدید، سوءتغذیه، شیوع وبا و درگیری بین گروههای افراطی وضعیت شمال غرب سوریه – مناطق ادلب و حومه حلب- را به شدت بحرانی کرده بود. در این مناطق حدود 27 سازمان مخالف رژیم بشار اسد حضور دارند که هیئت تحریر الشام برجسته ترین و پرنفوذترین این گروه ها به شمار می آید. تخمین زده می شود تقریبا 60 درصد از زیرساخت های این مناطق قبل از زمین لرزه آسیب و یا تخریب شده باشد که وقوع زمین لرزه وضعیت را به شدت بحرانی کرده است. شهرهای مانند لاذقیه و حماه به شدت تحت تاثیر این زمین لرزه قرار گرفته اند اما بیشترین آسیب مربوط به شمال غرب کشور است. تاکنون نزدیک به 6000 نفر در سوریه بر اثر زلزله جان خود را از دست داده اند.
احمد حسین الشرع معروف به ابو محمد الجولانی که اکنون ریاست هیئت تحریر الشام را بر عهده دارد در مصاحبه ای با روزنامه گاردین عنوان داشت: طبق آمار رسمی در مناطق تحت کنترل ما بر اثر زلزله تاکنون نزدیک به 2000 نفرکشته و 5000 هزار نفر نیز مجروح شدند، همچنین 572 ساختمان مسکونی به طور کامل تخریب و 4000 ساختمان آسیب جزئی دیدند. ضمن اینکه حداقل 454 مدرسه در اثر زلزله آسیب دیده اند و 126 مدرسه به عنوان سرپناه مورد استفاده قرار گرفته شد. قیمت مواد غذایی همچنان در حال افزایش است و بازارها به ویژه در حلب تحت تأثیر زلزله قرار گرفتند. کمبود نان در تمام مناطق زلزله زده گزارش شده است(1). با توجه به اینکه بیش از 30000 خانواده تحت تاثیر قرار گرفتند سرنوشت هزاران خانواده زیر آوار هنوز مشخص نیست. وی تاکید کرد که تاکنون هزاران نفر زیر آوار مانده اند. الجولانی از امت اسلامی و عربی و جامعه جهانی خواست به جای تماشاگر شرکت کننده در امداد رسانی به آسیب دیدگان زلزله فاجعه بار باشند(2). شمال سوریه تقریبا به تنهایی مجبور به مقابله با پیامدهای زلزله شده و کار نجات به کلاه سفیدها متکی است. آنچه که مشخص است در مقایسه با تیم‌های بین‌المللی مستقر در ترکیه تعداد کمی از این منطقه که در آن حدود 4.5 میلیون آواره حضور دارند، حمایت کرده‌اند(3).
با این حال در یک هفته پس از وقوع زمین لرزه، 52 کامیون کمک به شمال غرب سوریه فرستاده شد، اما تا روزها کمک‌های ارسالی از مناطق تحت کنترل مخالفان توسط هیئت تحریر الشام به دلایل امنیتی متوقف گردید. از نظر بسیاری از کارشناسان ایجاد اختلال در گذرگاه های باب الحوا و باب السلمه در مرز ترکیه به عنوان نوعی مبادله و فشار بر سازمان های تروریستی برای پذیرش دیدگاه هیئت تحریر الشام از ایجاد مجدد اتاق عملیات مشترک تحت رهبری الجولانی حکایت دارد.
آنچه که مشخص است جنگ سیاسی بین بازیگران بین‌المللی و شورشیان در شمال غرب سوریه و همچنین دولت بشار اسد بر سر چگونگی رسیدن مطمئن کمک‌ها به مناطق آسیب‌دیده در اطراف حلب ادامه دارد. برخی از بازیگران بین المللی پیشنهاد بازگشایی گذرگاه های دیگر به شمال سوریه به ویژه باب السلام را داده اند که به مناطقی در شمال استان حلب منتهی می شود. این گذرگاه هنوز تحت کنترل شورشیان است. گروههای مخالف از جمله جولانی، می‌گویند که نمی‌توانند به دولت بشار اسد برای ارسال کمک‌ها اعتماد کنند و کمک‌های بشردوستانه باید از شمال غرب و سایر مناطق آسیب‌دیده از زلزله منتقل شود.
به عقیده کارشناسان، هیئت تحریر الشام به رهبری الجولانی به دنبال بهره برداری از زلزله برای دستیابی به بسیاری از اهداف خود است که می توان به بازاریابی سیاسی برای تبدیل گروهش به یک نیروی مسلح اپوزیسیون محلی، باج خواهی از دولت سوریه و مبادله و یا تعامل با سایر سازمان های تروریستی اشاره کرد. از این رو به نظر می رسد گروههای مسلح در مناطق ادلب و حومه حلب به دنبال بهره برداری سیاسی از زلزله اخیر باشند تا به دستاوردهای سیاسی و سازمانی چه بین یکدیگر و چه در مواجهه با دولت سوریه و حتی در مواجهه با ترکیه دست یابند. به نظر می رسد این زمین لرزه به نقطه آغازی برای ترسیم مجدد نقشه جدید سازمان های تروریستی در شمال غرب سوریه تبدیل شده باشد (4).
این وضعیت زمانی شکل گرفت که در 7دی نشستی سه جانبه بین وزرای دفاع روسیه، ترکیه و سوریه در مسکو برگزار شد. ابومحمد الجولانی در مورد مصالحه احتمالی آنکارا و دمشق که در یک فیلم ضبط شده توسط مؤسسه «امجد» وابسته به هیئت تحریر الشام منتشر شد اظهار داشت که انقلاب سوریه با چالش جدیدی روبرو شده و بی تردید انحراف جدی در اهداف انقلاب سوریه شکل گرفته است(5).
جولانی بار دیگر تاکید کرد نبرد آنها نه یک مبارزه سیاسی برای به دست آوردن مناصب و قدرت و نه یک جنگ داخلی بلکه جنگ بین حق و باطل است. او هشدار داد که هرکس در مقابل این مبارزه بایستد بازنده و محکوم خواهد شد.آنها خود را برای روزهای سخت آینده آماده کرده اند و از همه می خواهند تا در مواجهه با همه چالش ها تا زمانی که رژیم فعلی سوریه سرنگون شود به او بپیوندند. وی خاطرنشان کرد: ما تا رسیدن به دمشق به مبارزه ادامه خواهیم داد(6).
از سوی دیگر علیرغم وابستگی ادلب به ترکیه به عنوان تنها راه دسترسی به جهان خارج، رئیس جمهور ترکیه رجب طیب اردوغان بارها تهدید کرده است نیروهای خود را به شمال سوریه اعزام می کند و همچنین سعی در برقراری روابط با دولت بشار اسد دارد، اقداماتی که تهدیدی جدی برای گروههای مستقر در ادلب از جمله هیئت تحریر الشام به حساب می آید. با این حال جولانی ادعا دارد زمین لرزه های 7.8 و 7.6 ریشتری که بخش هایی از جنوب ترکیه و شمال سوریه را ویران کرده است می تواند برنامه های اردوغان را مختل کند. او تاکید دارد که تاریخ این منطقه پس از زلزله با آنچه قبلا بوده متفاوت خواهد بود(7).
چشم انداز
به نظر می رسد بعد از وقوع زمین لرزه 2023 به طور فزاینده ای تلاش محمد الجولانی برای جلب حمایت ترکیه و کشورهای غربی در جهت ارائه راه حل های موقتی برای ایجاد ثبات و امنیت در شمال غرب سوریه تحت تاثیر تبعات منفی قرار گیرد. چرا که مشکلات معیشتی و زیرساختی که طی دوازده سال از وقوع بحران داخلی سوریه این منطقه را بسیار آسیب پذیر کرد ضمن دربرگیری با تراژدی زلزله از توان فزاینده ای برای گسترش بحران به نواحی باثبات تر برخوردار است، وضعیتی که می تواند به تشدید تهاجمات پراکنده و حملات انتحاری همچنین شکل گیری گروههای تلفیقی تروریستی بیانجامد. این در حالیست که نزدیکی روابط سوریه و ترکیه، یک بحران همزیستی وجودی را بین گروههای مختلف مسلح مخالف دولت سوریه با هیئت تحریر الشام به وجود خواهد آورد که مشارکت‌های تاکتیکی برای سازماندهی اهداف مشترک را با اختلال مواجه می سازد. مجموع این شرایط می تواند ابو محمد الجولانی را به سمت نهادها و دولت های منطقه ای و فرامنطقه ای تمامیت خواه سوق دهد که منافع خاص خود را در منطقه غرب آسیا پیگیری می کنند.
کلید واژگان: ابو محمد الجولانی, سوریه,ترکیه، جنگ, بحران, زلزله, مریم وریج کاظمی
1-https://reliefweb.int/report/syrian-arab-republic/syria-earthquake-february-2023-government-controlled-areas-bi-weekly-highlights-17022023
2-https://eldorar.com/node/179817
3-https://atalayar.com/en/content/earthquakes-deepen-chronic-crisis-north-western-syria
4-https://acpss.ahram.org.eg/News/17766.aspx
5-https://npasyria.com/136123/
6-https://npasyria.com/en/90038/
7-https://www.theguardian.com/world/2023/feb/13/syria-earthquake-rebel-leader-pleas-for-outside-help
